Εφηβεία

 Πειραματισμοί και ριψοκίνδυνες συμπεριφορές

Η εφηβεία αποτελεί το μεταβατικό στάδιο από την παιδική ηλικία προς την ενηλικίωση,  από τα 11 έως τα 19 περίπου έτη. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, το άτομο βιώνει έντονες και ραγδαίες αλλαγές σε σωματικό, γνωστικό και ψυχοσυναισθηματικό επίπεδο. Κυρίως, αφήνει πίσω του τη σιγουριά της παιδικής ηλικίας και έρχεται αντιμέτωπο με τις προκλήσεις της ζωής (Committee on the Science of Adolescence Board on Children, Youth, and Families,2011).

 Στην εφηβεία, τα άτομα έχουν την ανάγκη για νέες εμπειρίες, πειραματισμό, αναζήτηση νέων συγκινήσεων και εξερεύνηση των προσωπικών τους ορίων. Παράλληλα, αυτές οι συμπεριφορές είναι φυσιολογικό να συνοδεύονται από παρόρμηση, καθώς ο εφηβικός εγκέφαλος είναι ακόμη υπό διαμόρφωση και οι εγκεφαλικές δομές, που είναι υπεύθυνες για τη λήψη αποφάσεων και τη λογική σκέψη, είναι ακόμη ανώριμες (Galvan,Hare,Voss,Glover & Casey, 2007). Ο λόγος που οι έφηβοι κι οι έφηβες πειραματίζονται τόσο έντονα είναι η απόκτηση νέων εμπειριών ώστε να είναι σε θέση αργότερα στην ενήλικη ζωή να πάρουν πιο δύσκολες και απαιτητικές αποφάσεις (π.χ «Είναι αυτή η κατάλληλη δουλειά για μένα;» ή «Είναι αυτός ο κατάλληλος σύντροφος;»)  (Romer, Reyna & Satterthwaite, 2017).

Υπάρχει ένα όριο, όμως, μεταξύ της φυσιολογικής ανάγκης για πειραματισμό και νέες εμπειρίες (που μπορεί να περιλαμβάνουν σεξουαλικούς πειραματισμούς, υιοθέτηση συμπεριφορών ενηλίκων και ανάγκη για αυτονομία) και την υιοθέτηση ριψοκίνδυνων συμπεριφορών. Ερευνητικά δεδομένα, κατατάσσουν τις σεξουαλικές συμπεριφορές, τη χρήση ουσιών, τις παράνομες συμπεριφορές και την οδική συμπεριφορά ως τις κύριες ριψοκίνδυνες συμπεριφορές στις οποίες εμπλέκονται οι έφηβοι κι οι έφηβες (Committee on the Science of Adolescence Board on Children, Youth, and Families,2011).

 Συγκεκριμένα, ως προς τις σεξουαλικές συμπεριφορές θα πρέπει να λαμβάνουμε υπόψη την ηλικία πρώτης συνεύρεσης του ατόμου, τον αριθμό των σεξουαλικών συντρόφων, αν χρησιμοποιούνται μέθοδοι αντισύλληψης και ποιες, σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα, ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη και εκτρώσεις. Αναφορικά με τη χρήση ουσιών (κυρίως αλκοόλ, καπνός και ινδική κάνναβη) κάποιοι έφηβοι πειραματίζονται και δοκιμάζουν, κάποιοι κάνουν συστηματική χρήση, κάποιοι κατάχρηση και πολλοί από αυτούς συνεχίζουν τη χρήση και στην ενήλικη ζωή.

Μερικοί έφηβοι εμπλέκονται σε συμπεριφορές αντίθετες με τον νόμο, είτε επειδή δεν έχουν συμπληρώσει το κατώτερο επιτρεπτό ηλικιακό όριο (π.χ χρήση αλκοόλ ή καπνού από άτομα <18 ετών), είτε πρόκειται για αδικήματα όπως η χρήση βίας, ληστεία, βανδαλισμός κ.α. Οι έφηβοι αποτελούν μία υγιή πληθυσμιακή ομάδα με πρώτη αιτία θανάτου τα τροχαία ατυχήματα. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας τα τροχαία ατυχήματα ευθύνονται για το 10% των συνολικών θανάτων των εφήβων. Αυτά τα ατυχήματα, συχνά συνδέονται με την κατανάλωση αλκοόλ, τη ριψοκίνδυνη οδήγηση, την υπερβολική ταχύτητα και την οδήγηση παρέα με άλλους συνομηλίκους (Committee on the Science of Adolescence Board on Children, Youth, and Families,2011).

