Τρεις Ιεράρχες

 Οι τρεις μάνες τους, οι μοναδικές γυναικείες προσωπικότητες της εποχής τους

του Ανδρέα Μοράτου*

Φωτίσουμε μια άλλη πλευρά της προσωπικότητας των Τριών Ιεραρχών, μια πλευρά που συνήθως περνάει απαρατήρητη – ή, τουλάχιστον, δεν της δίνεται η έμφαση που θα έπρεπε και που την οφείλουμε. Πρόκειται για τις οικογένειες που ανέθρεψαν και ανέδειξαν τα μεγάλα αυτά πνευματικά αναστήματα, και ειδικότερα για τις μητέρες τους, την Εμμέλεια, τη Νόννα και την Ανθούσα, οι οποίες –ίσως δεν είναι ευρύτερα γνωστό– εορτάζονται και αυτές από κοινού την πρώτη Κυριακή μετά την Υπαπαντή. Και οι τρεις αυτές άγιες γυναίκες, όπως θα δούμε, σήκωσαν τον δικό τους σταυρό η καθεμία στη ζωή τους, αλλά ευτύχησαν να απολαύσουν και τους πλούσιους καρπούς της υπομονής και της αγάπης τους.

Η Εμμέλεια ήταν η μητέρα του Μεγ. Βασιλείου. Όλη της η ζωή ήταν μια σταυρική πορεία. Έμεινε από μικρή ορφανή και από τους δύο γονείς (ο πατέρας της, μάλιστα, μαρτύρησε στους διωγμούς κατά των χριστιανών). Με τον σύζυγό της, Βασίλειο κι αυτόν, απέκτησαν δέκα παιδιά (έζησαν εννέα), η φροντίδα των οποίων, μετά τον θάνατό του, έπεσε όλη στην πλάτη της. Εκτός των άλλων, ταλαιπωρήθηκε αφάνταστα και από την κακή κατάσταση της υγείας τού σήμερα εορταζομένου γιου της Βασιλείου του Μεγάλου, ο οποίος κόντεψε να πεθάνει, αλλά με θαυματουργικό τρόπο έζησε μεν, παρέμεινε όμως φιλάσθενος για όλη την υπόλοιπη ζωή του.

Η πολύτεκνη μητέρα Εμμέλεια κατόρθωσε, παρά τις αντιξοότητες, να δώσει την πρέπουσα αγωγή στα εννέα της επιζήσαντα παιδιά. Ιδιαίτερα τα ενέπνευσε και τα καθοδήγησε στο πνεύμα της φιλανθρωπίας και της ελεημοσύνης. Και τα εννέα παιδιά της επιδόθηκαν με ζήλο στον τομέα αυτό. Μάλιστα, τα πέντε από αυτά διέθεσαν όλη τους την περιουσία στους φτωχούς και τους ανήμπορους. Υπενθυμίζουμε ότι ο Μέγας Βασίλειος (ένα από τα πέντε αυτά παιδιά) διέθεσε όλη του την περιουσία για την ίδρυση και τη λειτουργία της περίφημης Βασιλειάδας, της πόλης της αγάπης και της φροντίδας των ανήμπορων και των κατατρεγμένων, μιας πόλης που αποτελείτο αποκλειστικά από ιδρύματα κοινωνικής προνοίας (νοσοκομεία, ορφανοτροφεία, γηροκομεία, πτωχοκομεία κ.ά.), έργου πρωτοποριακού και μοναδικού όχι μόνο για την εποχή του (17 αιώνες πριν!) αλλά, δυστυχώς, και για την εποχή μας… Υπενθυμίζουμε επίσης ότι ο Μέγας Βασίλειος επισκεπτόταν ο ίδιος επί καθημερινής βάσεως τους ανθρώπους που εξυπηρετούνταν στα ιδρύματα αυτά, ανακουφίζοντας τον πόνο τους και ενισχύοντάς τους ποικιλοτρόπως.

 Η μητέρα του δεύτερου μεγάλου αγίου της σημερινής μέρας, του Γρηγορίου του Θεολόγου, ονομαζόταν Νόννα. Η Νόννα κουβάλησε αγόγγυστα δύο σταυρούς στη ζωή της. Ο ένας σταυρός είχε να κάνει με το γεγονός ότι ο σύζυγός της αρχικά δεν ήταν χριστιανός. Όμως, η Νόννα δεν σκέφτηκε ούτε στιγμή το ενδεχόμενο χωρισμού. Αντίθετα, εκτιμούσε απεριόριστα τα καλά στοιχεία τού χαρακτήρα τού συζύγου της: τη σωφροσύνη, την ειρηνικότητα, την πραότητα, την καλή του προαίρεση και τη φιλανθρωπία του. Η υπομονή και ο ακούραστος αγώνας της στο θέμα αυτό έφεραν μετά από καιρό γλυκύτατους καρπούς: Ο άντρας της, όχι μόνο βαπτίστηκε χριστιανός, αλλά αργότερα χειροτονήθηκε κληρικός, και μάλιστα, ανήλθε στον ύψιστο βαθμό της ιερωσύνης, καθώς αναδείχθηκε επίσκοπος Ναζιανζού.

