Πυρπολικά

Τα όπλα του Ναυτικού στον Αγώνα του 1821

της Μαρίας Ρώτα*

Το πυρπολικό ήταν ένα σκάφος με εύφλεκτες ύλες, δηλαδή που άναβε εύκολα και δημιουργούσε φωτιά που την πετούσε στο απέναντι σκάφος και το κατέστρεφε αμέσως. Ήταν, (όπως είχαν γράψει οι ιστορικοί της εποχής) το σημαντικό και αποτελεσματικό όπλο του ελληνικού στόλου απέναντι στον τουρκικό. Ο Κολοκοτρώνης, ενθουσιασμένος από τα μικρά ελληνικά πλοία, που με τόση φροντίδα κατέστρεψαν οπλισμένα και μεγάλα Τουρκικά πλοία τα ονόμαζε “σιτοκάραβα”. 

Κι αυτό γιατί φρόντιζαν οι Έλληνες πολεμιστές να βάζουν μέσα στα μικρά τους καραβάκια εκτός από τα πυροβόλα τους, χρησιμοποιούσαν και ξερά κλαδιά τα οποία αφού τα άναβαν με φωτιά τα πέταγαν πάνω στον εχθρικό στόλο. Άραγε... μήπως τα ξερά κλαδιά ήταν από σιτάρι;... Αυτή η χρήση εναντίον των εχθρικών πλοίων, κατά την αρχαιότητα, όπως είπε ο Θουκυδίδης, οι Αθηναίοι γύρω στα 415 π.Χ χρησιμοποιούσαν αυτού του είδους την επίθεση κατά των εχθρικών στόλων.

Πυρπολικό εν δράσει στο λιμάνι της
Χίου πυρπολεί την ναυαρχίδα του
τουρκικού στόλου

Αυτή η εφεύρεση του υγρού πυρός από τους ναυτικούς του Βυζαντίου το 673 μ.Χ. είχε απόλυτα σωστό αποτέλεσμα κατά των πυρπολικών, όσων φρόντιζαν να κατακτήσουν την Πόλη.

Επειδή λοιπόν οι Έλληνες γνώριζαν την τέχνη της κατασκευής και της χρήσης των πυρπολικών από πολλά χρόνια πριν, αποφάσισαν να τα χρησιμοποιήσουν σαν το κύριο όπλο τους στον θαλασσινό αγώνα του ξεσηκωμού του 1821.

Η πρώτη επιτυχημένη χρήση οργανωμένου πυρπολικού, κατά τη διάρκεια της Επανάστασης έγινε στις 27 Μαΐου 1821 στην Ερεσό*, με πυρπολητή τον Παπανικολή. Οι Τούρκοι εκεί έχασαν ένα τεράστιο πλοίο, το “Φερμάν Ντεϊνεμέζ”, ένα από τα μεγαλύτερα και αξιολογότερα πολεμικά τους.

Ένας Ευρωπαίος δημοσιογράφος, παρατηρητής, είχε γράψει τότε μεταξύ άλλων: “... τελικά οι Έλληνες βρήκαν το όπλο της επανάστασης!”.

Μετά από αυτή τη σημαντική επιτυχία, τα τρία σημαντικά και ισχυρά νησιά μας, Ύδρα, Σπέτσες και Ψαρά, εγκρίνουν, συμφωνούν και προωθούν μετατροπές, αρχικά, παλαιών ιστιοφόρων σε πυρπολικά.

Νικηφόρος Λύτρας: “Η πυρπόληση
της τουρκικής ναυαρχίδας από
 τον Κωνσταντίνο Κανάρη”

