Ακατέργαστος θυμός και φόβος

 Επιθετικότητα… εξαρτήσεις και εφηβεία

Της Μελίνας Χαρατσίδου*

Ζούμε σε μια εποχή που το απρόβλεπτο είναι κανόνας, οι αλλαγές είναι συνεχόμενες, η οικονομική πίεση ασφυκτική, οι αξίες ευμετάβλητες, η ανασφάλεια η μόνη βεβαιότητα, η ελευθερία αναφαίρετο δικαίωμα όλων, ελευθερία στην έκφραση, ελευθερία στη σκέψη, ελευθερία στη συμπεριφορά, ελευθερία στην επιλογή… Μόνο που για να επιλέξω πρέπει να γνωρίζω τον εαυτό μου, να ξέρω τι θέλω, να ξέρω τις ανάγκες μου, να έχω αυτογνωσία και αυτοεκτίμηση. Ζούμε σε μια εποχή που τρέχει με ρυθμούς τόσο γρήγορους που δεν προλαβαίνουμε να πάρουμε χρόνο για τον εαυτό μας, να αφουγκραστούμε τι θέλουμε, να αντιληφθούμε ποιες είναι ανάγκες μας.

 Όπως είχε πει ο Hufner, το 1987, μικρές αιτίες μπορούν να επιφέρουν μεγάλες συνέπειες. Όσοι ασχολούνται με τη μετεωρολογία το ξέρουν καλά. Το λένε το φαινόμενο της πεταλούδας. Το φαινόμενο αυτό μπορεί να μας εξηγήσει γιατί συναντάμε όλο και αυξανόμενες δυσκολίες και επιθετικότητα στα σχολεία. Δεν θα μπορούσε να έχει υποστεί τόσες αναταράξεις η κοινωνία κατά συνέπεια και η οικογένεια και να μη δούμε τα αποτελέσματα αυτών των συνεπειών στα παιδιά της.

Η επιθετική συμπεριφορά  εμπεριέχει πολύ ακατέργαστο θυμό και φόβο, συναισθήματα για τα οποία μπορεί ένα παιδί να μην είναι ενήμερο. Ο έφηβος όταν φτάνει στο γυμνάσιο έχει ξεμάθει να είναι σε επαφή με τα συναισθήματά του, οπότε είναι δύσκολο να αναγνωρίσει πότε είναι εκνευρισμένο και κυρίως πότε φοβάται. Με αποτέλεσμα όταν τα συναισθήματα τον πνίγουν, να οδηγείται σε έκρηξη, ειδικά ένα παιδί που δεν έχει μεγάλη αυτοσυγκράτηση ή είναι πιο παρορμητικό.

Όλα τα συναισθήματα έχουν « σκαλοπατάκια». Δεν θυμώνουμε ξαφνικά. Πρώτα εκνευριζόμαστε, μετά θυμώνουμε λίγο, μετά περισσότερο και στο τέλος ξεσπά η οργή μας, αν ενδιάμεσα δεν έχουμε καταφέρει να γίνουμε ενήμεροι για τον θυμό μας και να τον αξιοποιήσουμε. Το ίδιο συμβαίνει και με το φόβο αλλά και με όλα τα συναισθήματα. Καταλαβαίνουμε λοιπόν γιατί είναι σημαντική η εκπαίδευση στην ενημερότητα και αξιοποίηση των συναισθημάτων μας, ειδικά αυτών που έχουν τόσο ενέργεια και δύναμη που μπορούν να μας μετακινήσουν θετικά, προκαλώντας μεγάλες αλλαγές αλλά και να μας «καταστρέψουν». 

Ο θυμός είναι ένα φυσιολογικό συναίσθημα που αποζητά να επανορθώσει την αδικία. Γίνεται επικίνδυνος  όταν τον αφήνουμε και μαζεύεται χωρίς να κάνουμε κάτι για αυτό που μας ενοχλεί ή όταν μπροστά στο άγνωστο, στον κίνδυνο που φέρνει το άγνωστο αντί να φοβόμαστε, θυμώνουμε.

