ΤΙ ΦΤΑΙΕΙ(1); Για την κακοδαιμονία της Ελληνικής ζωής

ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΕΛΥΤΗΣ

"Ο Ἑλληνισμός, γιά τήν ὥρα, ἐπέτυχε ὡς γένος, ἀλλ᾿ ἀπέτυχε ὡς κράτος"

Στην μεγάλη έρευνα της εφημερίδας "Ελευθερία" που επιμελείται ο Ρένος Αποστολίδης η πρώτη συνέντευξη είναι με τον Οδυσσέα Ελύτη ο οποίος είναι 47 ετών το 1958 και η ιδιότητά του είναι ποιητής και κριτικός. Οι διαπιστώσεις του για την κακοδαιμονία της Ελληνικής ζωής είναι διαχρονικές. Πολιτικά μιλάει, ο βραβευθείς και με το Νόμπελ Λογοτεχνίας. Θέσεις πρωτοπόρες και εφαρμόσιμες, προσφέροντας λύση στο διαχρονικό πρόβλημα της Ελλάδας.

Οι απαντήσεις, για τα προβλήματα της Ελλάδας, του Οδυσσέα Ελύτη φανερώνουν τους κατώτερους των περιστάσεων ανθρώπους που επιλέξαμε, ως λαός, να υπηρετήσουν τα κοινά της πατρίδας, είτε στην κυβέρνηση είτε στην αντιπολίτευση!. Συνέντευξη που  προβληματίζει και επηρεάζει την πολιτική σκέψη του καθενός μας... Εξαιρετικό ανάγνωσμα για την νέα γενιά να αντιληφθεί με διαφορετικό τρόπο τα πολιτικά θέματα από αυτόν που μαζικά της προσφέρουν για να την αποπροσανατολίσουν.

ΕΡΩΤΗΣΗ:  Ζητείται η γνώμη σας, κύριε Ελύτη , η εντελώς ανεπιφύλακτη και αδέσμευτη, επάνω σε ότι θεωρείτε ως την πιο κεφαλαιώδη κακοδαιμονία του τόπου. Από τι κυρίως πάσχουμε και τι πρωτίστως μας λείπει; Ποια θα ονομάζατε "πρώτη μάστιγα" της νεοελληνικής ζωής;
ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Από τι πάσχομε κυρίως; Θα σας το πω αμέσως: Από  μια μόνιμο, πλήρη, και κακοήθη ασυμφωνία μεταξύ του πνεύματος της εκάστοτε ηγεσίας μας και του "ήθους" που χαρακτηρίζει τον βαθύτερο ψυχικό πολιτισμό του ελληνικού λαού στο σύνολό του!

ΕΡΩΤΗΣΗ:  Α! Αρχίσαμε!... Μόνιμος , πλήρης και κακοήθης ασυμφωνία!...

ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Βεβαίως! Αλλά αφήστε με να συνεχίσω: Αυτή η ασυμφωνία δεν είναι μια συγκεκριμένη κακοδαιμονία, είναι όμως μια αιτία που εξηγεί όλες τις κακοδαιμονίες, μικρές και μεγάλες, του τόπου αυτού. Από την ημέρα που έγινε η Ελλάδα κράτος, έως σήμερα, οι πολιτικές πράξεις θα έλεγε κανένας ότι σχεδιάζονται και εκτελούνται ερήμην των αντιλήψεων για τη ζωή και γενικότερα των αντιλήψεων των ιδανικών που είχε διαμορφώσει ο Ελληνισμός μέσα στην υγιή κοινοτική του οργάνωση και στην παράδοση των μεγάλων αγώνων για την ανεξαρτησία του. Η φωνή του Μακρυγιάννη δεν έχει χάσει, ούτε σήμερα ακόμη, την επικαιρότητά της.

Σημειώστε ότι δεν βλέπω το πρόβλημα από την αποκλειστική κοινωνική του πλευρά, ούτε κάνω δημοκοπία (λαϊκισμός).

ΕΡΩΤΗΣΗ: Δημοκοπία ασφαλώς όχι. Πολιτική όμως ναι. Το εντοπίζετε δηλαδή κυρίως μέσα στο χώρο της πολιτικής - ή κάνω λάθος; Στο κέντρο μάλιστα του δικού της χώρου. Εκεί μας πάει το πρόβλημα που θέτατε, των σχέσεων μεταξύ λαού και ηγεσίας.

ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Μα ναι. Γιατί είναι βασικό, είναι "πρώτο" - κι ας είμαι ποιητής εγώ που το λέω, μακριά πάντα  από την "πολιτική". Κοιτάξτε: ο λαός αυτός, κατά κανόνα εκλέγει την ηγεσία του. Και όμως: όταν αυτή αναλάβει την ευθύνη της εξουσίας - είτε την αριστοκρατία εκπροσωπεί, είτε την αστική τάξη, είτε το προλεταριάτο, κατά ένα μυστηριώδη τρόπο αποξενώνεται από τη βάση που την ανέδειξε, και ενεργεί σα να βρισκόταν στο Τέξας ή στο Ουζμπεκιστάν!

ΕΡΩΤΗΣΗ:  Στο Τέξας και στο Ουζμπεκιστάν; Ποιητικές χώρες!... Ή μήπως θέλετε να πείτε: "... Σα να βρισκόταν στη χώρα του εκάστοτε ρυθμιστικού "ξένου παράγοντος"; Του εκάστοτε ρυθμιστικού ¨ξένου παράγοντος"; Του εκάστοτε "προστάτου" μας"; Μήπως εκεί ακριβώς έγκειται το κακό;

Μπατσί Άνδρου 1955

ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Το είπα με τρόπο, αλλά το θέλετε γυμνό. Και δεν έχω αντίρρηση να το ξαναπώ φανερά, και πιο έντονα: Ένας από τους κυριότερους παράγοντες των "παρεκκλίσεων" της ηγεσίας από το ήθος του λαού μας, είναι η εκ του αφανούς και εκ των έξω "προστατευτική" κατεύθυνση. Αποτέλεσμα και αυτό της απώλειας του έρματος "παράδοσις". Αντιλαμβάνομαι ότι στην εποχή μας η αλληλεξάρτηση των εθνοτήτων είναι τόση, που η πολιτική  δεν μπορεί ν' αγνοήσει, ως ένα βαθμό, αυτό που θα λέγαμε "γενικότερη σκοπιμότητα". Όμως υπάρχει τεράστια διαφορά ανάμεσα στην "προσαρμοστική πολιτική" και στην δουλοπρέπεια! Αυτό είναι το πιο ευαίσθητο σημείο του ελληνικού λαού, το "τιμιώτατόν" του! Και αυτό του καταπατούν συνεχώς, κατά τον εξοργικώτερο τρόπο οι εκπρόσωποί του στην επίσημη διεθνή σκηνή!

ΕΡΩΤΗΣΗ: Κι ο "επίσημος" όρος της δουλοπρέπειας αυτής, κύριε Ελύτη; Μήπως είναι υποκριτικώτερος απ' το "προσαρμοστική πολιτική"; Εξοργιστικότερος;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Δέν μ᾿ ἐνδιαφέρει ὁ ἐπίσημος ὅρος τῆς δουλοπρέπειας. Μ᾿ ἐνδιαφέρει ἡ οὐσία. Κι ἐκεῖνο πού ξέρω εἶναι ὅτι μ᾿ αὐτά καί μ' αὐτά ἐφτάσαμε σέ κάτι πού θά μοῦ ἐπιτρέψετε νά ὀνομάσω «ψευδοφάνεια». Ἔχουμε, δηλαδή, τήν τάση νά παρουσιαζόμαστε διαρκῶς διαφορετικοί απ' ὅ,τι πραγματικά εἴμαστε. Καί δέν ὑπάρχει ἀσφαλέστερος δρόμος πρός τήν ἀποτυχία, εἴτε σάν ἄτομο σταδιοδρομεῖς εἴτε σάν σύνολο, ἀπό τήν ἔλλειψη τῆς γνησιότητας. Τό κακό πάει πολύ μακριά. Ὅλα τά διοικητικά μας συστήματα, οἱ κοινωνικοί μας θεσμοί, τά ἐκπαιδευτικά μας προγράμματα, ἀρχῆς γενομένης ἀπό τούς Βαυαρούς, πάρθηκαν μέ προχειρότατο τρόπο ἀπό ἔξω, καί κόπηκαν καί ράφτηκαν ὅπως ὅπως ἐπάνω σ᾿ ἕνα σῶμα μέ ἄλλες διαστάσεις καί ἄλλους ὅρους ἀναπνοῆς.

