Κείμενα Πολιτισμού και Επιστήμης (7)

Οι αστρονόμοι διορθώνουν τους αστρολόγους

Δεν πιστεύουν ότι τα ζώδια και η κίνηση των πλανητών στο Διάστημα μπορεί να συνδέονται με το πεπρωμένο των ανθρώπων, ατομικό ή συλλογικό

Η αστρολογία και η αστρονομία έχουν πάρει οριστικά διαζύγιο εδώ και πολύ καιρό. Δεν υπάρχει στην εποχή μας ούτε ένας αστρονόμος που να πιστεύει στα ζώδια και ο περίπατος των πλανητών στο διάστημα μπορεί να συνδέονται με το πεπρωμένο των ανθρώπων, ατομικό ή συλλογικό.

Οι πρόγονοί μας έβλεπαν τον ουρανό σαν ένα τεράστιο θόλο διάστικτο από φωτεινά σώματα, άλλα σταθερά και άλλα μετακινούμενα σε εκλειπτική τροχιά, σε μια ζώνη που ονομάσθηκε ζωδιακός κύκλος. Την πίστη τους ότι ο ουρανός επηρεάζει τη ζωή μας τη στήριξαν στην αλληλοδιαδοχή των εποχών. Στο πολιτισμικό αυτό πλαίσιο, οι πρώτες αστρονομικές παρατηρήσεις ήλθαν να ενισχύσουν την πίστη στην αστρολογία. Όπως αναφέρει ο Γάλλος αστρονόμος, Πολ Κουντέρκ, "Η αστρονομία προβλέπει την κίνηση των άστρων. Η ελπίδα της πρόβλεψης, λοιπόν, δεν είναι παράλογη καθεαυτή. Το αρχικό λάθος ήταν ότι κάποιοι μονάρχες θεώρησαν τον εαυτό τους τόσο σπουδαίο ώστε να συνδέσουν την τύχη τους με την τροχιά των άστρων. Τότε, ακόμα, οι αστρολόγοι δεν ασχολούνταν με το πεπρωμένο των απλών ανθρώπων".

Ο Κλαύδιος Πτολεμαίος

Αργότερα, βέβαια, η διάδοση των ιδεωδών της ισότητας είχε ως "παρενέργεια" και τη διάδοση των αστρολογικών δοξασιών: το ωροσκόπιο έγινε πια προσιτό σε όλους. Εν τω μεταξύ, όμως, η εικόνα του σύμπαντος, που είχε παρουσιάσει τον 2ο αιώνα μ.Χ. ο Έλληνας αστρονόμος - αστρολόγος, Κλαύδιος Πτολεμαίος, τοποθετώντας τη Γη στο κέντρο των πάντων, αντικαταστάθηκε από το ηλιοκεντρικό σύστημα του Κοπέρνικου. Κατόπιν, ο Ήλιος πέρασε στην κατηγορία ενός άστρου όπως πολλά άλλα μέσα στον Γαλαξία μας. Και τέλος ο Γαλαξίας μας με την σειρά του έγινε ένας γαλαξίας ανάμεσα σε εκατομμύρια άλλους, διάσπαρτους μέσα σ΄ ένα σύμπαν που οι αστροφυσικοί αναρωτιούνται ακόμα αν είναι περιορισμένο ή άπειρο.

Πάνω από τρεις αιώνες πριν τον Πτολεμαίο, ένας άλλος Έλληνας, ο Ίππαρχος της Νικαίας, είχε άθελά του ανάψει το φιτίλι της βόμβας που θα τίναζε στον αέρα την αστρολογία ή τουλάχιστον την επιστημονικής της αξιοπιστία. Ο Ίππαρχος παρατήρησε ότι ο πόλος γύρω από τον οποίο φαίνεται να γυρίζει ο έναστρος ουράνιος θόλος μετακινείται ο ίδιος με μια πολύ αργή κυκλική κίνηση. Γνωρίζουμε, σήμερα, βέβαια, ότι δεν είναι ο ουρανός που μετακινείται αλλά ο άξονας περιστροφής του πλανήτη μας. Αυτός, αν και διατηρεί μια σταθερή γωνία 23ο  με την κάθετο σε γήινη τροχιά γύρω από τον Ήλιο, διαγράφει γύρω απ΄ αυτή την κάθετο, όπως ο άξονας μιας σβούρας, μια κυκλική κίνηση που αλλάζει, αργά αλλά σταθερά, τον προσανατολισμό της Γης ως προς τα αστέρια.

