Μύθος και πραγματικότητα

 Φιλέλληνες 

Του Κυριάκου Σιμόπουλου*

Μέσα σε λίγες βδομάδες οι ειδήσεις για την Επανάσταση στην Ελλάδα έφθασαν και στην τελευταία γωνιά της Ευρώπης. Και καθώς δημοσιεύονταν στις εφημερίδες ανεξέλεγκτα διογκωμένες και παραμορφωμένες, προκαλούσαν παντού έκπληξη και συγκίνηση.

Πολύ σύντομα, όμως, άρχισαν να καταφθάνουν αυθεντικές πληροφορίες από την πηγή των μεγάλων γεγονότων. Προκηρύξεις των ηγετών, ανακοινωθέντα, επιστολές.

Οι συντάκτες αυτών των κειμένων απευθύνονταν περισσότερο στους Ευρωπαίους παρά στον ελληνικό λαό. Έπρεπε να ηλεκτρίσουν την παγκόσμια Κοινή Γνώμη και να καλλιεργήσουν το φιλελληνικό πνεύμα που θα εξασφάλιζε ηθική και υλική συμπαράσταση. Και δεν δίσταζαν να μεγαλοποιούν τα γεγονότα επιστρατεύοντας τη φαντασία.

Στην ειδησεογραφία κυριαρχούσαν οι ενθουσιώδεις αναγωγές στην ένδοξη αρχαιότητα. Οι Επαναστάτες παρομοιάζονταν με τους ήρωες των περσικών πολέμων.

Το αποτέλεσμα ήταν εντυπωσιακό. Στο δεύτερο κιόλας μήνα οργίαζαν σε ολόκληρη την Ευρώπη και οι φήμες και οι διαδόσεις. Στον αγγλικό τύπο δημοσιεύονταν πληροφορίες ότι τα στρατεύματα του Αλέξανδρου Υψηλάντη σάρωναν τους Τούρκους στις παραδουνάβιες Ηγεμονίες, ότι όλοι οι βαλκανικοί λαοί είχαν ξεσηκωθεί, ότι οι Ρώσοι κήρυξαν τον πόλεμο κατά της οθωμανικής αυτοκρατορίας και ότι οι στρατιές τους πέρασαν τα σύνορα (1).

Τα ίδια σε λίγο και από την Ελλάδα. Οι Τούρκοι θερίζονταν σε σκληρές μάχες. Μηδαμινές οι ελληνικές απώλειες. Μια οθωμανική στρατιά 80.000 ανδρών αφανίσθηκε ολότελα. Ο Μωριάς και η Ρούμελη είχαν από άκρη σε άκρη ελευθερωθεί. Σε μία ναυμαχία με τον ενωμένο τουρκοαιγυπτιακό στόλο βυθίστηκαν οχτώ εχθρικά πολεμικά (2).

Σ' αυτό το πλέγμα των ανακριβειών και των υπερβολών σημαντικό ρόλο έπαιξαν οι Έλληνες του Εξωτερικού που είχαν αναλάβει από την πρώτη στιγμή με ενθουσιασμό το έργο της εθνικής προπαγάνδας διοχετεύοντας φανταστικές ειδήσεις στον Τύπο.

Στην βελγική «Journal de Li è ge» της 29 ης Απριλίου 1821 δημοσιεύθηκε η πληροφορία ότι Μανιάτες «απόγονοι των αρχαίων Σπαρτιατών επαναστάτησαν και βαδίζουν για να ενωθούν με τους Σουλιώτες πέρα από τον Ισθμό»(3). Στο φύλλο της 7 Ιουνίου νέα χαρμόσυνη είδηση: «Οι Τούρκοι χάνουν εντελώς την Κρήτη»(4). Και στο φύλλο της 8 Ιουλίου: «Ο άγγελος του θανάτου φαίνεται πως εσήμανε το τέλος των Μωαμεθανών»(5).

Εκείνες ακριβώς τις μέρες κυκλοφόρησε στην Γαλλία η φήμη ότι αναστήθηκε ο Ναπολέων- είχε πεθάνει στις 5 Μαίου 1821 σε ένα νησί του Ατλαντικού, την Αγία Ελένη- και ότι έφθασε κρυφά στην Ελλάδα για να τεθεί επικεφαλής των Ελλήνων Επαναστατών. Ο νομάρχης του Isère ενημερώνει στις 8 Αυγούστου τη Γενική Διεύθυνση της Αστυνομίας:

«Η φήμη για την ανάσταση του Βοναπάρτη προκαλεί αίσθηση. Ανταπόκριση στην χθεσινή Journal de D é bats με προέλευση τη Ζάκυνθο για την άφιξη στην Ελλάδα ενός μυστηριώδους προσώπου χρησίμευσε ως επιβεβαίωση. Μεγάλος αριθμός αντιγράφων του άρθρου μοιράζεται στους χωρικούς που πηγαίνουν στις δουλειές τους και στην αγορά. Στο άρθρο φροντίζουν να προσθέσουν ότι το πρόσωπο που αποβιβάσθηκε στην Ελλάδα, αφού ξέφυγε τις αγγλικές περιπολίες, είναι ο Βοναπάρτης. Κατά τα άλλα, ο ισχυρισμός αυτός... δεν θα έχει στον νομό του άλλο αποτέλεσμα παρά να προσφέρει μία καινούργια απόδειξη για τις κακές προθέσεις των εχθρών της κοινής ησυχίας». Υπογραφή βαρώνος Mauny (6).

