“Πάρε την λέξη μου, δώσε μου το χέρι σου”

Κύμα, Καράβι, Παραλία, Θάλασσα

Της Μαίρης Ρώτα*

“Κύμα πάνω στο κύμα” είχε γράψει χαρακτηριστικά ο Ανδρέας Εμπειρίκος. Ήταν ένα ιδιαίτερο κείμενο που αναφερόταν στην περισπωμένη της λέξης “κύμα” θέλοντας να πει ότι η περισπωμένη ήταν σαν κύμα που δεχόταν η λέξη. 

Είχε διαφωτίσει γιατί τότε άλλαξαν τους τόνους στην ελληνική γραφή. Ήρθε λοιπόν το καλοκαίρι πάλι στη χώρα μας και με τον καλό του τον καιρό και ιδιαίτερα στα δικά μας νησιά, αλλά και με τις ξαφνικές και δυνατές τρικυμίες και τις φουρτούνες. Αυτή η θάλασσα γύρω από τα νησιά μας, άλλοτε είναι ήσυχη με μια γαλάζια πανέμορφη επιφάνεια κι άλλοτε φουρτουνιάζει με μια τρομερή τρικυμία, ακόμα και μεσοκαλόκαιρο. Όπως κι αν είναι όμως ο καιρός... “Η Ελλάδα και ιδιαίτερα τα κυκλαδονήσια σε κάνουν σκλάβο τους.

Είναι το φως, το υπέροχο φως που σε μαγεύει, το πιτσίλισμα της θάλασσας πάνω στα βράχια και στις αμμουδιές.... Λάτρεψα αυτό το πανέμορφο στεφάνι από νησιά, τις Κυκλάδες. Αγάπησα το φως, τη θάλασσα, τα χρώματα τους και ιδιαίτερα την υπέροχη ιστορία τους...Έτσι όπως αναδύονται από τη θάλασσα σε μια σχισμένη ομορφιά, που τους έδωσε το Ηφαίστειο της Σαντορίνης, γοητεύεσαι απ' αυτά τα Κυκλαδονήσια.

Η Κυκλαδίτικη φύση έχει μια γοητεία. Κι αυτά τα αρμυρίκια που σκύβουν απ' τον αγέρα πάνω απ' τους βράχους; τι ωραία εικόνα. Γι' αυτό ξαναγυρίζω στις Κυκλάδες. Είναι τόσα πολλά αυτά που με μαγεύουν....και μεταξύ άλλων άρχισα να μαθαίνω Ελληνικά! Ένας καθηγητής που γνώρισα θέλησε να μου κάνει μάθημα και ύστερα από 4-5 χρόνια έμαθα ελληνικά, αλλά ιδιαίτερα λέξεις που είχαν σχέση με τη θάλασσα....”

Αυτά ήταν λόγια που έγραψε ο Φέρντιναντ Φίννε, ο Νορβηγός που ερωτεύθηκε τις Κυκλάδες. Όπως έγραψε έμαθε και λίγες λέξεις από την αρχαία ελληνική γλώσσα, που αρκετοί Έλληνες ίσως δεν γνωρίζουν.

Και... όπως είχε γράψει ο Εμπειρίκος: “Πάρε την λέξη μου, δώσε μου το χέρι σου”. Με τις λέξεις, μερικές φορές μπορεί κανείς να επιτύχει κάτι που θέλει να δημιουργήσει. Ας μείνουμε σήμερα στις λέξεις της θάλασσας και του ταξιδιού. Όχι για να αναλύσουμε διεξοδικά, αλλά για να ανακαλύψουμε την πηγή των δικών μας λέξεων.

Αλς: Η ονομασία της θάλασσας. Έτσι ονομάζεται η θάλασσα στα αρχαία ελληνικά και βέβαια στον Όμηρο. Από την αρχαία λέξη Αλς βγαίνει το αλάτι. Η ρίζα της λέξης- αλς- χρησιμοποιείται ως πρώτο συνθετικό για πολλά ονόματα θέσεων κ.α.
Όπως: Άλιμος, Αλίπολη, υφ-αλος, Αγκί-αλος, Αιγι-αλός κ.α. Στην αρχαία γλώσσα ο αιγιαλός ήταν “εν αιγί αλός” δηλαδή στο κύμα της θάλασσας, που μετά έγινε γιαλός. Αλ – ιεύς, αλιεύω, αλιεία, που σημαίνει: ο ψαράς, ψαρεύω, ψάρεμα.

Παραλία: Παρά – αλς, που σημαίνει η στεριά δίπλα στη θάλασσα. “Το σπίτι μου είναι παράλιο” λέει κάποιος, δηλαδή είναι δίπλα και πολύ κοντά στη θάλασσα.

