Διδάγματα παντός καιρού

 ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ  

 του Ηρακλή Κανακάκη*

Για όσους κρατούν ζωντανή την ιστορική μνήμη και βλέπουν το παρόν και το μέλλον κοιτάζοντας και πίσω, η Μικρασιατική τραγωδία προσφέρει χρήσιμα διδάγματα και συμπεράσματα. Ιδιαίτερα, σήμερα, που η Τουρκία μας έχει κηρύξει τον πόλεμο, στο επίπεδο των μέσων ενημέρωσης, του διαδικτύου και των ανακοινώσεων, ενώ στο επιχειρησιακό πεδίο, αν δεν βάλει φωτιά στα τόπια, θα εξωθήσει τα πράγματα στην κόψη του ξυραφιού.

Προηγουμένως, ας δούμε τα αίτια της Μικρασιατικής καταστροφής εν συντομία. Τους λόγους που μόχθοι, κόποι, ιδρώτας και αίμα αιώνων έγιναν στάχτη και αποκαΐδια. Άνθρωποι νοικοκυραίοι στον τόπο τους έγιναν φυγάδες, άστεγοι, άποροι, επαίτες, «τουρκόσποροι» στα λιμάνια που τους ξέβρασε το τσουνάμι της τουρκικής θηριωδίας και ο «ποντιοπιλατισμός» των συμμάχων μας.

Αίτια της Μικρασιατικής καταστροφής

Η απόφαση του Ελυθέριου Βενιζέλου να προχωρήσει στις εκλογές του Νοεμβρίου 1920, προτού ολοκληρώσει το έργο που είχε επωμισθεί. Ήταν βέβαιος ότι θα κατήγαγε εκλογικό θρίαμβο, γιατί είχε κάνει πράξη το όραμα της Μεγάλης Ελλάδας. Δεν έλαβε υπ’ όψη του ότι ο λαός είχε αποκάμει από τις θυσίες και το αίμα των παιδιών του και είχε εξαντληθεί οικονομικά. Και κυρίως, ότι στις προεκλογικές περιόδους, ενίοτε, παραιτείται από τη μνήμη, τη σκέψη και την κρίση και αφήνεται στις υποσχέσεις και στις κενολογίες. Έτσι δέχθηκε ασμένως την ειρηνιστική προπαγάνδα της «Ηνωμένης Αντιπολιτεύσεως».

Ο Βενιζέλος, που δεν βγήκε ούτε βουλευτής, παραδέχθηκε το λάθος του: «Έσφαλα. Παρασυρθείς υπό ενθουσιασμού…» (Εφημερίδες 15-11-1920).Η νέα αντιβενιζελική Κυβέρνηση, ενώ το έθνος βρισκόταν σε εμπόλεμη κατάσταση και χρειαζόταν ομοψυχία και ενότητα, έθεσε πάνω από το εθνικό συμφέρον μικροκομματικά οφέλη. Διέλυσε το στρατό με τις εκκαθαρίσεις και την ανάθεση της Διοίκησης σε απειροπόλεμους και περιορισμένων ικανοτήτων αξιωματικούς, υπηρετώντας κομματικές αντεκδικήσεις και διχαστικές επιλογές. Ο «τερματισμός του πολέμου» και η «επιστροφή των παιδιών σας» έγιναν περαιτέρω προέλαση, που έφερε εκατόμβες θυμάτων και ακρωτηριασμό της εθνικής επικράτειας.

Επέσπευσε την επάνοδο του Κωνσταντίνου, δεδηλωμένου αντιπάλου των δυνάμεων της Αντάντ, γεγονός που προκάλεσε την οργή τους και έδωσε προσχήματα, για την εγκατάλειψη της Ελλάδας στην τύχη της, αποποιούμενες τις δεσμεύσεις που είχαν αναλάβει. Ο Κωνσταντίνος εγωπαθής, αρχομανής και μνησίκακος δεν τόλμησε μία θυσία υπέρ του έθνους, που θα ωφελούσε και τη δυναστεία: να παραιτηθεί από το θρόνο υπέρ του γιου του, διαδόχου Γεωργίου.

Η εκστρατεία δεν ήταν καλά σχεδιασμένη. Δεν υπήρχαν εφεδρείες. Δεν χρησιμοποιήθηκε το πολεμικό ναυτικό και η αεροπορία. Έγιναν σοβαρά στρατηγικά και τακτικά λάθη. Το κορυφαίο ήταν η εξοργιστική καθυστέρηση της έναρξης των επιχειρήσεων, μετά τις επιτυχίες στο Εσκί Σεχίρ, Κουτάχεια και ΑφιόνΚαραχισάρ.