Τον Αύγουστο έφθασαν στη Δύση πληροφορίες ότι στην Ελλάδα πολεμούσαν οργανωμένα ευρωπαϊκά στρατεύματα πολλών χιλιάδων ανδρών (7), ότι η «Ελληνική Στρατιά», όπως αποκαλούσαν τις δυνάμεις των Επαναστατών, θριαμβεύει σε όλα τα μέτωπα κι ότι οι Επαναστάτες τραγουδούσαν την Μασσαλιώτιδα (8).

Ταυτόχρονα δημοσιευόταν η είδηση ότι ο Δημήτριος Υψηλάντης διοικούσε στράτευμα 10.000 ανδρών, με μονάδες ιππικού και πυροβολικού (9), που είχαν κιόλας προλάβει να οργανώσουν και να εκπαιδεύσουν Γάλλοι και Ιταλοί στρατηγοί (10). Ότι ο Αλήπασας βαφτίστηκε χριστιανός και χρησιμοποιεί τους θησαυρούς του για την «κοινή υπόθεση» (11). Κι ότι, ύστερα από τις περιφανείς αυτές νίκες, όλα ήταν έτοιμα για εκστρατεία προς την ίδια την Κωνσταντινούπολη (12).

Ραγδαίες ήταν επίσης οι διεθνείς επιπτώσεις. Άρχισαν οι προσφορές για το στέμμα του Ελληνικού Βασιλείου!

Κατά την παρισινή εφημερίδα Courier Fran ç ais (19 Αυγούστου 1821) οι Δυνάμεις σχεδίαζαν να δημιουργήσουν ανεξάρτητη βυζαντινή αυτοκρατορία υπό πρίγκιπα του οίκου των Κομνηνών. Οχτώ μήνες αργότερα (25 Μαρτίου 1822) η Journal de Paris έγραφε ότι οι Έλληνες πρόσφεραν το στέμμα στον βασιλέα της Βυρτεμβέργης.

Αναμείχθηκαν από τον Τύπο και οι Ηνωμένες Πολιτείες στην ελληνική υπόθεση. Σε πολλές ευρωπαϊκές εφημερίδες δημοσιεύθηκε η είδηση περί υπογραφής ελληνοαμερικανικής συνθήκης. Η Ελλάδα παραχωρούσε στους Αμερικανούς ναυτικές βάσεις στο Αιγαίο και έπαιρνε ως αντάλλαγμα πολεμική βοήθεια (13).

Στην ίδια την Ελλάδα κυκλοφορούσαν οι πιο εξωφρενικές πληροφορίες για πολεμικούς και πολιτικούς θριάμβους. Για αφανισμό του εχθρού στην πρωτεύουσά του, την Κωνσταντινούπολη, για συμπαράσταση των Μεγάλων Δυνάμεων, για ρωσοτουρκική σύρραξη (14). Ολόκληρο, άλλωστε, το ψυχολογικό υπόβαθρο του ξεσηκωμού ήταν μία αλληλουχία ψευδολογιών.

Αλλά οι Έλληνες ήταν προετοιμασμένοι να υιοθετήσουν κάθε απιθανότητα σχετικά με την επιτυχία του πολέμου τους. Από τη στιγμή που ρίχτηκαν με παραφορά στον αγώνα για την κατάκτηση της εθνικής τους ανεξαρτησίας υιοθετούσαν πρόθυμα και τις πιο παράλογες φήμες γύρω από την εξέλιξη του πολέμου για την συντριβή του πανίσχυρου εχθρού. Ενστερνίζονταν και την πιο ανεδαφική εκδοχή. Οι ενδόμυχοι πόθοι καλλιεργούσαν κάθε λογής ψευδαισθήσεις. Ό,τι λαχταρούσαν οι Επαναστάτες το θεωρούσαν κιόλας πραγματικότητα. Πίστευαν τυφλά στον μύθο της Αόρατης Αρχής, στη ρωσική βοήθεια, στην εξόντωση του σουλτάνου, την καταστροφή της Πόλης, στον καταποντισμό του τουρκικού στόλου και την εξολόθρευση των οθωμανικών στρατιών με κάποιο μυστικό όπλο. «Ο σουλτάνος χάνεται και ο πολυάριθμος στόλος του θέλει εξαφανισθεί δια του μηχανικού πυρός και του σιδήρου. Και εις μία μέραν και ώραν, όπου και αν υπάρχουν Έλληνες, θέλουν είναι με τα όπλα εις τας χείρας· εις δε την ώρα την εκείνην και στιγμήν θέλουν γεμίσει η μεν στεριά από στρατεύματα των Βασιλειών της Ευρώπης η δε θάλασσα από πολεμικά πλοία αυτών...(15) κατεβοάτο πανταχόθεν ότι...οι Τούρκοι θέλουν χαθή εν ροπή οφθαλμού» (16). Ο Παπαφλέσσας «κατετάραττε τον εγκέφαλον πάντων... παριστάνων ότι την 25 η Μαρτίου... πυρπολείται ο σουλτανικός στόλος, ότι δίδεται πυρ εις όλην την Κωνσταντινούπολιν, ότι φονεύεται ο σουλτάνος...»(17).

Όλες αυτές οι πληροφορίες για ανυπόστατα γεγονότα προκαλούσαν γενικό ενθουσιασμό και χαλύβδωναν την πίστη, έτσι που η Επανάσταση φαινόταν πανελληνική, παλλαϊκή, νικηφόρα. Στις πρώτες λ.χ. μέρες του ξεσηκωμού διαδόθηκε ότι ο Κολοκοτρώνης έφτασε στο Μωριά με 10.000 στρατό.

Ό,τι οι ξένοι θεωρούσαν «ελλεεινά ψεύδη» ήταν κινητήρια δύναμη για την Επανάσταση, αναρρίπιζε την φωτιά, δημιουργούσε αισιοδοξία και πάθος, παρέσυρε, κατά την κρίσιμη στιγμή, τους αναποφάσιστους και ενδυνάμωνε τους έμφοβους. Οι ειδήσεις ότι μάχονται στον Μωριά και ευρωπαϊκά στρατεύματα ενθουσίασε τους Έλληνες και κατατρομοκράτησε τους Τούρκους, που έσπευσαν να ασφαλισθούν στα κάστρα (18).

