Καθαρή Δευτέρα - Χαρταετός

 Αποκριές... από πότε;

 της Μαίρης Ρώτα*

Αρχαία ήθη και δρώμενα συμπλέκονται σταδιακά στο πέρασμα του χρόνου μέχρι να πάρει η γιορτή τη μορφή που έχει σήμερα. Οι αποκριάτικες γιορτές και το καρναβάλι, ίσως, διαμορφώθηκαν τη βυζαντινή περίοδο.

Ο Φαίδων Κουκουλές, ο σπουδαίος βυζαντινολόγος καθηγητής Πανεπιστημίου και Ακαδημαϊκός, ασχολήθηκε συστηματικά με τα λαϊκά θεάματα και τις διασκεδάσεις στο Βυζάντιο. Αναφέρει ότι διασκεδάσεις, τραγούδια και παιχνίδια στις απόκριες, αλλά και άλλα έθιμα υπήρχαν και είχαν ξεκινήσει από τον 8ο αιώνα. Όλες αυτές οι γιορτές συμπεριλάμβαναν ένα πλήθος από παμπάλαια έθιμα, αλλά κυρίως εκφράζανε την ανάγκη για ψυχαγωγία, ευθυμία και απολαύσεις. Αγαπητές εκδηλώσεις ήταν ακόμη και οι θεατρικές παραστάσεις, τα συμπόσια και στη μεταβυζαντινή περίοδο ήλθαν τα μασκαρέματα.

Ο λαογράφος Γ. Μέγας πιστευε ότι μια από τις τελευταίες «τρέλες» στον χώρο της παρα- λαογραφίας θέλει το καρναβάλι να είναι ένα καθαρόαιμο αρχαιοελληνικό έθιμο! Υποτίθεται ότι προέρχεται από το λατινικό carrus navalis (ναυτικό αμαξάκι) και να παραπέμπει σε αρχαίες διονυσιακές τελετές. Και αυτή την ερμηνεία την στήριξε στο γεγονός ότι ο Διόνυσος μεταφερόταν με τροχοφόρα πλοιάρια στ’ Ανθεστήρια, (γιορτές της αρχαίας Αθήνας για την εναλλαγή χειμώνα και άνοιξης).

Μια άλλη εκδοχή είναι ότι το καρναβάλι, ίσως, προέρχεται από τα αρχαία Κάρνεια που ήταν λατρευτικές εκδηλώσεις για τον Απόλλωνα. Το ρήμα βαλλίζω, (καρναβαλλίζω) σημαίνει: χοροπηδώ! Υπάρχουν διάφορες ερμηνείες που δίνουν οι ιστορικοί και οι λαογράφοι.

ΚΟΥΛΟΥΜΑ σημαίνει...

Ότι σταματούν οι απόκριες. Τέρμα τα αποκριάτικα γλέντια. Την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς πέφτει η αυλαία του ξεφαντώματος. Αρχίζει η Μεγάλη Τεσσαρακοστή ή (Σαρακοστή) που είναι μια περίοδος νηστείας και προετοιμασίας για το Πάσχα. Έτσι τουλάχιστον θέλει η παράδοση η οποία δίνει... «τράτο» μιας ημέρας και είναι η Καθαρή Δευτέρα, που αποτελεί σύμφωνα με τα έθιμα, τη συνέχεια της Αποκριάς. Και βέβαια «... κανείς κανών δεν απαγορεύει το κρασί» έγραφε ο Γ. Μέγας. Η Καθαρή Δευτέρα είναι ταυτισμένη με τα Κούλουμα και το Χαρταετό.

«Κούλουμα» είναι η έξοδος στην εξοχή και όπως θέλουν οι λαογράφοι η λέξη columma σημαίνει κολόνα! Επειδή οι Αθηναίοι τα παλιά χρόνια συνήθιζαν να γιορτάζουν αυτή την ημέρα στους Στύλους του Ολυμπίου Διός που εκείνα τα χρόνια ήταν εξοχή και όχι το κέντρο της πρωτεύουσας. Άλλη ερμηνεία είναι ότι τα Κούλουμα προέρχονται από τη λατινική λέξη cumulus (κουμούλα) που σημαίνει σωρός, κι αυτό επειδή κουβαλούσαν μαζί τους... σωρούς τροφίμων.

Και φυσικά την Καθαρή Δευτέρα απολαμβάνουν το πέταμα του Χαρταετού, που άλλοι λαογράφοι πιστεύουν ότι ο πρώτος Χαρταετός φτιάχτηκε στη Σύρο, που ίσως ήλθε από τη Σμύρνη και ταξίδεψε στην Ελλάδα.

Υ.Γ. Φαίδων Κουκουλές: Γεννήθηκε στην Ερμούπολη το 1881. Σπουδαίος Βυζαντινολόγος, καθηγητής, Ακαδημαϊκός, Διευθυντής ιστορικού λεξικού, Συγγραφέας σπουδαίων ιστορικών βιβλίων κ.α.

 

* Η Μάιρή Ρώτα είναι αρχαιολόγος και τακτική συνεργάτης της καθημερινής εφημερίδας των Κυκλάδων ΚΟΙΝΗ ΓΝΩΜΗ που τυπώνεται στην Ερμούπολη της Σύρου, στην οποία δημοσιεύθηκε (φύλλο 19 Φεβρουαρίου 2015) το ενδιαφέρον άρθρο της, που αναδημοσιεύουμε.