Το γεγονός αυτό επέτρεψε στον Κεμάλ, που ήταν έτοιμος για διαπραγματεύσεις, να ανασυντάξει τις δυνάμεις του. Να οργανώσει την άμυνά του. Να εξοπλισθεί. Να συνάψει επωφελείς συμμαχίες με τους Γάλλους και τους Ιταλούς.

Οι Μπολσεβίκοι, με τη βοήθειά τους προς τον   Κεμάλ σε χρήμα, στρατιωτικό υλικό και εφόδια, συνέβαλαν στην καταστροφή. Βέβαια και αυτοί έκαναν τη δική τους εξωτερική πολιτική και δεν είχαν λόγους να στηρίξουν τους Έλληνες, οι οποίοι είχαν στραφεί εναντίον τους το 1919 στην Ουκρανία.

Το ερώτημα είναι, στη συνέχεια, γιατί η Ελλάδα, όταν βρέθηκε σε δυσχερή θέση δεν προσπάθησε να αναπτύξει σχέσεις με το μπολσεβικικό καθεστώς; Η Αγγλία, ήδη, το είχε αναγνωρίσει ντε φάκτο. Ιδιαίτερα, όταν οι Σοβιετικοί είχαν ανησυχήσει από τη Γαλλο-κεμαλική και Ιταλοκεμαλική συμφωνία και εκδήλωσαν ενδιαφέρον; Στο κάτω-κάτω χιλιάδες Έλληνες διαβιούσαν στο έδαφος της Ε.Σ.Σ.Δ. και η Ελλάδα όφειλε να δημιουργήσει δίαυλο επικοινωνίας με τους Σοβιετικούς.

Η ηγεσία του Κ.Κ.Ε. καλλιεργούσε κλίμα ηττοπάθειας και φυγής λόγω της ιδεολογικής της αντίθεσης προς τη Μικρασιατική εκστρατεία. Εσφαλμένα, τη θεωρούσε ιμπεριαλιστική εξαρχής και όχι μετά τη μοιραία εκστρατεία ως το Σαγγάριο και την Άγκυρα. Όταν ήταν γνωστό, ότι ο πόλεμος με τους Τούρκους δεν άρχισε με την απόβαση του ελληνικού στρατού στη Σμύρνη το Μάιο του 1919.  Είχε ξεκινήσει ενωρίτερα ως πόλεμος διωγμών, κατ’ αρχήν οικονομικός και μετά πληθυσμιακός. Όταν ήταν γνωστό ότι τα διεκδικούμενα εδάφη αποτελούσαν αρχέγονη ελληνική εστία, όπου άνθησε ο ελληνικός πολιτισμός και ο ελληνικός πληθυσμός πλειοψηφούσε.

Ο Γενικός Γραμματέας του Κ.Κ.Ε. Νίκος Ζαχαριάδης, ανιστόρητος, έγραψε στο «Ριζοσπάστη» της 12-7-1935: «Εκείνη η εκστρατεία, η Μικρασιατική, δεν στρεφόταν μόνον κατά της Νέας Τουρκίας αλλά και κατά ζωτικότατων συμφερόντων του ελληνικού κράτους. Γι’ αυτό κι εμείς δεν λυπηθήκαμε καθόλου για την ταπεινωτική ήττα στην οποία κατέληξε η αστικοτσιφλικάδικη εκστρατεία, αλλά βοηθήσαμε να γίνει αυτό».

Μεγαλύτερη ήταν η ζημιά από τους «Αμυνίτες» της Κωνσταντινουπόλεως, οι οποίοι καλλιέργησαν, με κάθε τρόπο, στο στρατό το διχασμό, έσπειραν την ηττοπάθεια και δημιούργησαν φρούδες ελπίδες με το σχέδιο αυτονομίας της Ιωνίας. Οι «Αμυνίτες» ήταν περίπου εξήντα αξιωματικοί που λιποτάκτησαν μετά τις εκλογές, μεταξύ αυτών και ο συνταγματάρχης Γεώργιος Κονδύλης. Κατέφυγαν στην Κων/πολη, όπου ίδρυσαν την αποκληθείσα «Εθνική Άμυνα». Αντί να στρατολογούν εθελοντές, να αναζητούν χρήματα και πολεμικά μέσα προς ενίσχυση του μαχόμενου στρατού, έκαναν καταστροφική αντιπολίτευση. Ό,τι μπορούσαν για να υπονομεύσουν το ηθικό του στρατού και να παθητικοποιήσουν τους Κωνσταντινουπολίτες. Άρθρα τους αναπαράγονταν από τον Κεμάλ και με  αεροπλάνα ρίχνονταν στα ελληνικά χαρακώματα. 