Μάταιες οι διακηρύξεις των Ρώσων ότι δεν είχαν καμμιά ανάμιξη στο κίνημα του Υψηλάντη. Το τέχνασμα περί «Αοράτου Αρχής» είχε ριζώσει στην ψυχή των Ελλήνων. «Αι διαψεύσεις εκείναι », παρατηρεί ο Παπαρηγόπουλος, «όσον επίσημοι και αν ήσαν, εβράδυνον να φθάσουν ή έφθανον παραμορφωμέναι μέχρι των τελευταίων του πλήθους στρωμάτων, το οποίον εξηκολούθησεν εφ ' ικανόν χρόνον πιστεύον εις το μορμολύκειον αυτό, διότι είχε ανάγκη να πιστεύη εις αυτό» (19).

Ερρίκος Δεριγνί (1782-1835)

Το κίνημα του Αλέξανδρου Υψηλάντη στις Ηγεμονίες είχε καταλήξει σε καταστροφή και ο πρωταγωνιστής του βρισκόταν αιχμάλωτος των Αυστριακών στο φρούριο του Μούγκατς. Αλλά οι πρόκριτοι της Ύδρας πληροφορούσαν με γράμμα τους τον Κολοκοτρώνη πως ο Υψηλάντης κατέλαβε την Αδριανούπολη (20). Η είδηση φτάνει στην Ρούμελη. Την κοινοποιεί ο Γ. Βαρνακιώτης στον πληθυσμό: «Ο αρχηγός του Γένους μας πρίγκιψ Υψηλάντης κυρίευσε την Αδριανέ με το πυρ και την μάχαιραν, και εντός ολίγου εμβαίνει και εις αυτήν την Κωνσταντινούπολιν »(21).

Στην Αλωνίσταινα, ο Κολοκοτρώνης, για να εμψυχώσει τους φοβισμένους στρατιώτες, δίνει νέες διαστάσεις στον μύθο για την Αδριανούπολη : «Οι Ρούσσοι επήρανε την Ενδρενέ και έως τώρα θα επήραν και την Πόλιν και μας στέλνουν αρχηγόν εδώ με χρήματα, με μπαγιονέτες δέκα χιλιάδων και με πολεμοφόδια και όπλα» (22).

Από στόμα σε στόμα οι πληροφορίες για τους πολεμικούς θριάμβους του Υψηλάντη διογκώνονταν, οι αριθμοί πολλαπλασιάζονταν. Οι στρατιωτικές δυνάμεις έφθασαν τις διακόσιες χιλιάδες. Πανηγυρισμοί παντού για την Αδριανούπολη (23). «Εψάλλαμεν και ημείς την δοξολογίαν με δάκρυα χαράς και αγαλλιάσεως», ιστορεί ο Φρανζής. «Μ' όλον ότι δεν επιστεύοντο αι τοιαύται φήμαι παρά των φρονίμων, δια την ενθάρρυνσιν του απλού λαού τα τοιαύτα διεδίδοντο ως θετικά, εβεβαιούντο δε δια των τελετών, δια των δοξολογιών κ.λπ.»(24).

Και ο Π. Πατρών Γερμανός: «Ελέγοντο τέρατα, πότε ότι εκυρίευσε (ο Υψηλάντης) την Φιλιππούπολιν, πότε την Αδριανούπολιν, πότε ότι έφθασε μέχρι Κωνσταντινουπόλεως και την εκυρίευσε με 200 και επέκεινα χιλιάδας στρατού· αι δε τοιαύται ειδήσεις, αγκαλά και απίθανοι, εκοινολογούντο εις τους πολλούς δια να εμψυχώνωνται οι Έλληνες» (25).

Διαδόθηκε ακόμη και ότι έπεσε και η Κωνσταντινούπολη. Αφηγείται ο Αλ. Κριεζής : «Αγροικούμεν έξω εις το Τρίκερι πυροβολισμούς και κανονιοβολισμούς· στέλλω άνθρωπόν μου έξω με την λέμβον να ιδή τι τρέχει και επιστρέφη ευθύς και φωνάζει: «Τα συχαρίκια!». Ανέβη εις το κατάστρωμα και μοι λέγει ότι ήλθε γράμμα από το Όρος γράφοντας ότι εις τας 2 Μαΐου επάρθη η Κωνσταντινούπολις ! Ηρχίσαμεν και εκανοβολήσαμεν και ημείς περίπου των 30 κανόνια, εκαθήσαμεν εις την τράπεζαν, εφάγαμεν ευθυμούντες και είμεθα όλοι χαρές» (26).

Τόμας Κόχραν (1775-1860)

Στις 4 Μαΐου 1821 ο Γενικός Πρόξενος του πάπα στα Επτάνησα μαρκήσιος Carlo de Ribas Pieri μεταδίδει στην Αγία Έδρα από την Κέρκυρα την «επίσημη» πληροφορία ότι οι Έλληνες κατέλαβαν την Αδριανούπολη : «Προχθές έφθασεν εκ Σάμου πλοίον υπό ρωσικήν σημαίαν, το οποίον έφερε την είδησιν περί καταλήψεως της Αδριανουπόλεως υπό των Ελλήνων. Χθες η είδησις αύτη επεβεβαιώθη ως επίσημος υπό των υπαλλήλων του Μεγάρου του λόρδου Υπάτου Αρμοστού. Συνεπεία της ειδήσεως ταύτης ο ενθουσιασμός των Ελλήνων τούτων νησιωτών έφθασεν εις το κατακόρυφον. Πολλοί Κεφαλλήνες και Ζακύνθιοι ανεχώρησαν ήδη ίνα ενωθούν με τας φάλαγγας των συμπατριωτών των»(27).

