Εορταστική χλωρίδα

 Φυτά και λουλούδια των εορτών 

Του Γιώργου Κιούση* 

Κάθε γιορτή έχει τη δική της φυτική και άνθινη υποστήριξη, ανάλογα με τις καθιερωμένες πρακτικές, την εποχή, τον τόπο. Εκτός από την παράδοση, παγκόσμιες πολιτιστικές και εμπορικές ανταλλαγές τροποποιούν και εμπλουτίζουν τις παγιωμένες πρακτικές. Οι ημέρες των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς έχουν βεβαίως τη δική τους εορταστική χλωρίδα, που είναι κατά ένα μέρος παραδοσιακή και κατά ένα άλλο καινοφανής και ξενοφερμένη. Μιλάμε με τον Γεράσιμο Ρηγάτο, λαογράφο, συγγραφέα, ιατρό, πανεπιστημιακό.

Το πιο συνηθισμένο;

Παραδοσιακά σε εκτεταμένη χρήση είναι  η σκυλοκρεμμύδα. Βρίσκεται αυτοφυής στο μεγαλύτερο μέρος της χώρας. Τα φύλλα της είναι μεγάλα και πλατιά, με βαθύ πράσινο χρώμα και όταν ανθίζει κάνει ταξιανθία με πολλά μικρά λευκά άνθη. Παραμονές Πρωτοχρονιάς την πουλάνε ανθοπωλεία και πλανόδιοι, με τον βολβό τυλιγμένο σε αλουμινόχαρτο. Γι’ αυτό άλλωστε λέγεται και αγιοβασιλίτσα, εκτός από σκυλοκρεμμύδα, μπότσικας και ασκέλα. Πώς όμως βρέθηκε να εκφράζει το πνεύμα της «διαβατήριας» γιορτής, της μετάβασης σε άλλη φάση του χρόνου; Ο βολβός φυλάσσεται σ’ ένα σημείο στο σπίτι, όχι σε γλάστρα, ούτε σε νερό. Στεγνά, στο αλουμινόχαρτο. Σ΄ένα διάστημα λίγων μηνών τα φύλλα ξεραίνονται και, λίγο μετά, αρχίζουν να φυτρώνουν νέα, δίνοντας νέα ζωή στο φυτό. Σπανιότερα μπορεί ακόμα και να ανθίσει. Αυτή η αναζωογόνηση του φυτού αποτελεί τον καλό οιωνό, για την ακμή της οικογένειας, την ευημερία και την υγεία των προσώπων του σπιτιού.

Άλλο παραδοσιακό φυτό της εορταστικής περιόδου;

Είναι η μυρτιά, αλλιώς μυρσίνη, μερσινιά, σμέρτο κλπ. Το φυτό ως θάμνος είναι αειθαλλές, αλλά και οι κομμένοι κλώνοι στο ανθοδοχείο διατηρούνται καιρό. Είναι κι αυτά σημάδια και οιωνοί ευεξίας και ευημερίας. Η μυρτιά, γνωστή στους αρχαίους βοτανικούς και γιατρούς, ήταν ιερό φυτό για τη θεά Δήμητρα, αλλά και για την Αφροδίτη, που κατά παράδοση κρύφτηκε πίσω από μια μυρτιά, όταν αναδύθηκε γυμνή από τη θάλασσα. Σύμβολο, από την αρχαιότητα αγάπης και αφθονίας, αποτελεί επίσης έναν άριστο οιωνό κατά τη μετάβαση-διάβαση του χρόνου. Η δάφνη, αν και τοποθετείται στα ανθοδοχεία πλάι ή μαζί με τις μυρτιές, δεν συνηθίζεται αυτή την εποχή. Είναι λουλούδι της Κυριακής των Βαΐων και της περιόδου του Πάσχα.