Στόχος μας ως γονείς και ως εκπαιδευτικοί, να εκπαιδεύσουμε το παιδί, τον έφηβο, μέσα σε ένα πλαίσιο ασφάλειας που θα έχουμε δημιουργήσει, για να καταφέρνει να είναι σε επαφή με τα συναισθήματά του και να τα αξιοποιεί. Το πλαίσιο ασφάλειας δημιουργείται όταν υπάρχουν κανόνες, όρια, αγάπη και επικοινωνία, σύνδεση πριν εμφανιστεί η κρίση.

Τα ξεσπάσματα βίας και επιθετικότητας δεν είναι τα μόνα αποτελέσματα των μεγάλων κραδασμών που βιώνουμε. Είναι και η αύξηση κάθε είδους εξάρτησης. Εξάρτηση από τις οθόνες, εξάρτηση από το τσιγάρο, ηλεκτρονικό και μη, εξάρτηση από ουσίες, από φαί, από αλκοόλ, από τζόγο, από άλλα άτομα και κυρίως εξάρτηση από μια ζωή δίχως νόημα. Ο ψυχίατρος- οικογενειακός ψυχοθεραπευτής Γιώργος Βασιλείου έλεγε ότι η εξάρτηση από μια ζωή δίχως νόημα, είναι η χειρότερη εξάρτηση. Είναι η εξάρτηση από το «βαριέμαι», που ακούμε συχνά από τους έφηβους και οι οποίοι χρειάζεται να αντέξουν τη βαρεμάρα τους( και όχι να τους βρούμε εμείς λύσεις για να μην βαριούνται)  για να βρουν κίνητρα για τη ζωή τους, ενδιαφέροντα, λόγω ύπαρξης. Οι εξαρτήσεις οποιασδήποτε μορφής κουκουλώνουν τις εσωτερικές δυσκολίες και συγκρούσεις που έχουμε, καμουφλάρουν την πραγματικότητα και μας δίνουν την ψευδαίσθηση ότι προχωράμε, ότι αντέχουμε βάζοντας ένα παραμορφωτικό φίλτρο στην πραγματικότητά μας και  μάς βλάπτουν με το να χάνουμε τον εαυτό μας. 

Οι οθόνες που έχουν δαιμονοποιηθεί αξιοποιήθηκαν στο έπακρο την περίοδο της καραντίνας. Οι οθόνες από μόνες τους δεν κάνουν κακό. Κακό κάνει η αλλόγιστη χρήση τους, η επιρροή που έχουν επάνω μας και κυρίως οι παρενέργειες τους που είναι  η απομάκρυνση που δημιουργούν  από δεξιότητες επικοινωνίας και σχετίζεσθαι. Αντί να τηλεφωνήσουμε για να μιλήσουμε με τους φίλους μας, τσατάρουμε, μιλάμε με κομμένες λέξεις, στέλνουμε εικόνες για να εξηγήσουμε τι θέλουμε να πούμε. Το λεξιλόγιό μας φτωχαίνει, η ικανότητά μας να εξηγούμε επίσης και η δυνατότητά μας να εκτιθέμεθα εκλείπει γιατί κρυβόμαστε πίσω από μία οθόνη. Από την άλλη, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, τόσο προσφιλή στους έφηβους, χρήσιμα για τη διάδοση μιας πληροφορίας, μας αποπροσανατολίζουν δίνοντας ψεύτικες εικόνες αλλά και θεοποιώντας την εικόνα και το φαίνεσθαι, κάτι πολύ επικίνδυνο αν κάποιος δεν ξέρει ποιος είναι και τι θέλει στη ζωή του, όπως είναι φυσικό να συμβαίνει σε έναν έφηβο. 