Πλέω: Το “πλέω” είναι το ρήμα της θάλασσας και των πλοίων. Από το “πλέω” βγαίνει η λέξη “πλούς” που σημαίνει τη θαλάσσια πορεία των πλοίων. Και φυσικά το ρήμα “πλέω” δηλώνει όλες τις διαφορετικές πορείες των πλοίων όπως: Άφιξη στο λιμάνι: εισπλέω, καταπλέω. Αναχώρηση από το λιμάνι: αποπλέω, εκπλέω. Πέρασμα κατά μήκος και ανάμεσα: διαπλέω. Πορεία γύρω – γύρω: περιπλέω. Ίδια πορεία με ένα άλλο πλοίο: συμπλέω. Πορεία κατά μήκος της επιφάνειας της θάλασσας: επιπλέω. Πορεία αντίθετα στο ρεύμα: αναπλέω.

Καράβι: Το καράβι προέρχεται από το “καράβιον” και είναι υποκοριστικό της Βυζαντινής λέξης “κάραβος” που ήταν ένα είδος ελαφρού πλοίου. Από το “καράβι” προέρχεται και η λέξη “καραβίδα” (είναι και πολύ γευστική). Στην ελληνική γλώσσα συναντάμε πάνω από είκοσι διαφορετικές ονομασίες για πλεούμενα σκάφη: Πλοίο, καράβι, βαπόρι, ατμόπλοιο, ιστιοφόρο, υπερωκεάνιο, ναύς (η αρχαία ελληνική λέξη) σκούνα, μαούνα, τρεχαντήρι, τράτα, μπρατσέρα, υδροπλάνο, τριήρης, βαρκούλα, κ.α.

Κύμα, Κοχύλι, Κοράλλι

Το κύμα προέρχεται από το αρχαιοελληνικό ρήμα “κυώ” που σημαίνει φουσκώνω, πρήζομαι. Από αυτά το ρήμα προέρχεται και η κύηση δηλαδή η εγκυμοσύνη. Το κύμα, όπως όλοι γνωρίζουμε, είναι μάζα νερού επιφάνειας θάλασσας, ή λίμνης ή ποταμού που ανυψώνεται και γίνεται “φουρτούνα” όπως την ονομάζουμε, όταν ο άνεμος είναι δυνατός και σκάει στα βράχια και δυσκολεύει τα πλοία να συνεχίζουν το ταξίδι τους.

Αυτό το δυνατό κύμα μας έχει προσφέρει τόσες φράσεις που ακούγονται στην στεριά όταν υπάρχουν δυσκολίες στις σχέσεις μας με τους ανθρώπους είτε στην οικογένεια, είτε στη δουλειά...όπως φράσεις που συχνά ακούγονται: “περνώ σαράντα κύματα” ή “εκπέμπω στο ίδιο μήκος κύματος” (με κάποιον) ή “οι φίλαθλοι έρχονταν κατά μήκος”...

Κοχύλι: είναι ένα σκληρό ελικοειδές όστρακο με πολλά και διάφορα σχέδια και χρώματα. Προέρχεται από το αρχαιοελληνικό “κογχύλιον” υποκοριστικό του “κογχύλη” που βγαίνει από τη λέξη “κόγχη”.

Κοράλλι: Είναι ζωόφυτο που το βρίσκουμε προσκολημένο στους βράχους εύκρατων και θερμών θαλασσών. Συνήθως το κοράλλι σχηματίζει αποικία πολύποδων πάνω σε ασβεστολιθικές βάση διαφόρων χρωμάτων, όπως κόκκινο, μπλε, γαλάζιο και σπάνια μαύρο.

Ακριβώς γι' αυτό το υλικό, το οποίο θεωρείται πολύτιμο και χρησιμοποιείται για την κατασκευή κοσμημάτων και διαφόρων κομψοτεχνημάτων, πολλοί άνθρωποι φροντίζουν να τα αποκτήσουν γιατί όταν πουληθούν, τα χρήματα είναι αρκετά.

Παλαιότερα πίστευαν ότι η λέξη προερχόταν από τις δυο λέξεις “κόρη αλός” δηλαδή “κόρη της θάλασσας”. Σήμερα θεωρούν σε πολλές χώρες το κοράλλι (corallius λατινικά, koralle γαλλικά ή goral εβραϊκά) μια σπουδαία καλλωπιστική πέτρα που χρησιμοποιείται στην κοσμηματοποιοία. Και είναι πολύτιμο.

Υ. Γ. Αγαπητοί αναγνώστες, εάν έχετε κάποια διαφορετική θέση από αυτό το κείμενο με χαρά θα το υποδεχθώ.

.................................................

* Η Μαίρη Ρώτα είναι αρχαιολόγος και τακτική συνεργάτης της καθημερινής εφημερίδας των Κυκλάδων ΚΟΙΝΗ ΓΝΩΜΗ που τυπώνεται στην Ερμούπολη της Σύρου, στην οποία δημοσιεύθηκε (φύλλο 4668/ 13 Ιουλίου 2017) το ενδιαφέρον άρθρο της, που αναδημοσιεύουμε.