 Ο άλλος σταυρός της Νόννας είχε να κάνει με το γεγονός ότι για πολλά χρόνια, παρά τις προσπάθειές τους, δεν μπορούσαν να κάνουν παιδιά. Όμως, η υπομονή που επέδειξε η Νόννα και στο θέμα αυτό, καθώς και οι πολυετείς προσευχές της, δεν έμειναν αναπάντητες από τον Θεό, ο οποίος τους χάρισε τελικά, όχι ένα, αλλά τρία παιδιά και, αργότερα, έξι εγγόνια! Μάλιστα, ο ξαφνικός θάνατος των γονέων των έξι εγγονών της (δηλ. της κόρης της και του γαμπρού της) είχε ως αποτέλεσμα να γίνει μετά η Νόννα ο πατέρας και η μάνα για τα εγγόνια της, φροντίζοντας και καθοδηγώντας τα ανάλογα, παρά το προχωρημένο της ηλικίας της. 

Η μητέρα του αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου ονομαζόταν Ανθούσα. Όπως και οι άλλες δύο μητέρες, η Εμμέλεια και η Νόννα, έτσι κι εκείνη κλήθηκε να σηκώσει τον δικό της σταυρό. Στην περίπτωσή της, ο σταυρός είχε να κάνει με το γεγονός ότι, νεώτατη, μόλις 20 ετών, έμεινε χήρα με δύο παιδιά, εκ των οποίων το ένα, ο σήμερα τρίτος εορταζόμενος άγιος, ο Ιωάννης, ήταν βρέφος ολίγων μηνών. Δεν χρειάζεται να αναφερθούμε στο βάρος του σταυρού που κλήθηκε να σηκώσει η Ανθούσα, σε μια τόσο τρυφερή ηλικία μάλιστα, λαμβανομένων υπόψη και των κοινωνικών συνθηκών της εποχής εκείνης, που έκαναν ακόμη μεγαλύτερο το βάρος της ανατροφής δύο μωρών από μια νεαρώτατη χήρα γυναίκα. Θα αναφέρουμε απλώς ότι, και στην περίπτωσή της, οι καρποί των κόπων της ήταν γλυκύτατοι, καθώς αξιώθηκε, μετά από τόσους κόπους και θυσίες, να καμαρώσει τον γιο της Ιωάννη να διακρίνεται στον κοινωνικό στίβο, να συναγωνίζεται πολλούς της εποχής του στη γνώση, τη σοφία και την ευγλωττία, αλλά και να έχει πνευματική προκοπή και ανάλογη διάκριση στον εκκλησιαστικό και θεολογικό χώρο. Δεν θα πρέπει να παραλείψουμε να αναφέρουμε ότι, ακόμη και ο Λιβάνιος, επιφανής ειδωλολάτρης ρητοροδιδάσκαλος της Αντιόχειας, στον οποίο μαθήτευσε ο Χρυσόστομος, όταν πληροφορήθηκε τα σχετικά με τη μητέρα του μαθητή του Ανθούσα, αναφώνησε μπροστά στο ειδωλολατρικό ακροατήριό του: «Ω, πόσο θαυμάσιες γυναίκες υπάρχουν ανάμεσα στους χριστιανούς!».

 Είδαμε πολύ σύντομα τρεις σπουδαίες μορφές, τρεις μοναδικές γυναικείες προσωπικότητες της εποχής τους, που, όπως είπαμε και στην αρχή, μένουν συνήθως στην αφάνεια – ή, έστω, δεν προβάλλονται όσο θα ’πρεπε και όσο θα τους άξιζε. Έζησαν και έδρασαν 17 αιώνες πριν. Με μεγάλους κόπους, θυσίες, αγώνες και αγωνίες, αλλά και με πολλή υπομονή, εγκαρτέρηση και προσευχή, αντιμετώπισαν σοβαρά προβλήματα της ζωής τους, κυρίως όμως μεγάλωσαν τα παιδιά τους αφιερώνοντας πολύ –ίσως τον περισσότερο– από τον προσωπικό τους χρόνο στην αγωγή και την κατάλληλη καθοδήγησή τους. Το αν η Εμμέλεια, η Νόννα και η Ανθούσα αποτελούν τον κανόνα ή την εξαίρεση στην εποχή μας, είναι κάτι που θα το απαντήσει ο καθένας μέσα του. Σίγουρα όμως, όποια απάντηση και αν δώσουμε στο ερώτημα αυτό, μπορούμε –και αξίζει– όλοι μας, γυναίκες και άντρες, να τις μιμηθούμε!...

…………….

*Ο Ανδρέας Μοράτος είναι  θεολόγος και φιλόλογος. Μέλος της Διοίκησης του Συνδέσμου Φιλολόγων Λακωνίας.