Όλες αυτές οι συμπεριφορές κατά την εφηβεία είναι πιθανό να συνοδεύσουν το άτομο και στην ενήλικη ζωή του. Μάλιστα, τα άτομα που εμπλέκονται σε μια δραστηριότητα υψηλού κινδύνου είναι πιθανόν να εμπλέκονται και σε κάποια άλλη, καθώς υπάρχει κοινό περιβαλλοντικό και βιολογικό υπόβαθρο (Kipping, Campbell, MacArthur, Gunnell & Hickman, 2012). Η πιθανότητα εμπλοκής σε μια τέτοια δραστηριότητα καθώς και η συχνότητά της αυξάνεται αν συμβαίνει από συνομήλικους φίλους και κατά τη διάρκεια της παρουσίας τους. Κι αυτό γιατί οι έφηβοι είναι ιδιαίτερα ευαίσθητοι στην πιθανή επιβράβευση και αποδοχή από φίλους (Chein, Albert, O’Brein, Uckret & Steinberg, 2011).

Βέβαια δεν εμπλέκονται όλοι οι έφηβοι σε συμπεριφορές υψηλού κινδύνου. Φαίνεται να λειτουργούν ως προστατευτικοί παράγοντες η υγιής αυτοεκτίμηση, το αίσθημα αυτονομίας και ελέγχου, το αίσθημα του «ανήκειν», οι συναισθηματικοί και κοινωνικοί δεσμοί με άλλους, η ψυχική ανθεκτικότητα και αυτοαποτελεσματικότητα του ατόμου. Υπάρχει όριο ανάμεσα στη φυσιολογική ανάγκη για νέες εμπειρίες και στην προβληματική συμπεριφορά. Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί στην ηλικία έναρξης μιας συμπεριφοράς (π.χ 8-9 ετών), η υιοθέτηση της συμπεριφοράς για μεγάλο χρονικό διάστημα, αν οι φίλοι των εφήβων εμπλέκονται σε δραστηριότητες υψηλού κινδύνου κι αν πρόκειται για περισσότερες από μία ανάλογες συμπεριφορές. (Kipping et al., 2012)

 Η εφηβεία αποτελεί την πιο κατάλληλη περίοδο για απόκτηση γνώσεων για την υγεία και την υιοθέτηση υγιών συνηθειών, ώστε αυτές να διατηρηθούν και στην ενήλικη ζωή.

 

Συμβουλές προς γονείς και εκπαιδευτικούς

● Οι  σταθερές και στενές σχέσεις μεταξύ των μελών της οικογένειας, που χαρακτηρίζονται από φροντίδα, εμπιστοσύνη, κατανόηση και υποστήριξη βοηθούν τον/ την έφηβο να διαμορφώσει μια θετική εικόνα για τον εαυτό του και τον οπλίζουν με κοινωνικές δεξιότητες. Με αυτόν τον τρόπο, μειώνονται οι πιθανότητες το άτομο να εμπλακεί σε κάποια επικίνδυνη δραστηριότητα είτε να βρει λύση σε κάποιο πρόβλημα, είτε για να νιώσει ότι ανήκει σε μια ομάδα.

● Συζήτηση με τους εφήβους για θέματα που αφορούν ευαίσθητα θέματα όπως τα ναρκωτικά, το αλκοόλ, το σεξ, οι σχέσεις. Το άτομο, που θα αναλάβει αυτή τη συζήτηση προτείνεται να είναι επαρκώς ενημερωμένο, άνετο με το θέμα που θα συζητηθεί, με πρόθεση να δώσει χώρο στον έφηβο/ στην έφηβη και να τον/την ακούσει, χωρίς δογματισμό. Στόχος είναι να βοηθήσουμε τον έφηβο και την έφηβη να μάθει να ζυγίζει τα θετικά και τα αρνητικά μιας συμπεριφοράς, τις δικές  του/της αδυναμίες και τα δυνατά σημεία και τέλος να τον/την βοηθήσουμε να πάρει την πιο σωστή δυνατή απόφαση.

