Κείμενα Πολιτισμού και Επιστήμης (8)

Ο οθονάνθρωπος*

Tης Mαριαννας Tζιαντζη**

Ο καναπεδάνθρωπος, που περνούσε πολλές ώρες βιδωμένος στον καναπέ, με το βλέμμα καρφωμένο στην τηλεόραση-βωμό και τα δάχτυλα στο τηλεκοντρόλ, δεν υπάρχει πια ή μάλλον γερνάει, γίνεται αναχρονιστικός. Τη θέση του παίρνει ο οθονάνθρωπος, ο κολλημένος στην οθόνη του υπολογιστή, του ipad, του smartphone, της ταμπλέτας, του λάπτοπ και όχι μόνο της τηλεόρασης.

 Τον βλέπουμε παντού: σε τρένα, λεωφορεία και ουρές, σε συναναστροφές, σε χώρους δημόσιους και ιδιωτικούς. O oθονάνθρωπος βλέπει, ακούει, μιλάει, γράφει, επικοινωνεί, η ζωή του όλη είναι μια οθόνη, που τον γεμίζει, τον αδειάζει, τον τρομάζει, όμως συχνά του δίνει χαρά και σημάδια αναγνώρισης. Επιπλέον η οθόνη έχει το πλεονέκτημα ότι αλλάζει διαρκώς και μπορεί να σκοτεινιάσει, να νεκρωθεί όποια στιγμή εμείς θελήσουμε.

Οι παλιές τηλεοπτικές συσκευές, με την καμπούρα του Κουασιμόδου στη ράχη, κυριαρχούσαν στον χώρο, συνήθως στο σαλόνι ή στο καθημερινό δωμάτιο του σπιτιού. Η τεχνολογία μάς απάλλαξε από τα χωρικά δεσμά: τώρα όλος ο κόσμος μπορεί να γίνει ένα απέραντο γραφείο ή διασκεδαστήριο ή εξομολογητήριο, ενώ το σκήπτρο της οικιακής εξουσίας, το τηλεκοντρόλ, είναι πια άχρηστο αφού ο καθένας γίνεται τηλεχειριστής του εαυτού του ή μάλλον των προτιμήσεών του.

Δεν στέκομαι απέναντι ή επικριτικά απέναντι στους οθονάνθρωπους, αφού ένας απ’ αυτούς είμαι κι εγώ. Οι οθονάνθρωποι πληθαίνουν και για τον απλό λόγο ότι τα γκατζετάκια γίνονται όλο και πιο προσιτά, τα μοντέλα διαρκώς ανανεώνονται και η επικοινωνιακή αγορά ανθεί. Ταυτόχρονα, φτωχαίνει, συρρικνώνεται, κρυώνει και αγριεύεται η εκτός οθόνης ζωή μας. Δυσεύρετη η εργασία, ακριβές οι μετακινήσεις, λιγοστές οι δυνατότητες για ταβέρνα, βόλτες, θέατρο και σινεμά, αφού ακόμα και όταν το πνεύμα και η σαρξ είναι πρόθυμα, κάτι άλλο, ευκόλως εννοούμενο, ασθενεί. Ομως στο οθονικό σύμπαν όλα τα σύνορα (ή σχεδόν όλα) είναι ανοιχτά. Στην πραγματική ζωή συχνά νιώθουμε ότι είμαστε ένα τίποτα, π.χ., όταν χρειάζεται πολύμηνη αναμονή για μια διαγνωστική εξέταση ή ένα ραντεβού στα εξωτερικά ιατρεία ενός δημόσιου νοσοκομείου ή όταν δεν μπορούμε να αγοράσουμε πετρέλαιο ή φάρμακα, όμως στον φορητό κόσμο μας εμείς διαλέγουμε τις «απς», τις εφαρμογές μας. Χάρη στην οθόνη επιστρέφουμε στο «οmnia mecum porto», στο «πάντα μετ’ εμού φέρω», αλλά σε ένα πάντα που βρίσκεται πολύ κοντά στο τίποτα.

Ο χαρακτηρισμός «χαζοκούτι» δεν είναι πια της μόδας, όμως μας είναι αδιανόητο να μιλήσουμε για χαζές οθόνες. Στην ατομική οθόνη μπορεί κανείς να βουλιάξει, αλλά και να βρει τον χάρτη για διαδρομές και επιλογές για την άλλη ζωή που δεν είναι ποτέ απούσα, δεν την ξεκάνουμε με ένα undo. Οσο και αν οι οθονάνθρωποι πληθαίνουν, ο κόσμος δεν κατοικείται απ’ αυτούς, όπως ποτέ δεν κατοικήθηκε αποκλειστικά από καναπεδάνθρωπους. Η οθονοκρατία είναι η ορατή κορυφή του μαγικού παγόβουνου που υπόσχεται τα πάντα και, ταυτόχρονα, απειλεί να γκρεμίσει τα πάντα, τις πληρωμένες με ιδρώτα, νου και αίμα κατακτήσεις του εργαζόμενου ανθρώπου που τώρα βαφτίζονται προνόμια.

*Επιφυλλίδα που δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ στις 10 Οκτωβρίου 2004.

**Η Mαριάννα Tζιαντζη σπούδασε Αρχιτεκτονική στο Ε.Μ.Π., είναι συγγραφέας και δημοσιογράφος και αρθρογραφεί στην εφημερίδα «Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ».

ΣΣ. Την επιλογή των δημοσιεύσεων στην σειρα "Κείμενα Πολιτισμού και Επιστήμης" επιμελείται η καθηγήτρια Πηνελόπη Λέντζου η οποία διετέλεσε διευθύντρια του 3ου Γυμνασίου Γλυφάδας (2003-2010).