Μύθοι και αλήθειες

ΜΙΚΡΟΒΙΑΚΗ ΑΝΤΟΧΗ ΚΑΙ ΧΡΗΣΗ ΑΝΤΙΒΙΟΤΙΚΩΝ

των Φλώρα Κοντοπίδου* και  Ελένη Γιαμαρέλλου**

Η χρήση των αντιβιοτικών, από μεγάλη μερίδα του πληθυσμού, αντιμετωπίζεται ως πανάκεια για κάθε νόσημα. Η απόφαση για την χρήση τους αποφασίζεται από τους ίδιους τους ασθενείς παρακάμπτοντας τους γιατρούς.

Η αυθαίρετη κατάχρηση των αντιβιοτικών δημιουργεί κινδύνους για την υγεία και την οικονομία! Επιφέρει ανθεκτικότητα στους μικροοργανισμούς, το οποίο έχει ως αποτέλεσμα στην χρήση πιο ισχυρών φαρμακευτικών προϊόντων. Παρατείνεται η νοσηλεία των ασθενών. Αυξάνεται ο κίνδυνος των θανατηφόρων περιπτώσεων. Διευρύνεται ο αριθμός των ασθενούντων.

Όλα αυτά χρειάζονται οικονομική υποστήριξη για να λειτουργήσουν ενώ μπορούσαν να είχαν αποφευχθεί, αν λειτουργούσαμε ψύχραιμα και δεν αυτοχριζόμαστε ιατροί...