Ο Κολοκοτρώνης χρησιμοποιούσε αυτές τις φανταστικές ειδήσεις για να τσακίσει το ηθικό των πολιορκημένων της Τριπολιτσάς. Στην συνάντηση Ελλήνων και Τούρκων της 13 ης Σεπτεμβρίου 1821 έξω από τα τείχη, ο Αναγνωστόπουλος είπε πως έγινε «συνέλευσις των βασιλέων της Ευρώπης εις Βιέννην και απεφάσισε να μας βοηθούν πλέον εις το φανερόν » (28).

Όλοι αφομοίωναν παρορμητικά τις χαρμόσυνες ειδήσεις. ’λλωστε ποιος τολμούσε να αμφισβητήσει την ακρίβεια των πληροφοριών; Κινδύνευε να χαρακτηριστεί εθνοπροδότης, δηλαδή κινδύνευε η ίδια η ζωή του. «Μάλιστα δε, ει τις τύγχανε λέγων και κρίνων τα ενάντια, ο τοιούτος κατεμέμφετο ως «τουρκολάτρης » και καθ' εαυτού διήγειρεν ου μόνον την αποστροφήν, αλλά και τας μάλλον ενόχους υπονοίας. Επί της εποχής αυτής η ύβρις τουρκολάτρης ήτο η βαρυτέρα πασών, και ευτυχής ο ούτως υβριζόμενος, ει μη διακινδύνευε τον έσχατον των κινδύνων» (29).

Μέσα στο γενικό παραλήρημα δεν υπήρχαν περιθώρια για αμφιβολίες ή για δυσάρεστες ειδήσεις. «Ενθουσιασμένος εις το άκρον », γράφει ο Ν. Κασομούλης, «δεν επιθυμούσα να ακούσω αποτυχίαν · θάνατος μ' ήτον η στιγμή μιας θλιβεράς ειδήσεως περί των Ελλήνων» (30).

Έτσι άρχισε η συστηματική χάλκευση επιστολών και μηνυμάτων από μακρινούς τόπους για ελληνικές νίκες και για συμφορές του εχθρού. «Και όπως διατηρήσωσι το ηθικόν των στρατιωτών και του λαού, κατά πάσαν μεν νύκτα επλαστόγραφον διάφορα πολλαχόθεν γράμματα, κατά πάσαν δε πρωίαν επαρουσιάζοντο αυτοίς πεζόδρομοι ψευδείς, εγχειρίζοντες ταύτα, αναγιγνωσκώμενα εν χαρά και αγαλλιάσει εις επήκοον κοινόν και δια πλείστων αντιγράφων μετοχετευόμενα εις άλλα στρατόπεδα και εις τας επαρχίας (31)... διελάμβανον περί μαχών και τροπαίων εν τη Ανατολική Στερεά και κατά θάλασσαν, περί προόδων του Υψηλάντη επί της Θράκης, περί διαβάσεως του Ίστρου υπό των Ρώσων... και περί πάντων, όσων ο Έλλην είχε τότε άμεσον ανάγκην » (32).

Φαβιέρος

Το μεγαλύτερο χαλκείο ήταν τα Επτάνησα. Από πατριωτικό ζήλο γράφονταν πλαστά γράμματα και ανταποκρίσεις για ελληνικούς θριάμβους. Τα κείμενα αυτά, γεμάτα τερατολογίες, στέλνονταν, άλλα στην Ευρώπη, άλλα στην ίδια την Ελλάδα. Ένα γράμμα της 18 Απριλίου από την Κέρκυρα που έφθασε στο Τριέστι περιγράφει φανταστικούς πολεμικούς άθλους των Επαναστατών: «Οι Μανιάται επήραν την Τριπολιτσά. Ομοίως και στ' Ανάπλι ύστερα από έξι ώρας πολέμου. Τσίρκα (33) 270 καράβια Υδραιοψαριανά εκτύπησαν την οθωμανικήν φλότα εις τα Δαρδανέλια και την καταχάλασαν ...Ο Ρουσήτ πασάς, νομίζω, θα μείνη αιχμάλωτος. Εις το Σαλονίκι, λέγουν, να έγινε μεγάλη αιματοχυσία. Όλη η Τουρκιά είναι τώρα κατατρομαγμένη» (34).

Κάποτε ερχόταν στο φως η αλήθεια, διαλύονταν οι ψευδαισθήσεις. Αλλά για μία μόνο στιγμή. Σε λίγο κυκλοφορούσαν καινούργιες διαδόσεις, πιο τολμηρές. «Αν σούλεγα την αλήθεια θα με πίστευες;» είπε ο Παπαφλέσσας στο Δεληγιάννη (35). Κι' όπως γράφει ο Φραντζής, αν δε γινόταν, μέσα στην επαναστατική παραφορά, το πρώτο βήμα, τον άρτιο του 1821, «αναμφιβόλως απετύγχανον δια παντός » (36). Ο Καραϊσκάκης, πάλι, έλεγε: «Καθώς στη φαγούρα του κορμιού είναι γλυκό το ξύσιμο, έτσι και στον πολεμιστή λαό το τεχνητό ψέμα» (37).

…………… 

O Κυριάκος Σιμόπουλος (31 Δεκεμβρίου 1921, Καστανοχώρι- 14 Οκτωβρίου 2001  ) ήταν δημοσιογράφος  συγγραφέας και ιστοριοδίφης. Το κείμενο είναι απόσπασμα από το βιβλίο του:  Πώς είδαν οι ξένοι την Ελλάδα του '21, τομ. Α΄, Αθήνα 1979, σελ. 37-46

________________________________________

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

(1) William St. Clair, That Greece might still be free. The Philhellenes in the War of Independence, London 1972, σελ. 24.

