Συναρπαστική έκθεση

«Το άλογο στην αρχαία Αθήνα» κάλπαζε ακόμα και στον τάφο…

Του Σπύρου Κακουριώτη*

Ξεκινώντας από τα ευρήματα των ανασκαφών στη νεκρόπολη του Φαλήρου, η Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα, αφηγείται, μέσα από τη συναρπαστική έκθεση «Ίππος», τη σχέση των αρχαίων Αθηναίων με τα αγαπημένα τους ζώα, τα άλογα. Μια έκθεση για όλη την οικογένεια.

Ένας σκελετός αλόγου, που ξεπροβάλλει μέσα από την άμμο, υποδέχεται τον επισκέπτη της έκθεσης «Ίππος: Το άλογο στην αρχαία Αθήνα», στην Πτέρυγα Μακρυγιάννη της Αμερικανικής Αρχαιολογικής Σχολής, στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη, Σουηδίας 61, όπου  φιλοξενείται μέχρι το τέλος Απριλίου, με ελεύθερη είσοδο.

Πρόκειται για ένα από τα 18 συνολικά άλογα που βρέθηκαν προσεκτικά θαμμένα στην τεράστια νεκρόπολη του Φαλήρου, η ανασκαφή της οποίας, από το 2012 έως το 2016, στάθηκε μία από τις σημαντικότερες αρχαιολογικές ανακαλύψεις της εποχής μας.

 

Τελετουργική ταφή ή θυσία;

Ταφή αλόγου από το νεκροταφείο Φαλήρου. Εφορεία Αρχαιοτήτων
 Πειραιώς και Νήσων 

Μαζί με τους περίφημους «Δεσμώτες», αλλά και τις 1.961 απλές ανθρώπινες ταφές που αποκάλυψε η αρχαιολογική σκαπάνη, αναδύθηκαν μέσα από το χώμα άλογα θαμμένα με τελετουργικό τρόπο, που μοιάζουν να καλπάζουν.

Οι αρχαιολόγοι δεν γνωρίζουν αν τα άλογα αυτά θυσιάστηκαν στον Ίππιο Ποσειδώνα, που λατρευόταν στην περιοχή, ή ετάφησαν μαζί με τον κύριό τους για να τον συνοδεύσουν στον Κάτω Κόσμο, σημειώνει η επιμελήτρια της έκθεσης Jenifer Neils, διευθύντρια της Αμερικανικής Σχολής. Γνωρίζουν όμως ότι ήταν νεαρής ηλικίας (4-7 ετών), κυρίως αρσενικά, υγιή και χωρίς εμφανείς τραυματισμούς, χάρη στη μελέτη των σκελετών από τον ζωοαρχαιολόγο Flint Dibble. Η μελέτη αυτή πραγματοποιήθηκε εξολοκλήρου στο Εργαστήριο Αρχαιολογικών Επιστημών Malcolm H. Wiener της Αμερικανικής Σχολής, το οποίο εκσυγχρονίστηκε το 2016, προκειμένου να είναι σε θέση να υποστηρίζει παρόμοιες μελέτες.

 

Η σχέση των Αθηναίων με τα άλογα

Αργυρό τετράδραχμο Ποτίδαιας, 525-500 π.Χ.
Νομισματική Συλλογή Alpha Bank

Έχοντας στο επίκεντρό της αυτά τα ευρήματα από το αρχαϊκό νεκροταφείο του Φαλήρου, η έκθεση είναι αφιερωμένη στη σχέση των αρχαίων Αθηναίων με το άλογο. Μέσα από 50 περίπου αρχαία αντικείμενα, εικονογραφεί με τρόπο προσιτό και ελκυστικό έξι θεματικές ενότητες.

Η ταφή του αλόγου από το Φάληρο συμπληρώνεται με μια ακόμη προθήκη, αφιερωμένη στις παιδικές ταφές, τους «εγχυτρισμούς». Στην ίδια νεκρόπολη βρέθηκε πλήθος αγγείων που περιείχαν λείψανα παιδιών από τον 7ο έως και τον 5ο αι. π.Χ., που συνοδεύονταν από ταπεινά κτερίσματα, όπως παιχνίδια και μικρογραφίες αγγείων.

Οι υπόλοιπες πέντε ενότητες αφορούν τη σχέση των Αθηναίων με τα άλογα εν ζωή, και ειδικότερα την ιπποτροφία, δηλαδή την εκτροφή και την εκπαίδευση των αλόγων, τις ιπποδρομίες και τις αρματοδρομίες, τους ιππείς και τον πόλεμο, τη μυθολογία και τη θρησκεία.

 

Εκτίθενται για πρώτη φορά

Γεωμετρική πυξίδα. Στο πώμα τέσσερα
πλαστικά άλογα. Από την Αττική. 750-735 π.Χ.
 Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο  

Τα εκθέματα που φιλοξενούνται στην έκθεση της Αμερικανικής Σχολής προέρχονται από τις συλλογές ελληνικών μουσείων και εφορειών αρχαιοτήτων, καθώς και από το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Φλωρεντίας και το Κρατικό Μουσείο της Βάδης, στην Καρλσρούη.