Μύθοι	Αλήθειες
Η μικροβιακή αντοχή είναι ένα παροδικό φαινόμενο που αφορά μόνο το άτομο που λαμβάνει αντιβιοτικά.	Η μικροβιακή αντοχή εκφράζεται στον ανθρώπινο οργανισμό με τον κατακλυσμό των φυσιολογικών χλωρίδων του από ανθεκτικά βακτήρια. Αυτό σημαίνει δύο πράγματα: Με σημαντική πιθανότητα το επόμενο επεισόδιο λοίμωξης να προκληθεί από ένα ανθεκτικό βακτήριο για το οποίο θα απαιτηθεί ακόμη πιο προωθημένη αντιμικροβιακή θεραπεία, άρα κίνδυνος για δημιουργία ακόμη πιο ανθεκτικών στελεχών και κατ’ επέκταση δυσίατων λοιμώξεων. Η αναστροφή της αντοχής μπορεί να πραγματοποιείται, εάν διακοπεί η χρήση των αντιβιοτικών, για μεγάλο χρονικό διάστημα, παρόλο που ο αποικισμός των ασθενών από ορισμένα πολυανθεκτικά βακτήρια διαρκεί για πολλούς μήνες ανεξάρτητα της λήψης αντιβιοτικών. Τα ανθεκτικά βακτήρια μεταδίδονται με την επαφή. Αυτό σημαίνει ότι ένα άτομο που είναι φορέας ανθεκτικών βακτηρίων στις χλωρίδες του μπορεί να τα διασπείρει στο οικείο περιβάλλον του ή στους υπόλοιπους ασθενείς εάν νοσηλεύεται σε ένα νοσοκομείο. Η δυναμική αυτή διασποράς των ανθεκτικών μικροοργανισμών είναι που προκαλεί τη συνεχή αύξηση των επιπέδων αντοχής των βακτηρίων στα αντιβιοτικά, κυρίως στο νοσοκομειακό χώρο Η μικροβιακή αντοχή λοιπόν σε επίπεδο ατόμου μπορεί να μην είναι ένα παροδικό φαινόμενο και δεν αφορά μόνο την ατομική, αλλά και τη δημόσια υγεία.
Οι επιπτώσεις της μικροβιακής αντοχής είναι υπερεκτιμημένες	Σύμφωνα με τη διεθνή βιβλιογραφία, η θνητότητα από λοιμώξεις που προκαλούνται από ανθεκτικά βακτήρια είναι πολύ υψηλότερη των λοιμώξεων από ευαίσθητα στελέχη, όπως επίσης και οι επιπλέον ημέρες νοσηλείας αλλά και το οικονομικό κόστος που θα πρέπει να καλύψουν τα υγειονομικά συστήματα. Όλα αυτά μεταφράζονται σε ένα τεράστιο κοινωνικό κόστος με απώλεια ανθρώπινου δυναμικού, δυσλειτουργία δομών και απώλεια σημαντικών οικονομικών πόρων για την κάλυψη άλλων κοινωνικών αναγκών. Από μία πρόσφατη μελέτη οικονομικής αποτίμησης των επιπτώσεων της μικροβιακής αντοχής υπολογίστηκε ότι εάν δεν αντιμετωπιστεί άμεσα και αποτελεσματικά το συγκεκριμένο φαινόμενο μέχρι το 2050, θα έχουν πεθάνει εξαιτίας της μικροβιακής αντοχής δέκα εκ. επιπλέον άνθρωποι και θα έχουν δαπανηθεί εκατό τρισεκατομύρια δολάρια και μείωση του διεθνούς ακαθάριστου προϊόντος (GDP) από 2%-3,5%.
Οι παρενέργειες των αντιβιοτικών ως φάρμακα δεν είναι συχνές αλλά και ούτε τόσο σημαντικές.	Οι παρενέργειες των αντιβιοτικών είναι πολύ συχνότερες από όσο πιστεύουμε και μπορεί να είναι πολύ σοβαρές καταλήγοντας μερικές φορές στην οργανική ανεπάρκεια ή και στο θάνατο.Σύμφωνα με πρόσφατα δεδομένα του CDC στις ΗΠΑ ένα στους πέντε πολίτες που εξετάζονται στα επείγοντα ιατρεία για ανεπιθύμητες δράση φαρμάκων οφείλεται σε λήψη αντιβιοτικών. Η λήψη αντιβιοτικών έχει αναγνωριστεί πλέον στις ΗΠΑ ως η συχνότερη αιτία επίσκεψης των επειγόντων ιατρείων των νοσοκομείων για ανεπιθύμητες ενέργειες φαρμάκων σε άτομα ηλικίας <18 ετών. Μία από τις σοβαρότερες ανεπιθύμητες δράσεις των αντιβιοτικών σχετίζεται με την εντεροκολίτιδα από C.difficile, που μπορεί να καταλήξει σε πολύ σοβαρή νόσηση του εντέρου και σε θάνατο. Στις ΗΠΑ υπολογίζεται ότι ετησίως χάνουν τη ζωή τους εξαιτίας του συγκεκριμένου παθογόνου 14.000 άνθρωποι. Οι αλλεργικές αντιδράσεις είναι μία από τις συχνότερες ανεπιθύμητες δράσεις των αντιβιοτικών που οδηγούν περισσότερους από 140.000 ανθρώπους στα εξωτερικά ιατρεία στις ΗΠΑ. Η αλλεργία στα αντιβιοτικά μπορεί να εκδηλωθεί με εξάνθημα και βήχα μέχρι και με σοβαρό αλλεργικό σοκ.