(2) Ένθ. α., σελ.31. Ο παπικός γενικός πρόξενος στα Επτάνησα μαρκήσιος Carlo Ribas Pieri γράφει σε αναφορά της 10 Απριλίου 1821 από την Κέρκυρα προς την Αγία Έδρα: «Τώρα φημολογείται ότι πολλά πλοία υδραίικα και σπετσιώτικα κατέλαβαν τα Στενά των Δαρδανελλίων » (Γ. Θ. Ζώρα, ’γνωστα έγγραφα του απορρήτου Αρχείου του Βατικανού περί της Ελληνικής Επαναστάσεως, «Παρνασσός», τ. ΙΓ΄ (1971), σ. 126. Στις 25 Ιουνίου καινούργια αναφορά του παπικού πρόξενου. Ο καπετάνιος ενός σαμιώτικου καραβιού είπε ότι ο τουρκικός στόλος, βγαίνοντας από τα Δαρδανέλλια, καταναυμαχήθηκε από τον ελληνικό στα νερά της Μυτιλήνης. Πυρπολήθηκε η ναυαρχίδα ( ντελίνι ) και αιχμαλωτίσθηκαν δύο φρεγάτες, μία κορβέτα, ένα βρίκι και δύο σαλούπες» (ενθ.αν. σ. 139).

(3) E. Mavroudi, Relations de la Liège avec l'Insurrection Hélénique, La Presse- La Fourniture d'Armes,  «Β alkan Studies », τ. ΙΖ΄ (1971), σ. 192.

(4) Εν. αν. σ. 130.

(5) Ενθ. Αν. σ. 131.

(6) Ελ. Μπιμπίκου, Τρία έγγραφα απ' τ' αρχεία της Γαλλίας για την Ελληνική Επανάσταση, «Επιθεώρηση Τέχνης», τ. 1 (1954), σ. 218.

(7) Brengeri, Adventures of a Foreigner in Greece, "London Magazine", 1826, s. 462.

(8) C. D. Raffenel , Histoire des événements de la Grèce, Paris 1922, τ. Α΄, σ. 10.

(9) William St. Clair, ενθ. αν. σ. 28.

(10) William Henry Humprheys, First Journal of the Greek War of Independence, Εκδ. Sture Linner, Stockholm 1967, σ. 29.

(11) Στο «Examiner» του Λονδίνου, σ. 242. Η είδηση πως ο Αλήπασας βαφτίστηκε χριστιανός έφθασε στην Πάτρα κατά τις πρώτες ημέρες του ξεσηκωμού. Την καταγράφει και ο Τούρκος ιστορικός Δζεβέτ. Η τουρκική Κυβέρνηση, μάλιστα, έδωσε οδηγίες στον Χουρσίτ πασά, τον πολιορκητή του Αλή, να μεταδώσει την είδηση στους Τουρκαλβανούς του φρουρίου για να εγκαταλείψουν τον αυθέντη τους (Νικηφόρου Μοσχόπουλου, Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως κατά τους Τούρκους ιστοριογράφους εν αντιπαραβολή και προς τους Έλληνας ιστορικούς, Αθήναι 1960, σ. 165-166). Ο Μαυροκορδάτος έγραφε στον Κωστάκη Καρατζά από το Βραχώρι στις 8 Οκτωβρίου 1821: «Πρόθεση των καπεταναίων και των προεστών, πριν από την άφιξή μου, ήταν να ανακηρύξουν τον Αλήπασα βασιλιά της Αλβανίας, της Ηπείρου και όλης της Θεσσαλίας. Σχέδιο καταχθόνιο που θα κατέστρεφε κάθε ελπίδα ( Ιστορικόν Αρχείον Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου, εν Αθήναις 1963, τ. Α΄, σ. 69). Επίσης κυκλοφόρησε η φήμη ότι ο Αλής κατέστρεψε το στρατό του Χουρσίτ, που τον πολιορκούσε στα Γιάννενα κι' ότι οι Έλληνες ναύτες που υπηρετούσαν τον οθωμανικό στόλο κατέλαβαν τα πολεμικά ( Fr. Pouqueville, Histoire de la R é g é n é ration de la Gr è ece comprenant le pr é cis des é v é nements depuis 1740 jusqu ' en 1824, Paris 1824, τ. Β΄, σ. 186).

(12) "London Magazine", ενθ. αν., σ. 462. Βλ. επίσης W. H. Humphreys, ενθ. αν., σ. 55.