Μια άλλη συνέπεια της μετακίνησης του άξονα των γήινων πόλων είναι η εξής: οι εποχές, που εξαρτώνται από τη θέση αυτού του άξονα σε σχέση με το ηλιακό φως, έρχονται κάθε χρόνο λίγο νωρίτερα από την προηγούμενη χρονιά. Είναι το φαινόμενο που ονομάστηκε "μετάπτωση των Ισημεριών". Το εαρινό σημείο, δηλαδή η θέση που φαινομενικά κατέχει ο Ήλιος στον ουράνιο θόλο κατά την εαρινή ισημερία, μετακινείται κι αυτό σιγά - σιγά.

Ωστόσο, απ΄ αυτό ακριβώς το σημείο ξεκινά η παραδοσιακή διαίρεση του ζωδιακού κύκλου σε δώδεκα τομείς (τα ζώδια των αστρολόγων). Τον καιρό του Πτολεμαίου, το εαρινό σημείο βρισκόταν στον αστερισμό του Κριού. Έτσι, το πρώτο ζώδιο παραμένει εκείνο του Κριού, με τις συμβολικές του ιδιότητες: φλόγα, δύναμη, παρορμητικότητα κλπ. Αλίμονο! Με τη συσσώρευση των ετήσιων μετατοπίσεων, το εαρινό σημείο βρίσκεται σήμερα στους Ιχθύς, σύμβολο του νερού, της ευαισθησίας και της ευσυγκινησίας. Η μετατόπιση σ΄ όλο το μήκος του ζωδιακού κύκλου.

Για να εξορκίσουν αυτή την ασυνέπεια, οι αστρολόγοι κάθε άλλο παρά ενιαία στάση κράτησαν. Οι μεν (οι Γάλλοι π.χ.) αγκιστρώθηκαν από τα παραδοσιακά ζώδια εγκαταλείποντας στην τύχη τους τους αστερισμούς, στους οποίους ωστόσο τα ζώδια αυτά οφείλουν την ονομασία τους και τις, υποτιθέμενες, ιδιότητες τους.

Άλλοι (στις αγγλοσαξωνικές χώρες κυρίως) παράτησαν το παραδοσιακό αστρολογικό ημερολόγιο για να μπορέσουν να κρατήσουν τους αστερισμούς.

Ας μην αναστατωθούν, ωστόσο, όσοι πιστοί της αστρολογίας νόμιζαν ότι ανήκουν σ΄ ένα ζώδιο και ανακαλύπτουν ξαφνικά ότι αντί για Ταύροι είναι Κριοί ή αντί για Ζυγοί, Παρθένοι κ.ο.κ.

Τα άστρα των εν λόγω αστερισμών, που, όπως στο παιχνίδι με τις τελείες κάποιοι μακρινοί μας πρόγονοι τα ένωσαν με γραμμές και σχημάτισαν τα διάφορα ζώδια, είναι τόσο μακριά που η ακτινοβολία τους, ασήμαντη έτσι κι αλλιώς, χρειάζεται πολλά χρόνια, δεκάδες έως χιλιάδες, για να φτάσει στη Γη.

Όσο για τον Ήλιο, τη Σελήνη και τους πλανήτες του ηλιακού μας συστήματος, η παλιρροϊκή, μαγνητική ή βαρυτική επίδραση που ασκούν πάνω μας είναι απειροελάχιστη σε σχέση με αυτήν που δεχόμαστε από τα σώματα του άμεσου περιβάλλοντός μας.

Για παράδειγμα, ο μαιευτήρας που βοηθά ένα παιδί να έρθει στον κόσμο ασκεί σ΄ αυτό "παλιρροϊκή" επίδραση εκατομμύρια φορές μεγαλύτερη απ΄ ό,τι ο Ήλιος ή η Σελήνη. Και ο μαγνήτης στο μεγάφωνο ενός ραδιοφώνου επιδρά πάνω μας εκατομμύρια φορές περισσότερο απ΄ ό,τι τα μαγνητικά πεδία των πλανητών.

Ευτυχώς ή δυστυχώς, λοιπόν, ο χαρακτήρας και το πεπρωμένο μας δεν επηρεάζονται από τα άστρα. Καθώς όμως η ανασφάλεια, ιδιαίτερα οξυμένης στην εποχή μας, τροφοδοτεί την επιθυμία για ετεροκαθορισμό, είναι σίγουρο ότι οι αστρολόγοι θα συνεχίσουν να κάνουν χρυσές δουλειές και τα περιοδικά να δημοσιεύουν ωροσκόπια.

*Επιστημονικό άρθρο που δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ στις 1 Φεβρουαρίου 1991.

 ΣΣ. Την επιλογή των δημοσιεύσεων στην σειρά "Κείμενα Πολιτισμού και Επιστήμης" επιμελείται η καθηγήτρια Πηνελόπη Λέντζου η οποία διετέλεσε διευθύντρια του 3ου Γυμνασίου Γλυφάδας (2003-2010).