Κάποια από αυτά είναι αντικείμενα εξαιρετικής σημασίας, όπως ένα αγγείο που φέρει την πρώτη ζωγραφική απεικόνιση του αλόγου στην αθηναϊκή τέχνη και χρονολογείται περί το 900 π.Χ. Άλλα εκτίθενται για πρώτη φορά, όπως το μεγάλο μαρμάρινο μνημείο σε σχήμα ταφικού αγγείου (λουτροφόρου), που βρέθηκε το 1969 σε σωστική ανασκαφή στην οδό Μητροπόλεως, εκεί όπου ήταν το υπουργείο Παιδείας. Απεικονίζει μια περίπλοκη σκηνή μάχης, με πέντε πολεμιστές: δύο κείτονται νεκροί, δύο πέφτουν ετοιμοθάνατοι, ενώ ο έφιππος νικητής επιτίθεται με το δόρυ.

 

Το πρότυπο του Ντονατέλο

Η χάλκινη προτομή αλόγου από τη συλλογή
του Λαυρέντιου του Μεγαλοπρεπούς
 (Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Φλωρεντίας)
για πρώτη φορά εκτός Ιταλίας.

Ένα ακόμη πολύ σημαντικό έκθεμα έρχεται από την Φλωρεντία και βγαίνει για πρώτη φορά εκτός Ιταλίας. Πρόκειται για χάλκινη προτομή αλόγου που ανήκε στη συλλογή του Κόζιμο και του Λαυρέντιου του Μεγαλοπρεπούς, της περίφημης οικογένειας των Μεδίκων. Η προτομή αυτή είναι σημαντική όχι μόνο για την αρχαιολογία αλλά και για την ιστορία της τέχνης, καθώς αποτελεί τον κρίκο που συνδέει τον τελευταίο έφιππο ανδριάντα της ύστερης αρχαιότητας (αυτόν του αυτοκράτορα Μάρκου Αυρήλιου στη Ρώμη) με τον πρώτο των νεότερων χρόνων, αυτόν του κοντοτιέρου Γκαταμελάτα, που βρίσκεται στην Πάδοβα και φιλοτέχνησε ο Ντονατέλο το 1453, έχοντας ω πρότυπό του τη συγκεκριμένη προτομή.

Το 2015, κατά τη διάρκεια εργασιών συντήρησης, εντοπίστηκαν στη δεξιά πλευρά του λαιμού του αλόγου χαραγμένα τρία ελληνικά γράμματα (Χ, Ν, Λ), αριθμητική ένδειξη βάρους (650 λίτρες, δηλαδή 80 κιλά) που δείχνει ότι πιθανόν το άγαλμα να χυτεύτηκε τον 4ο αιώνα π.Χ. σε κάποια από τις ελληνικές πόλεις της Σικελίας, σύμφωνα με τον διευθυντή του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου Φλωρεντίας, Mario Iozzo.

 

Μια έκθεση για όλη την οικογένεια

Μελανόμορφος αμφορέας.
Φωτογράφος Σ. Μαυρομάττης.
 Εφoρεία Αρχαιοτήτων Πόλης Αθηνών –
 Μουσείο Κεραμεικού 

Εκτός από τους ενήλικους επισκέπτες, τα παιδιά αποτελούν ένα δυναμικό κοινό που οι διοργανωτές επιδιώκουν να προσελκύσουν και να εξοικειώσουν με την αρχαιολογική έρευνα. Έτσι, ανάμεσα στα εκθέματα, περιλαμβάνονται αρκετά αντικείμενα που χρησιμοποιούσαν οι μικροί Αθηναίοι και οι μικρές Αθηναίες, όπως πήλινα ειδώλια αλόγων με αναβάτη, που χρησίμευαν για παιχνίδια, ή μικρογραφίες αγγείων με ζωηρές και αστείες σκηνές, όπως αυτή του Ιππαλεκτρυόνος, ενός μυθολογικού πλάσματος που ήταν μισό άλογο και μισό κόκορας.

Επιπλέον, σε όλες τις προθήκες, και μάλιστα στο ύψος ενός μικρού παιδιού, υπάρχουν αναρτημένα κείμενα που παραθέτουν πληροφορίες, θέτουν ερωτήματα ή προτείνουν παιχνίδια και αφορούν ειδικά το παιδικό κοινό, ενώ προγραμματίζονται και εκπαιδευτικά προγράμματα για σχολικές ομάδες, που θα πραγματοποιούνται από την υπότροφο της Σχολής, Ελένη Γκίζα.

Με το μυαλό της σε αυτό το «ειδικό» κοινό, η επιμελήτρια της έκθεσης Jenifer Neils δημιούργησε ένα παιδικό βιβλίο για την Αύρα, ένα «εκπληκτικό ελληνικό άλογο», εικονογραφημένο από τους Μαριάννα Πόγκα και Χρίστο Σιμάτο. Το βιβλίο κυκλοφορεί στα αγγλικά, από τις εκδόσεις Μέλισσα (Avra, an Amazing Greek Horse).

Το λειτουργικό στήσιμο και την όμορφη σκηνογραφία της έκθεσης συνολικά φρόντισαν οι Παρασκευή Γερολυμάτου και Ανδρέας Γεωργιάδης από τη Μικρή Άρκτο.

 

ΠΗΓΗ: https://www.monopoli.gr/

………………………………………

*Ο Σπύρος Κακουριώτης γεννήθηκε στην Αθήνα. Ασχολείται με το πολιτιστικό ρεπορτάζ στον τομέα του θεάτρου και των εικαστικών από τις σελίδες της εφημερίδας «Η Αυγή». Στα ερευνητικά του ενδιαφέροντα περιλαμβάνεται η σύγχρονη ιστορία και οι αναπαραστάσεις της στο θέατρο και τις τέχνες.