(13) «Journal de Paris», 16 Μαρτίου 1822, «Journal de Commerce» 25 Μαρτίου 1822, «Journal des D ébats » 23 Αυγούστου 1822, «Gazette de France» 26 Αυγούστου 1822, «Journal des D ébats » 12 Σεπτεμβρίου 1822. Η συμφωνία θα υπογραφεί, αλλά ύστερα από 132 χρόνια! Κατά τον γαλλικό Τύπο, τις ψευδείς ειδήσεις χάλκευαν αποκλειστικά οι Έλληνες ναυτικοί, οι πρόσφυγες και οι Έλληνες της Διασποράς, καθώς και οι φίλοι των Ελλήνων στις διάφορες ευρωπαϊκές χώρες. Υποστηρίχθηκε, όμως, και η άποψη ότι οι ψευδείς ειδήσεις διαδίδονταν από φίλους των Τούρκων και κυρίως από εγκαταστημένους στα οθωμανικά εδάφη Ευρωπαίους, δυσαρεστημένους όλους, επειδή παραβλάπτονταν τα συμφέροντά τους από την Ελληνική Επανάσταση ( Ιω. Δ. Δημάκη, Το πρόβλημα των ειδήσεων περί της Ελληνικής Επαναστάσεως εις τον Γαλλικόν Τύπον, «Ελληνικά», τ. 19 (1966), σ. 73-74). Ψευδείς ειδήσεις χαλκεύονταν επίσης και για κερδοσκοπικούς σκοπούς. Για να προκαλέσουν λ.χ. τεχνητή αύξηση ή πτώση των αξιών στο Χρηματιστήριο ή από σπεκουλάντηδες που με ταχυδρόμους φρόντιζαν να διασπείρουν φανταστικές πληροφορίες για να εξυπηρετήσουν τις επιχειρήσεις τους ( Courier Fran ç ais 21 Απριλίου-21 Νοεμβρίου 1822). Στο παιχνίδι του Χρηματιστηρίου είχε αναμειχθεί και ο Τύπος. Διατυπώθηκαν καταγγελίες για τον ρόλο παρισινών εφημερίδων που με τις ειδήσεις τους για την Ελληνική Επανάσταση προκάλεσαν στις 10 Απριλίου 1822 σημαντική πτώση των αξιών ( Journal de Commerce, 23 Απριλίου 1822). Πτώση αξιών προκάλεσε και η είδηση που μεταδόθηκε το καλοκαίρι του 1822 ότι ο Χουρσίτ πασάς αυτοκτόνησε ή προσχώρησε στους Έλληνες ( Journal des D é bats, 8 Ιουλίου 1822). Χαλκείο φιλελληνικών ειδήσεων χαρακτηριζόταν η εφημερίδα Gazette Universelle d ' Augsbourg ( Ιω. Δημάκη, ενθ. αν. σ. 76-77).

(14) Τη φανταστική κήρυξη πολέμου της Ρωσίας κατά των Τούρκων αναγγέλλει ο Βάμβας στους Κουντουριωταίους τον Ιούλιο του 1821: «Έως τώρα πρέπει να εμάθετε ότι η Ρωσία εκήρυξε τον πόλεμο κατά του τυράννου και ότι συμμαχεί με ημάς. Ο κύριος μυλωνάς, ο ρωσικός κόνσουλας της Χίου, μας έφερε την χαροποιάν ταύτην αγγελίαν» (Αντ. Λιγνού, Αρχεία Λαζάρου και Γεωργίου Κουντουριώτου, εν Αθήναις 1920, τ. Α΄, σ. 13-14)

(15) Αμβροσίου Φραντζή, Επιτομή της Ιστορίας της αναγεννηθείσης Ελλάδος αρχομένης από του έτους 1715 και λήγουσα το 1837, διηρημένη εις τόμους τέσσαρας, συγγραφείσα παρά Αμβροσίου Φραντζή, πρωτοσυγκέλλου της πρώην Χριστιανουπόλεως επαρχίας (Αρκαδίας) και εκδοθείσα παρ ' αυτού προς χρήσιν των Ελλήνων, εν Αθήναις 1841, τ. Α΄, σ. 81-82.

(16) Ένθ. αν., τ. Α΄, σ. 122.

(17) Ένθ. αν., τ. Α΄, σ. 324. Για να πείσει ο Παπαφλέσσας τον Πετρόμπεη και να τον παρασύρει σε πολεμική δράση του έταξε, ως πληρεξούσιος του Υψηλάντη, την ηγεμονία του Μωριά, βεβαιώνοντάς τον πως πίσω από τον Υψηλάντη κρυβόταν η ίδια η Ρωσία. Όσο για τον Υψηλάντη, αυτός θέλει στήσει την καθέδραν του εις την Κωνσταντινούπολιν ». Έλεγε ακόμη ότι οι Τούρκοι του Μωριά είναι «μία πρέζα ταμπάκο» ( ενθ. αν. τ. Α΄, σ. 325 και 377-378). Το αποτέλεσμα, ωστόσο, ήταν εκπληκτικό. Ο Παπαφλέσσας, «με τοιαύτας διαφόρους μωρολογίας εκίνησε εις ενθουσιασμόν τους πάντας » ( ενθ. αν., σ. 326). Στις 21 Μαρτίου κυκλοφόρησε η φήμη ότι στη Μάνη έγινε απόβαση ξένων στρατευμάτων ( ενθ. αν. σ. 359-360) και ότι «εγέμισε η Μάνη και το Μαραθονήσι από καράβια» ( ενθ. αν. σ. 372). Ο Φραντζής αφηγείται και ένα χαρακτηριστικό επεισόδιο. Την ώρα που οι επαναστάτες έμπαιναν στην Κυπαρισσία (τέλη Μαρτίου 1821) καταφθάνει, καλπάζοντας σ' ένα ξεσαμάρωτο άλογο και πυροβολώντας κάποιος χωριάτης. Ερχόταν, είπε, από την Καλαμάτα, όπου είδε να αράζουν 80 καράβια με 20.000 άνδρες. «Από τα χθες βγαίνουν τους χαζνέδες (θησαυρούς) και ακόμη έβγαιναν μέχρι την ώραν οπού έφυγα· τέσσερα σπίτια γέμισαν από άρματα και κανόνια· αυτά λέγων εσκίρτα από την χαρά του πηδών. Οι δε Έλληνες;, ακούσαντες τους λόγους αυτούς, ετρελλάθηκαν περισσότερον». Αλλά ο αγγελιοφόρος, ούτε από την Καλαμάτα ερχόταν ούτε είδε τίποτα. ’κουσε την μεγάλη είδηση από κάποιον που πίστεψε ότι βρισκόταν στην Καλαμάτα και «ότι όσα έλεγε τα είδε ιδίοις οφθαλμοίς » ( ενθ. αν., σ. 375). Ένας Κεφαλονίτης καπετάνιος, Φραγκιάς τ' όνομά του, που φόρτωνε βελανίδια στο Γύθειο, έρριξε μερικές κανονιές. Σε λίγο ολόκληρος ο Μωριάς μάθαινε ότι το κανονίδι έγινε από καράβια της Φραγκιάς ( ενθ. αν., σ. 49).