Στις 9 Ιουνίου 1821, σε επιστολή τους οι Πρόκριτοι της Ύδρας, απευθύνθηκαν στους καπεταναίους συμπολίτες τους, που εκείνη την εποχή πολιορκούσαν τη Ναύπακτο, και τους έδωσαν οδηγίες για τον τρόπο που θα χρησιμοποιούσαν για να καταστραφεί ο εχθρικός στόλος που βρισκόταν εκεί, με τη χρήση πυρπολικών. “... γράφοντας, λοιπόν, περί τούτου σας λέγομεν, άμα λάβετε το παρόν μας, να προσπαθήσετε παντί τρόπω να κατακαύσετε τα εχθρικά εις Ναύπακτον καράβια, με ένα μπουρλότο.... Είναι ανάγκη μεγάλη να κατακαούν αυτά, δια να αδυνατίσωμεν την θαλάσσιαν δύναμιν του εχθρού προς ασφάλειαν της Πατρίδος μας και της Ελλάδος όλης... Ιδού ο τρόπος για να κατακαύσετε τα εχθρικά αυτά καράβια και χωρίς τον αφανισμόν (την καταστροφήν) αυτών μη, προς Θεού, μην αναχωρήσετε. Τα αναγκαία φλογιστικά είδη, τα οποία το ογληγορώτερον να προβλέψετε είναι: Καντάρια 50 ρετζίνην (παχύρρευστη ουσία που παράγεται από τα πεύκα), Καντάρια 50 κατράμι (πίσσα), Οκάδες 60 θειάφι, Οκάδες 100 νέφτι, Οκάδες 2.000 δαδί (κομμάτι από πεύκο που χρησιμεύει για προσάναμμα)...”

Με αυτό τον τρόποι φρόντιζαν όλοι οι ναυτικοί να μάθουν και να πυρπολούν τα τουρκικά πλοία, μήπως κατορθώσουν να απελευθερώσουν τη χώρα που επί τόσα πολλά χρόνια βρισκόταν κάτω από την κατάκτηση των Τούρκων.

Η ναυμαχία της Τενέδου

Τα πυρπολικά όμως που ήταν παλαιά σκάφη, μερικές φορές αποδείχθηκε ότι δεν κατόρθωσαν να προκαλέσουν καμιά ζημιά στο εχθρικό πλοίο. Χαρακτηριστικό είναι ένα θρυλικό ολοκαύτωμα ενός νέου από το Γαλαξίδι του Γιώργου Παξινού. Προσπάθησε με το πυρπολικό του να επιτεθεί σε 2 ή 3 τουρκικά πλοία που ήταν αποκλεισμένα από τον ελληνικό στόλο στο λιμάνι της Ναυπάκτου. Το μπουρλότο όμως πήρε φωτιά πιο γρήγορα απ' ότι είχε προβλεφθεί. Δεν είχε φροντίσει να γίνει ότι έπρεπε πριν ανάψει τη φωτιά. Ήταν αργά όταν θέλησε να σώσει το σκάφος του που χάθηκε από τη φωτιά. Τότε έπεσε στη θάλασσα προσπαθώντας να πλησιάσει ένα ελληνικό πλοίο. Όταν τον είδαν στη θάλασσα οι Τούρκοι, κατάφεραν και τον έπιασαν οι άπιστοι και τον σούβλισαν λίγο, τον άλειψαν με πίσσα και τον έκαψαν ζωντανό.

Ανδρέας Μιαούλης – Κωνσταντίνος Κανάρης

Ανδρέας Μιαούλης

Στις 30 Αυγούστου 1824 ο Α. Μιαούλης έστειλε μια επιστολή στους ειδικούς ανθρώπους της Ύδρας και έγραψε: “Τα αναγκαία του στόλου μας είναι εκτός από τα πολεμοφόδια και τα πυρπολικά και λίγο φαγητό... τα πυρπολικά πρέπει να είναι εύπλοα, ταχέα και καλώς ετοιμασμένα και εφοδιασμένα από σχοινιά, πανιά και άγκυρες...”. Ο Μιαούλης κατάλαβε ότι οι κάτοικοι της Ύδρας φρόντισαν να κατασκευάσουν ότι ζήτησε και έτσι με τα νέα πυρπολικά ξεκίνησε η νέα θαλασσινή επίθεση. Η χρήση αυτή των πυρπολικών πήγαινε πολύ καλά, παρά το γεγονός ότι οι Τούρκοι φρόντισαν να μάθουν και να κατασκευάζουν και εκείνοι πυρπολικά. Ούτε μία φορά, όμως δεν πέτυχαν να προσεγγίσουν και να βλάψουν τα ελληνικά πλοία, ίσως επειδή συλλαμβάνονταν από δικά μας εξοπλισμένα σκάφη πριν καν φθάσουν κοντά στο στόχο τους.