Τα επανειλημμένα επεισόδια ίδιων λοιμώξεων θεραπεύονται με τον ίδιο τρόπο και οι πολίτες μπορούν να προμηθεύονται τα αντιβιοτικά χωρίς ιατρική συνταγή.	Κάθε επεισόδιο λοίμωξης είναι μία ξεχωριστή νόσος με παθογόνα αίτια ιούς και βακτήρια και θα πρέπει κάθε φορά να εκτιμηθεί η κλινική εικόνα του ασθενούς, το αναμνηστικό ιστορικό του και αν απαιτηθεί να γίνουν οι απαραίτητες εξετάσεις, για να αποφασιστεί η λήψη της σωστής θεραπείας. Το πιθανότερο είναι ο ασθενής να μη χρειαστεί να λάβει το ίδιο αντιβιοτικό ή να μην χρειαστεί να λάβει καθόλου αντιβιοτικά. Για αυτό ακριβώς το λόγο δεν θα πρέπει να λαμβάνουμε αντιβιοτικά και κυρίως να τα χορηγούμε στα παιδιά, χωρίς να έχουμε απευθυνθεί στον γιατρό μας. Η ιατρική συνταγή δεν αντικατοπτρίζει την οικονομική κάλυψη των ασφαλιστικών ταμείων, αλλά την ιατρική ευθύνη για τη διάγνωση και θεραπεία του ασθενή. Τα αντιβιοτικά στη χώρα μας για την προστασία των πολιτών δια νόμου από το 1976 πρέπει να χορηγούνται μόνο με ιατρική συνταγή.
Η λήψη αντιβιοτικών στις λοιμώξεις αναπνευστικού τους χειμερινούς μήνες συντομεύει την ανάρρωση και την ύφεση των συμπτωμάτων του πυρετού, της ρινικής καταρροής και του βήχα.	Το μεγαλύτερο ποσοστό των λοιμώξεων του αναπνευστικού οφείλεται σε ιούς. Στις ιογενείς λοιμώξεις τα αντιβιοτικά δεν είναι ενεργά άρα και αποτελεσματικά. Η λήψη των αντιβιοτικών σε αυτές τις περιπτώσεις το μόνο που επιφέρει είναι τροποποίηση των φυσιολογικών χλωρίδων του ατόμου που τα λαμβάνει, με αποτέλεσμα ανάπτυξη και επικράτηση ανθεκτικών βακτηρίων σε αυτές. Επιπλέον, κάθε φορά που ένα άτομο λαμβάνει αντιβιοτικά δυνητικά εκτίθεται σε κίνδυνο να εμφανίσει κάποια από τις ανεπιθύμητες ενέργειες των αντιβιοτικών που προαναφέρθηκαν, που μπορεί να είναι απλές και παροδικές, μέχρι πολύ σοβαρές και απειλητικές για τη ζωή του. Οι ιώσεις, με συχνότερο το απλό κρυολόγημα απαιτεί συμπτωματική θεραπεία και ξεκούραση, και όχι αντιβιοτικά.
Η λήψη αντιβιοτικών πρέπει να γίνεται μέχρι την ύφεση των συμπτωμάτων της λοίμωξης και κυρίως του πυρετού.	Η χρονική διάρκεια και η δοσολογία της αντιμικροβιακής θεραπείας για κάθε είδος λοίμωξης είναι καθορισμένη και στοχεύει όχι μόνο στην ύφεση των κλινικών συμπτωμάτων αλλά και στη θανάτωση του παθογόνου μικροοργανισμού, έτσι ώστε να αποφευχθεί ένα νέο επεισόδιο λοίμωξης από το ίδιο βακτήριο, καθώς και η ανάπτυξη μικροβιακής αντοχής. Η ελλιπής διάρκεια ή δοσολογία της αντιμικροβιακής θεραπείας, καθώς και οι ατέλειωτες θεραπείες οδηγούν στην υποτροπή της λοίμωξης, πιθανότατα από ακόμη πιο ανθεκτικό μικροοργανισμό. Συμπερασματικά, ακολουθούμε τις οδηγίες του θεράποντος ιατρού τόσο όσον αφορά τη διάρκεια όσο και τη δοσολογία της θεραπείας που μας έχει χορηγήσει.
Η μικροβιακή αντοχή είναι ένας ΜΥΘΟΣ που συνεχώς καταρρίπτεται από τη δημιουργία νέων φαρμάκων.	Η εποχή μας χαρακτηρίζεται από την ανάπτυξη Πανανθεκτικών μικροοργανισμών, δηλαδή βακτηρίων που δεν είναι ευαίσθητα σε κανένα διαθέσιμο αντιβιοτικό και χαρακτηρίζεται ήδη ως «εποχή προ-αντιβιοτικών». Τις δύο τελευταίες δεκαετίες η ταχύτητα με την οποία η έρευνα εξελίσσεται στη μελέτη και στην τελική εφαρμογή νέων σκευασμάτων είναι πολύ μικρή και αφορά συγκεκριμένες μόνο κατηγορίες βακτηρίων. Για λοιμώξεις από Gram αρνητικά μικρόβια, τα οποία εμφανίζουν τα υψηλότερα ποσοστά αντοχής σε όλα τα αντιβιοτικά και που η διασπορά τους διεθνώς αποτελεί πλέον απειλή για τη δημόσια υγεία, δεν υπάρχει αποτελεσματική θεραπεία και είναι ελάχιστα τα αντιβιοτικά που βρίσκονται σε ερευνητικό επίπεδο. Μέχρι να δημιουργηθούν νέα αντιβιοτικά, που να είναι δραστικά έναντι αυτών των πολυανθεκτικών παθογόνων από τα οποία χάνονται κάθε χρόνο χιλιάδες ζωές, είναι χρέος όλων μας να διαφυλάξουμε αυτά που ήδη διαθέτουμε. Γιατί ενώ η Πενικιλίνη έσωσε εκατομμύρια ανθρώπους όλες αυτές τις δεκαετίες από την ανακάλυψή της, η Μικροβιακή Αντοχή σκοτώνει χιλιάδες ανθρώπους, οι οποίοι πολλαπλασιάζονται καθημερινά όσο δεν ελέγχεται η άσκοπη χρήση των αντιβιοτικών.

* Φλώρα Κοντοπίδου:  Υπεύθυνη Γραφείου Μικροβιακής Αντοχής, ΚΕΕΛΠΝΟ 
**Ελένη Γιαμαρέλλου: Καθηγήτρια Παθολογίας & Λοιμώξεων

ΠΗΓΗ: Ενημερωτικό δελτίο [Δεκέμβριος 2014] του ΚΕΕΛΠΝΟ (Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων) του Υπουργείου Υγείας