(18) Για τον ρόλο των ψευδών διαδόσεων στην επαναστατική κινητοποίηση του ελληνικού λαού γράφει ο αγωνιστής Κάρπος Παπαδόπουλος: «...η ρήξις της επαναστάσεως εσυνοδεύετο και με πολλά ψεύδη. Ειδ ' αλλώς ήτο δύσκολον να κινήση τις τον πεφοβισμένον ν' αδράξη τα όπλα κατά των δεσποτών αυτού...Δια να τον πείσουν όθεν οι νοήμονες, μύρια ψεύδη έπρεπε να του επιπορεύσουν : πότε μεν του λέγουν, ιδού οσονούπω πλάκωσαν στρατοί από όλη την Ευρώπην, πότε δε από την Ρωσίαν ή από άλλον μέρος. Και όταν εφαίνοντο παραπλέοντα πλοία εμπορικά εις την θάλασσαν του έλεγον : Ιδού, τα βλέπεις; Εδώ έρχονται, μας φέρουν στρατόν, πολεμοφόδια, τροφάς κ.λπ ! Όταν δε αιματώθησαν και ήρχισαν οποσούν να ενθαρρύνονται του έλεγον : Ιδού ο Υψηλάντης, διαβάς τον Δούναβιν, πλησιάζει την Κωνσταντινούπολιν και ημείς εισέτι εις την Λάρισαν δεν εφθάσαμεν ! ...Και άλλα τοιαύτα. Δια να δοκιμάσω εάν πεφοβισμένον χωρικόν, έθεσα έμπροσθέν του φονευμένον Τούρκον, και του είπον να τον κτυπήση με την μάχαιραν. Αλλ ' αυτός τρέμων, δεν ετόλμησε » ( Απάνθισμα του ιστορικού αγώνος των Ελλήνων, Αθήνα 1976, σ. 65-66).

(19) Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, εν Αθήναις 1925, τ. ΣΤ΄, σ. 31.

(20) Ι. Θεοφανίδη, Ιστορικόν Αρχείον, τ. Α΄, σ. 68.

(21) Ι. Φιλήμονος, Δοκίμιον Ιστορικόν περί της Ελληνικής Επαναστάσεως, Αθήναι 1852-1861, τ. Γ΄, σ. 334.

(22) Στ. Στεφανοπούλου, Απομνημονεύματα τινα της Επαναστάσεως του 1821, εν Τριπόλει 1864, σ. 44.

(23) Έγραφε ο κυβερνήτης του πολεμικού των Σπετσών «Αλέξανδρος» Γεωργάκης Χ. Ανδρέου, στο ημερολόγιο του σκάφους την 1 η Ιουνίου 1821: «2 της νυκτός βλέπομεν τον Γιακουμάκη Τομπάζη (το καράβι του δηλαδή) και ισάρει τρία φανάρια και αρχίζει και σαλουδάρει (χαιρετίζει) με κανόνια και λιανά άρματα· κατόπιν ακούομεν και φωνάς ...και ευθύς ορτσάρομεν ...και ερωτήσαμεν ...μας είπεν ότι ο Υψηλάντης υπέταξε την Εντρενέ ( Αδριανούπολιν ). Ακούοντες λοιπόν αρχίσαμεν και εσαλουδάραμεν και ημείς ρίπτοντες τέσσαρα κανόνια και αδειάζοντες και δύο φοράς την λιανομπαταρίαν » (Α. Χατζη -Αργυρίου, Τα Σπετσωτικά, τ. Γ΄, σ. 105).

(24) Ένθ. αν., τ. Α΄, σ. 177 σημ. 1. Στις 24 Μαΐου έγραφαν οι καπεταναίοι της Ύδρας και των Σπετσών στον Γεωργάκη Βαρνακιώτη «και λοιπούς καπεταναίους Ξηρπομέρου, Βάλτου και Απόκουρου »: «Ιδού, με την βοήθειαν του τιμίου Σταυρού, ο γενικός μας επίτροπος Αλέξανδρος Υψηλάντης εμβήκεν εις την Αδριανούπολιν ...τα νησιά του Αρχιπελάγους έβγαλαν ως πεντακόσια καράβια» (Ν. Φυσεντζίδου, Ανέκδοτοι αυτόγραφοι επιστολαί των επιστημοτέρων Ελλήνων οπλαρχηγών και διάφορα προς αυτούς έγγραφα της Διοικήσεως, μεθ ' ιστορικών σημειώσεων, εν Αλεξανδρεία 1863, σ. 60-61).

(25) Απομνημονεύματα, εκδ. Τσουκαλά, σ. 105, σημ. α.

(26) Γκιορνάλε δια την ανεξαρτησίαν του Έθνους, εκδ. Τσουκαλά, σ. 13.