Η  χρήση ουσιών, που είναι μια εξάρτηση, οικεία στην εφηβεία, αρχίζει όλο και από πιο μικρές ηλικίες. Ποιος είναι ο λόγος που ένας έφηβος καταφεύγει στη χρήση ουσιών; Τι είναι οι ουσίες;  Και πώς μπορεί να βοηθήσει ο εκπαιδευτικός ή ο γονιός, έναν έφηβο που φλερτάρει με τη χρήση ή είναι σε χρήση;    

Οι ναρκωτικές ουσίες είναι ουσίες που  μεταβάλλουν το Κ.Ν.Σ, αλλάζουν τη διάθεση και  κάνουν τον άνθρωπο να χάνει  τον εαυτό του. Η χρήση τους σπρώχνει  σε μονοπάτια επικίνδυνα, συχνά παραβατικά, δημιουργεί ευερεθιστότητα, βοηθά να χαλάσουν οι σχέσεις, αλλοιώνει τις αξίες και  τις συμπεριφορές, επιβαρύνει την υγεία και το κυριότερο βυθίζει σε μια ζωή δίχως  νόημα. 

Γνωρίζουμε ότι το θέμα της χρήσης είναι πολυπαραγοντικό όπως κάθε εξάρτησης. Οι παράγοντες κινδύνου, είναι παράγοντες του πλαισίου αλλά  και διαπροσωπικοί και ατομικοί( σελ.32, Ευρωπαϊκό Εγχειρίδιο για την πρόληψη, 2019). Από την άλλη, ξέρουμε ότι υπάρχουν προστατευτικοί παράγοντες που μειώνουν την ευαλωτότητα του νέου. Ποιοι είναι άραγε οι προστατευτικοί παράγοντες; 

 Σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Εγχειρίδιο για την πρόληψη, προστατευτικοί παράγοντες είναι  σε ατομικό επίπεδο η αυτοσυγκράτηση και ο αυτοέλεγχος, σε οικογενειακό επίπεδο, οι συναισθηματικοί δεσμοί στην οικογένεια, οι θετικές κοινωνικές δεξιότητες,  η ενασχόληση με τη μάθηση στο σχολείο και η ποιότητα της εκπαίδευσης αλλά και η κατάσταση αξιών της κοινωνίας.

Ξέρουμε ότι επικίνδυνη εξάρτηση δεν είναι μόνο οι ουσίες αλλά και το τσιγάρο και το αλκοόλ. Όμως, επειδή  τσιγάρο και αλκοόλ είναι αποδεκτά κοινωνικά, τα αντιμετωπίζουμε σαν να μην είναι τόσο επιβλαβή για την υγεία του έφηβου.

Η εξάρτηση είναι ψυχική και σωματική. Και παρόλο που μιλάμε συχνά για τη σωματική, αυτή που είναι πιο δύσκολη να αντιμετωπιστεί  είναι η ψυχική. Καλύπτει ή πάει να καλύψει ένα ψυχικό κενό, μια ψυχική ευαλωτότητα, η οποία χρειάζεται να επουλωθεί για να μην χρειαζόμαστε καμμιά είδους εξάρτηση.

Η στήριξη των εφήβων, σε αυτή τη μεταβατική φάση της ζωής τους και η εκπαίδευσή τους σε δεξιότητες σχετίζεσθαι, επίλυσης συγκρούσεων, διαμόρφωσης αξιών, στάσης ζωής, πεποιθήσεων, ορίων, επιλογής φίλων, βοηθά να χαράξουν τη δική τους  πορεία ζωής, διαμορφώνοντας μια  υγιή ταυτότητα.

...............................

*Η Μελίνα Χαρατσίδου είναι Κλινική ψυχολόγος, συστημική ψυχθεραπεύτρια και Επιστημονική υπεύθυνη του Κέντρου Πρόληψης Γλυφάδας. Το άρθρο είναι η εισήγησή της στην επιμόρφωση των εκπαιδευτικών του 3ου Γυμνασίου Γλυφάδας που πραγματοποιήθηκε με πρωτοβουλία του σχολείου, στις 24 Ιανουαρίου, μετά την λήξη των μαθημάτων.