ΚΑΡΤΕΡΙΑ το πρώτο πολεμικό ατμόπλοιο

Η χρήση των πυρπολικών αρχίζει να περιορίζεται, όταν, το ναυτικό μας ξεκινά να εφοδιάζεται με πραγματικά ισχυρά πολεμικά πλοία, όπως η φρεγάτα “ΕΛΛΑΣ” και το “ΚΑΡΤΕΡΙΑ”, που είναι το πρώτο στον κόσμο ατμοκίνητο πολεμικό, που επίσης πρώτοι οι Έλληνες το χρησιμοποιούσαν.

Τα θαρραλέα πληρώματα των μπουρλότων ήταν από άνδρες “κτισμένους” με θάρρος, αποφασιστικότητα και ψυχραιμία. Ήταν άνδρες επίμονοι και δυνατοί, με όραμά τους την ελευθερία των ελληνικών θαλασσών και ολόκληρου του έθνους. Είχε γράψει ο Άγγλος περιηγητής Τζέιμς Έμερσον “Ο τρόμος που εμπνέουν τα πυρπολικά στους Τούρκους είναι τέτοιος, ώστε να μην καταβάλλουν καμιά προσπάθεια για άμυνα...”.

Κωνσταντίνος Κανάρης

Θαλασσινοί γίγαντες που φρόντιζαν την Ελλάδα ήταν ο Παπανικολής, ο Βατικιώτης, ο Πιπίνος, ο Νικόδημος, ο Κανάρης και τόσοι άλλοι. Μάχονταν για το ιερό αγαθό της ελευθερίας. Κάποτε ρώτησαν τον Κ. Κανάρη πως έκανε το κατόρθωμα της Χίου, κατά το οποίο πυρπόλησε τη Τουρκική Ναυαρχίδα, απάντησε: “Να ξύπνησα εκείνο το πρωί και σκέφθηκα: Απόψε Κωνσταντή θα πεθάνεις για την Ελλάδα!”

Η ζωή είναι θυσία στο βωμό της ελευθερίας. Αυτό γινόταν από την αρχαία Ελλάδα έως την εποχή του 1821. Τα ελληνικά πυρπολικά των γενναίων “μπουρλοτιέρηδων”, γινόταν το σύμβολο της ελληνικής ανδρείας και ναυτοσύνης. Φρόντισαν με άριστο τρόπο να γίνει ο ναυτικός αγώνας και να φέρουν τη νίκη στη χώρα.

Βολανάκης Κωνσταντίνος-
Η πυρπόλυση της τούρκικης φρεγάτας

Δίκαια κερδίζουν το θαυμασμό της Ευρώπης και όλου του κόσμου για τα κατορθώματά τους.

Η Ελληνική Επανάσταση χρειάστηκε εννέα χρόνια (181-1829) για να προσφέρει την ελευθερία στη χώρα μας.

Νομίζω ότι αξίζει να τιμάμε όλους εκείνους τους Έλληνες που φρόντισαν την ελευθερία της χώρας, ακόμη και χάνοντας τη ζωή τους. Είναι τόσοι πολλοί οι Ευρωπαίοι που θαύμασαν και έγραψαν άριστα σχόλια για την πολεμική δράση των Ελλήνων.

…………………………………

* Ερεσός: Κωμόπολη της Λέσβου

* Η Μαρία Ρώτα είναι αρχαιολόγος και τακτική συνεργάτης της καθημερινής εφημερίδας των Κυκλάδων ΚΟΙΝΗ ΓΝΩΜΗ που τυπώνεται στην Ερμούπολη της Σύρου, στην οποία δημοσιεύθηκε, στο φύλλο της 11ης Μαρτίου 2021, το ενδιαφέρον άρθρο της, που αναδημοσιεύουμε.