(27) Γ. Θ. Ζώρα, ένθ. αν. σ. 16. Οι ευχάριστες ειδήσεις προκαλούσαν παντού παραλήρημα. Αναφορά του ιδίου προξένου από την Κέρκυρα (22 Απριλίου 1821) εξαιτίας ειδήσεων που δημοσιεύθηκαν στην εφημερίδα Observatore Triestino (Παρατηρητής της Τεργέστης): «Το άρθρον το ανατυπωθέν εκ του Observatore Triestino ... καταχωρηθέν δε χθες εν τη ενταύθα εκδιδομένη Gazetta ... προεκάλεσεν εις την νήσον ταύτην πνεύμαν φανατισμού, τόλμης και απρονοησίας, αίτινες προσβάλλουν βαθύτατα τον οφειλόμενον σεβασμόν προς τον Σεπτόν ’νακτα, προστάτην των νήσων τούτων (δηλ. τον ’γγλο βασιλιά)». ένθ. αν., σ. 129.

(28) Ι. Φιλήμονος, ενθ. αν. τ. Δ΄, σ. 210.

(29) Ένθ. αν. τ. Γ΄, σ. κα΄.

(30) Ενθυμήματα Στρατιωτικά, εκδ. Βλαχογιάννη, Αθήναι 1940-1941, τ. Α΄, σ. 142.

(31) Για τις σκηνοθετημένες χαρμόσυνες ειδήσεις ιστορεί ο Φωτάκος: «Έγραφεν (εις Χρυσοβίτσι ) ο Ρήγας Παλαμήδης διάφορα τοιαλυτα (γράμματα), τα έδιδεν εις τους πεζούς και τους οδηγούσε να λέγουν ότι έρχονται από μακρινά μέρη...Και αμέσως αφού τα εδιάβαζαν, έλεγαν οι καπεταναίοι ότι έλαβαν γράμματα και έχουν ειδήσεις χαροποιάς και διέτατταν να γίνη τουφεκισμός» ( Απομνημονεύμτα περί της Ελληνικής Επαναστάσεως, εκδ. Φιλολογικών Χρονικών, Αθήναι 1960, σ. 190). Στα Σάλωνα, ενώ ο Πανουριάς, που είχε τεθεί επικεφαλής του επαναστατικού κινήματος, προσπαθούσε να εμψυχώσει το λαό για να αδράξει τα άρματα, καταφθάνει ασθμαίνοντας ένας βαλτός πεζοδρόμος από το Γαλαξίδι και αναγγέλλει στο συγκεντρωμένο πλήθος ότι ρωσικά πλοία άραξαν στο λιμάνι. «Τι περιμένουμε λοιπόν», φώναξαν όλοι οι μυημένοι στη σκηνοθεσία και οι ανυποψίαστοι ( Μένδελσον Βαρθόλδη, Ιστορία της Ελλάδος, από της εν έτει 1453 αλώσεως της Κωνσταντινουπόλεως μέχρι των καθ' ημάς χρόνων, εν Αθήναις 1873, Μετ. Α. Βλάχου, τ. Α΄, σ. 283).

(32) Ι. Φιλήμονος, ενθ. αν., τ. Γ΄, σ. 180. Με ψευτιές επίσης θα προσπαθήσει αργότερα η Κυβέρνηση να διαβουκολήσει τους ναυτικούς των νησιών και να κατασιγάσει τις χρηματικές αξιώσεις τους. Έγραφε το Μινιστέριον των Ναυτικών από την Κόρινθο (20 Μαρτίου 1822) προς τους προκρίτους των Ψαρών: «Όλη η Ευρώπη, ενθουσιασθείσα δια την αναγέννησιν της Ελλάδος, μας επρόβαλε μιλούνια να μας δανείσουν εις τας ανάγκας μας. Γερμανός τις άρχων πλούσιος αποθανών αφήκε δώρον εις την Ελλάδα το τέταρτον, το οποίον συμποσούται εις εν εκατομμύριον και διακόσιαις πενήντα χιλιάδες τάλληρα. Εν ολίγω, λοιπόν, εάν δεν αρκέσωσι τα ημέτερα, έχομεν από τους φιλέλληνας Ευρωπαίους την εκπλήρωσιν των εκλλειπόντων. Κατ' αυτάς τας ημέρας έχομεν να πέμψωμεν εις Ευρώπην δι ' όλα τα αναγκαία του στόλου μας από την βελόνην έως την άγκυραν εν αφθονία» ( Κων. Νικοδήμου, Υπόμνημα της Νήσου Ψαρών, Αθήνησι 1862, τ. Α΄, σ. 164-165). Από την αρχή έως το τέλος όλα ψέματα!

(33) Περίπου.

(34) Ένθ. αν., τ. Γ΄, σ. 437-438.

(35) Φωτάκου, ένθ. αν., σ. 173.

(36) Ένθ. αν., τ. Α΄, σ. 326.

(37) Γιάννη Βλαχογιάννη, Ιστορική Ανθολογία, εκδ. Ετ. Ελλ. Εκδ., σ. 295. Υπήρχαν ωστόσο και διαφορετικές εκτιμήσεις για τη χρησιμότητα των ψευδολογιών. Έγραφε από το Παρίσι στις 18 Οκτωβρίου 1821 ο Παναγιώτης Κοδρικάς προς τους αδελφούς Ποστολάκα (Βιέννη): «Οι ψευτιές, από όλες τις μεριές είναι το πιο καταστρεπτικό πράγμα για την επιτυχία των απόψεών μας» (Γ. Λαίου, Ανέκδοτες επιστολές και έγγραφα του 1821, Ιστορικά δοκουμέντα από τα Αυστριακά Αρχεία, Αθήνα 1958, σ. 258). Αυτοί οι «διαδοσίες» στα πρώτα χρόνια του Αγώνα παρομοιάζονται με τους nouvelistes της προεπαναστατικής Γαλλίας (Σοφίας Αντωνιάδου, Ο Τύπος κατά την Επανάστασιν και κατά την Βασιλείαν του Όθωνος, Παρνασσός, τ. ΙΓ΄, 1971, σ. 403.

 

ΠΗΓΗ: http://www.apostoliki-diakonia.gr/