ΕΡΩΤΗΣΗ: Ώστε , λοιπόν, ζητάτε "δικούς μας όρους αναπνοής"!

Με τον Ανδρέα Εμπειρίκο στην Άνδρο το 1955

ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Ναι. Καί δέν πρόκειται βέβαια γιά «προγονοπληξία». Τά λέω, ἄλλωστε, αὐτά ἐγώ πού, σ᾿ ἕναν τομέα ὅπως ὁ δικός μου, κήρυξα μέ φανατισμό τήν ἀνάγκη τῆς ἐπικοινωνίας μας μέ τό διεθνές πνεῦμα, καί πού σήμερα μέ ἐμπιστοσύνη ἀποβλέπω στή διαμόρφωση ἑνός ἑνιαίου εύρωπαϊκοῦ σχήματος, ὅπου νά ἔχει τή θέση της ἡ Ἑλλάδα. Μέ τή διαφορά ὅτι ὁ μηχανισμός τῆς ἀφομοιώσεως τῶν στοιχείων τῆς προόδου πρέπει νά λειτουργεῖ σωστά, καί νά βασίζεται σέ μιά γερή καί φυσιολογικά ἀναπτυγμένη παιδεία. Ἐνῶ σ' ἐμᾶς, ὄχι μόνον δέν λειτουργεῖ σωστά, ἀλλά δέν ὑπάρχει κἄν ὁ μηχανισμός αὐτός γιά νά λειτουργήσει! Καί μέ τή διαφορά ἀκόμη ὅτι, ἐκτός ἀπό ἐλάχιστες ἐξαιρέσεις, ἡ ἡγετική μας τάξη, στό κεφάλαιο τῆς ἑλληνικῆς παιδείας, ἔχει μαῦρα μεσάνυχτα! Κοιτάξετε μέ προσοχή τά ἔντυπα πού εκδίδει ἡ ἴδια, ἤ πού προτιμᾶ νά διαβάζει, τά διαμερίσματα ὅπου κατοικεῖ, τίς διασκεδάσεις πού κάνει, τή στάση της ἀπέναντι στή ζωή. Οὔτε μιά σταγόνα γνησιότητας! Πῶς θέλετε, λοιπόν, ν᾿ ἀναθρέψει σωστά τή νέα γενιά; Ἀπό τά πρῶτα διαβάσματα πού θά κάνει ἕνα παιδί ὥς τά διάφορα στοιχεῖα πού θά συναντήσει στό καθημερινό του περιβάλλον, καί πού θά διαμορφώσουν τό γοῦστο του, μιά συνεχής καί άδιάκοπη πλαστογραφία καί τίποτε ἄλλο!

Θά μοῦ πεῖτε: εἶσαι λογοτέχνης, καλαμαράς, καί βλέπεις τά πράγματα ἀπό τή μεριά πού σέ πονᾶνε. Ὄχι, καθόλου! Καί νά μοῦ έπιτρέψετε νά ἐπιμείνω. Ὅλα τά ἄλλα κακά πού θά μποροῦσα νά καταγγείλω –ἡ ἔλλειψη οὐσιαστικῆς ἀποκεντρώσεως καί αὐτοδιοικήσεως, ἡ ἔλλειψη προγραμματισμοῦ γιά τήν πλουτοπαραγωγική ἀνάπτυξη τῆς χώρας, ἀκόμη καί ὁ τρόπος μέ τόν ὁποῖο ἀσκεῖται ἡ ἐξωτερική μας πολιτική– εἶναι ζητήματα βαθύτερης ἑλληνικῆς παιδείας! Ἀπό τήν ἄποψη ὅτι μόνον αυτή μπορεῖ νά προικίσει ἕναν ἡγέτη μέ τήν ἀπαραίτητη εὐαισθησία πού χρειάζεται γιά νά ἐνστερνιστεῖ, καί ἀντιστοίχως νά ἀποδώσει, τό ἦθος τοῦ λαοῦ. Γιατί αὐτός ὁ λαός, πού τήν ἔννοιά του τήν ἔχουμε παραμορφώσει σέ σημεῖο νά μήν τήν ἀναγνωρίζουμε, αὐτός ἔχει φτιάξει ὅ,τι καλό ὑπάρχει – ἄν ὑπάρχει κάτι καλό σ᾿ αὐτόν τόν τόπο! Καί αὐτός, στίς ὧρες τοῦ κινδύνου, καί στό πεῖσμα τῆς συστηματικῆς ἡττοπαθείας τῶν ἀρχηγῶν του, αἴρεται, χάρη σ᾿ ἕναν ἀόρατο, εὐλογημένο μηχανισμό, στά ὕψη πού ἀπαιτεῖ τό θαῦμα!