Άλλα παραδοσιακά φυτά εορταστικά της περιόδου;

Η κουμαριά, που αυτή την εποχή βρίσκεται στις μεγάλες ομορφιές της. Φυτό γνωστό από τον Θεόφραστο, τον Διοσκουρίδη και άλλους αρχαίους, φυτρώνει σε υψόμετρο μέχρι 1000 μέτρα ίσως και παραπάνω, περιοχές συχνά χιονοσκεπείς. Οι ανθισμένες από μερικούς μήνες κουμαριές δίνουν τώρα τους αισθητικά πανέμορφους κόκκινους καρπούς, πολύ αγαπητούς όχι μόνο στον άνθρωπο, αλλά κυρίως στους λαγούς και τα ελάφια. Γι αυτό και η κουμαριά λέγεται και λαγομηλιάκαι ελαφοκουμαριά.

To έλατο ως χριστουγεννιάτικο δένδρο;

Δεν συνηθιζόταν παραδοσιακά στην Ελλάδα. Φαίνεται ότι ως χριστουγεννιάτικο δένδρο το έλατο πρωτοστήθηκε σε κάποια δωμάτια της κατοικίας του Όθωνα στο Ναύπλιο το 1833 κι ένα δεύτερο στην Αθήνα την ίδια χρονιά. Πιο παραδοσιακό σύμβολο αποτελούσαν στον τόπο μας τα ομοιώματα καραβιών. Το πρώτο έλατο από Έλληνα που στολίστηκε χριστουγεννιάτικα ήταν το 1843, στην Αθήνα.

Φυτά σε χρήση από μερικές δεκαετίες;

Η χρησιμοποίηση ως ζωντανού διάκοσμου των εορτών του γκι και του ου είναι τόσο νέα που ακόμα μπερδεύουμε τα δύο φυτά μεταξύ τους. Το γνωστό χριστουγεννιάτικο φυτό με τα σκληρά, πράσινα, οδοντωτά και ακανθωτά φύλλα με τους κόκκινους καρπούς είναι το ου (houx, ίληξ, κοινώς λιόπουρχο, αρκουδοπούναρο). Ιερό φυτό των Δρυιδών, αντιπροσώπευε το αίμα μιας αρχαίας θεάς. Στη χριστιανική θρησκεία η παράδοση αναφέρει ότι πίσω από ένα τέτοιο θάμνο κρύφτηκε η Θεοτόκος κατά το ταξίδι της φυγής στην Αίγυπτο. Σήμερα οι Ευρωπαίοι (ίσως και οι νεότεροι από εμάς;) βρίσκουν την ευκαιρία (που μάλλον δεν τη χρειάζονται) να δώσουν ένα εορταστικό φιλί σε όποιον- όποια βρίσκεται κάτω από ου.
Εκτός από το ου στη διακοσμητική των σπιτιών αυτής της εορταστικής περιόδου περιλαμβάνεται και το γκι, που έχει το ελληνικό όνομα ιξός. Είναι αειθαλές παράσιτο σε έλατα και καστανιές και δίνει λευκούς σφαιρικούς καρπούς, που περιέχουν κολλώδη ουσία (ιξός ή κόλλα. Ιξόβεργα, ξόβεργα, κόλλα σε ξυλαράκι για τη σύλληψη μικρών πουλιών). Στη λαϊκή αντίληψη συνδεόταν με την αγάπη, με τη γονιμότητα και με την ευημερία. Τι περισσότερο να ζητήσουμε τέτοιες μέρες;

Ποιο από τα εορταστικά φυτά είναι σήμερα πιο διαδεδομένο;

Όλα είναι σε χρήση, πιο διαδεδομένο όμως από ότι βλέπω στις αγορές είναι οι ποϊνσέτιες, γνωστότερες ως φλόγα των Χριστουγέννων και αλεξανδρινό, αν και δεν έχουν σχέση με την Αλεξάνδρεια. Λέγεται επίσης αστέρι της Βηθλεέμ αλλά και ευφορβία η κομψοτάτη, με καταγωγή από το Μεξικό. Η ανάπτυξή της σε εσωτερικούς χώρους, η ομορφιά των χρωμάτων της, η γρήγορη ανάπτυξή της και η αντοχή, είναι αρκετοί λόγοι για τη διάδοσή της και ειδικά τέτοιες χαρούμενες μέρες.

ΠΗΓΗ: anthologio.wordpress.com

-----------------------------------------------------------------

*Ο Γιώργος Κιούσης είναι Δημοσιογράφος-Εκπαιδευτικός