● Στους εφήβους και στις έφηβες αρέσει να παίρνουν ρίσκα και να δοκιμάζουν τα όριά τους. Μπορούμε, λοιπόν, να τους/τις ενθαρρύνουμε να το κάνουν με έναν ασφαλή και θετικό τρόπο. Βοηθήστε τον έφηβο και την έφηβη να ανακαλύψει τα ταλέντα και τα ενδιαφέροντα του/της κι ενισχύστε τους προς αυτόν τον τομέα. Για παράδειγμα, εκμάθηση μιας ξένης γλώσσας, ενός μουσικού οργάνου, ενός αθλήματος, εθελοντισμός. Έτσι, ένα μέρος της ανάγκης των εφήβων για ρίσκο και νέες εμπειρίες θα καλυφθεί.

● Ενίσχυση των δεσμών μεταξύ των εφήβων και του σχολείου και των συμμαθητών τους. Έχει αποδειχθεί ότι οι έφηβοι/ οι έφηβες που έχουν μια θετική σχέση με τη σχολική κοινότητα, πιο σπάνια εκφοβίζουν ή εκφοβίζονται, εμπλέκονται σε παράνομες δραστηριότητες ή κάνουν χρήση παράνομων ουσιών.

● Προώθηση θετικών αξιών όπως, η σωστή και δίκαιη στάση απέναντι στους άλλους, ο σεβασμός, η κατανόηση, η αλληλοϋποστήριξη, από τους γονείς και τους εκπαιδευτικούς. Με αυτόν τον τρόπο, δημιουργείται θετικό κλίμα και υγιείς διαπροσωπικές σχέσεις ανάμεσα στους εφήβους και υιοθετούνται υγιή πρότυπα και αξίες.

● Στο σχολείο, προτείνεται η θέσπιση κανόνων κι η ρητή απαγόρευση όλων των ριψοκίνδυνων και παράνομων συμπεριφορών με επιτήρηση από εκπαιδευτικούς σε πιο απομονωμένα μέρη του σχολείου (American Psychological Association, 2012) 

Για οποιαδήποτε περαιτέρω πληροφορία ή διευκρίνιση μπορείτε να καλέσετε στην «Ευρωπαϊκή Γραμμή Υποστήριξης Παιδιών 116111» ώστε να συζητήσετε με έναν ψυχολόγο όλα αυτά που μπορεί να σας απασχολούν σε σχέση με το παιδί σας.

 

Βιβλιογραφικές αναφορές

 

American Psychological Association (2012). Developing Adolescents, A Reference for Professionals.

Chein, J., Albert, J., O’Brein, L., Uckret, K. & Steinberg, L. (2011). Peers increase adolescent risk taking by enhancing activity in the brain’s reward circuitry. Dev Sci, 14 (2

Galvan, A. , Hare, T., Voss, H., Glover, G. & Casey, B. J. (2007). Risk taking and the adolescent brain: who is at risk?. Developmental Science, 10 (2), F8-F14.

Institute of Medicine (US) & National Research Council (US) Committee on the Science of Adolescence. (2011). The Science of Adolescent Risk-Taking: Workshop Report. Washington (DC): National Academies Press (US).

Kipping, R. R., Campbell, R. M, MacArthur, G. J., Gunnell, D. J. & Hickman, M. (2012). Multiple Risk Behavior in Adolescence. Journal of Public Health, 34 (1) : 1-2.

Romer, D., Reyna, V. F.& Satterthwaite, T. D. (2017). Beyond stereotypes of adolescent risk taking: Placing the adolescent brain in developmental context . Dev Cogn Neurosci, 27:  19-34.

ΠΗΓΗ: ΧΑΜΟΓΕΛΟ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