Ὅσο, λοιπόν, καί ἄν εἶναι λυπηρό, πρέπει νά τό πῶ: ὁ Ἑλληνισμός, γιά τήν ὥρα τουλάχιστον, ἐπέτυχε ὡς γένος, ἀλλ᾿ ἀπέτυχε ὡς κράτος! Καί παρακαλῶ νύχτα μέρα τόν Θεό, καί τό μέλλον, νά μέ διαψεύσουν.

ΕΡΩΤΗΣΗ: Πριν κλείσωμε, κύριε Ελύτη, τη συνέντευξη, κάτι που εθίξατε στην αρχή, το της παλαιάς, υγιούς  κοινοτικής οργανώσεως του λαού μας, που έχει χαθεί πια, πως νομίζετε ότι θα μπορούσε ν' αναβιώσει; Αν καταβάλλετο προσπάθεια προς ποια κατεύθυνση;

 ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Σε μιαν αναβίωση αυθεντική δεν είναι δυνατόν πια να ελπίζουμε -αλλοίμονο! Εκατόν τριάντα και πλέον έτη αχρησίας, είναι αρκετά για να ατροφήσουν  ακόμη και οι πλέον ζωντανοί θεσμοί. Ωστόσο υπάρχει τρόπος να πλησιάσουμε , με σωφροσύνη και μελέτη, στη λύση του προβλήματος, και αυτό σαφώς προς την πλευρά της αυτοδιοικήσεως, με την πιο αυστηρή της έννοια.

Δεν είμαι αρμόδιος βέβαια να σας προτείνω σχέδια. Θα ήθελα μόνο να κάνω δύο παρατηρήσεις: Η μία είναι, ότι κάθε απόπειρα προς  την κατεύθυνση αυτή θα πρέπει να βασισθεί στη φυσική και ιστορική διαίρεση της χώρας σε μεγάλα διαμερίσματα , που είναι μια πραγματικότητα δοσμένη, και όχι θεωρητική της Γεωοικονομίας, όπως άκουσα  να υποστηρίζεται από πολλούς. Θα είναι μεγάλο σφάλμα  να παραγκωνισθούν οι ψυχολογικοί παράγοντες, από τους οποίους εξαρτάται πολλές φορές  το μεγαλύτερο μέρος της επιτυχίας. Η άλλη παρατήρηση είναι, ότι  τα μεγάλα αυτά διαμερίσματα (μέσα στα Ελληνικά μέτρα πάντοτε) θα πρέπει να υποδιαιρεθούν σε πολλές μικρές μονάδες, στενώτερες και από την επαρχία, με αρχές δικές τους και με την δυνατότητα για κοινοπραξίες, προ πάντων σε ότι αφορά τη γεωργία. Γιατί ο πρώτος αντικειμενικός σκοπός είναι να λυτρωθεί ο πολίτης από το "ταμπού" της εξουσίας! Και θα λυτρωθεί μόνον αν έχει τρόπο να παρακολουθεί από κοντά, που και πως αξιοποιούνται οι θυσίες του, οικονομικές και άλλες, που σήμερα καταβροχθίζονται από ένα μακρινό και αόρατο Φάντασμα.

 ΤΟ ΑΛΛΟ ΣΑΒΒΑΤΟ: Απαντά ο Κώστας Δεσποτοπουλος