Ο Ύπατος Αρμοστής Αριστείδης Στεργιάδης, σκεύος εκλογής του Βενιζέλου, δεν κτύπησε εγκαίρως την καμπάνα του συναγερμού και να καλέσει σε πανστρατιά όλο το λαό της Ιωνίας, για την προστασία των πατρογονικών εστιών.

Προσωπικότητα κακότροπη, μικρόψυχη, εγωπαθής και αμφιλεγόμενη αδιαφόρησε για το κακό που ερχόταν στο Μικρασιατικό πληθυσμό.

Διδάγματα και συμπεράσματα

Ιόνιο Πανεπιστήμιο Ανατολής στη Σμύρνη, τέλη 1921

Τα διδάγματα που προσφέρει το Μικρασιατικό ολοκαύτωμα είναι πολλά!

Πρώτο: Όταν οι Έλληνες ομονοούν, όπως στους Βαλκανικούς Πολέμους, θαυματουργούν.

Δεύτερο: Όταν διχάζονται εγκληματούν κατά του εαυτού τους και της πατρίδας. Ο Βενιζέλος έκανε το πρώτο λάθος, που δεν επεδίωξε τη συμφιλίωση και την επιβολή πολιτικής λήθης του παρελθόντος. Ο Κωνσταντίνος το συνέχισε και δημιούργησε χάσμα αγεφύρωτο μέσα στο λαό και στο στρατό.

Δεν μπορεί ένα κράτος να νικά εξωτερικά, όταν στο εσωτερικό οργιάζει το σαράκι του αδερφοφαγώματος. Η Ελλάδα μαχόταν κατά του Κεμάλ και κατά του εαυτού της. Γι’ αυτό και ο Κεμάλ μίλησε για αυτο-ήττα του ελληνισμού. Αυτός έδωσε τη  χαριστική βολή.

Τρίτο: Οι συμμαχίες κτίζονται σε κοινά συμφέροντα. Επομένως, να τις συνάπτουμε, όταν υπάρχει αμοιβαίο όφελος και να αξιοποιούμε, κινούμενοι επιδέξια, τις ενδοσυμμαχικές αντιθέσεις επ’ ωφελεία μας, όπως έπραττε ο Ελευθέριος Βενιζέλος.

Ο Νικόλαος Πλαστήρας πάνω στο μαύρο άλογό του, στη Μικρά Ασία.
Δεξιά του ο στρατηγός Θεόδωρος Πάγκαλος

Ασφαλώς φταίνε και οι σύμμαχοι (Άγγλοι, Γάλλοι, Ιταλοί), γιατί παραβιάζοντες τον άγραφο κώδικα της εντιμότητας και της ηθικής, άφησαν να εξελιχθεί η Μικρασιατική εκστρατεία σε ανείπωτη τραγωδία. Μόλις βόλεψαν τα πράγματα και τα έφεραν στα μέτρα των συμφερόντων τους, παράσταιναν τους ουδέτερους και κοιτούσαν οι στόλαρχοι των «πεπολιτισμένων» και «χριστιανικών» δυνάμεων από τα πλεούμενά τους, με αγγλοσαξονικό φλέγμα, τους «συνωστισμένους» που τους πετσόκοβαν και έκαιγαν οι Τούρκοι.

Τι να πράξουμε; Να θέσουμε τέρμα στα δόγματα της υποτέλειας. Να επανεξετάσουμε τις συμμαχίες μας. Να σφυρηλατήσουμε την ενότητά μας και να

συνειδητοποιήσουμε ότι η μοίρα μας βρίσκεται στα χέρια μας.

……………………….

Ο Ηρακλής Κανακάκης είναι συνταξιούχος εκπαιδευτικός, συγγραφέας και αρθρογράφος. Το άρθρο του δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Χριστιανική» στις  17 Σεπτεμβρίου 2020.