1η Απριλίου 1955

 Η... φάρσα που έγινε ιστορία

Του Στέλιου Κούκου*

Είναι γνωστή η ρήση ότι «η ιστορία επαναλαμβάνεται σαν φάρσα»! Παρ' όλα αυτά ο αγώνας της ΕΟΚΑ ξεκινά την πρωταπριλιά του 1955 και ο αρχηγός της Διγενής την θέτει υπό την εποπτεία των Μαραθωνομάχων, των Σαλαμινομάχων, των 300 του Λεωνίδα, των νεωτέρων αγωνιστών του έπους του '40 και βεβαίως των αγωνιστών του 1821.

Αυτό αναφέρει στην πρώτη προκήρυξή του η οποία κυκλοφόρησε μαζί με τις πρώτες βομβιστικές δολιοφθορές εναντίον των βρετανικών δυνάμεων κατοχής. (Για βαρελότα μίλησαν κάποιοι ειρωνικά, δηλαδή στην ουσία πως πρόκειται για φάρσα).

Η πρώτη προκήρυξη της Εθνικής Οργάνωσης Κυπρίων Αγωνιστών αναφέρει επί λέξει:

Προκήρυξη έναρξης αγώνα της ΕΟΚΑ

«Από τα βάθη των αιώνων μάς ατενίζουν όλοι εκείνοι οι οποίοι ελάμπρυναν την Ελληνικήν Ιστορίαν διά να διατηρήσουν την ελευθερίαν των: οι Μαραθωνομάχοι, οι Σαλαμινομάχοι, οι Τριακόσιοι του Λεωνίδα και οι νεώτεροι του Αλβανικού έπους. Μας ατενίζουν οι αγωνισταί του 1821, οι οποίοι και μας εδίδαξαν ότι η απελευθέρωσις από τον ζυγόν δυνάστου αποκτάται πάντοτε με το αίμα».

Δεν διστάζει, δηλαδή, να θέσει τον ξεσηκωμό των Ελλήνων της Κύπρου στην ίδια γραμμή με κορυφαίες στιγμές της ελληνικής ιστορίας, γιατί όχι και της ευρύτερης ιστορίας. Όλα πρόκειται για κορυφαία ιστορικά γεγονότα με διεθνή αίγλη, ακτινοβολία, γιατί όχι και ευρύτερα γεωπολιτικά συμφέροντα...

Στην ουσία, όμως, πρόκειται για μια ύβρι! Και η ύβρις, ως γνωστόν, πολύ εύκολα μετατρέπεται σε φάρσα!

Τι άλλο, λοιπόν, από μια πρωταπριλιάτικη φάρσα θα μπορούσε να σημαίνει για τους Βρετανούς η εξέγερση μιας δράκας Ελλήνων με αρχηγό κάποιον με το ψευδώνυμο «Διγενής»;

Πάντως θα πρέπει να πούμε πως η έκταση των βομβιστικών επιθέσεων της 31ης Μαρτίου προς την 1η Απριλίου, μάλλον, τους προβλημάτισε.

Όπως και να έχει, μια ελληνική φάρσα άρχισε να προδιαγράφεται εναντίον της Βρετανικής Αυτοκρατορίας σαν σήμερα την 1η Απριλίου του 1955. Και η φάρσα αυτή έπαιρνε ποικίλες διαστάσεις και δεν μπορούσε να τιθασευτεί σε καμιά περίπτωση από τους θριαμβευτές του Β' Παγκοσμίου πολέμου, όσο και αν εξοπλίζονταν και μετέφεραν στο νησί επίλεκτες στρατιωτικές δυνάμεις, ειδικούς ανακριτές εξειδικευμένους σε απάνθρωπα και κτηνώδη βασανιστήρια, όσο και αν λάμβαναν ιδιαίτερα σκληρά μετρά εναντίον του πληθυσμού, την καθιέρωση του απαγχονισμού, την οργάνωση ειδικών κρατητηρίων για την φυλάκιση των αγωνιστών και των υπόπτων, την ένταξη στις δυνάμεις καταστολής χιλιάδων Τουρκοκυπρίων, την δημιουργία της τουρκοκυπριακής VOLKAN ως αντι-ΕΟΚΑ! Αλλά και την πρόκληση του ενδιαφέροντος της Τουρκίας για τα τεκταινόμενα! Το διαίρει και βασίλευε άρχισε από το ξεκίνημα του αγώνα να αποτελεί μια κάποια λύση, αν δεν πήγαιναν όλα καλά γι αυτούς. Θυμίζω πως τα Σεπτεμβριανά γίνονται λίγους μήνες μετά...

Αλλά και το ίδιο το κυπριακό κόμμα ΑΚΕΛ μοιάζει να αντιμετώπισε την έναρξη και τον ίδιο τον αγώνα ως φάρσα, αφού την επόμενη μέρα της έναρξής του αναφέρει σε ανακοίνωσή του: «Είναι μήπως οι εμπνευστές αυτής της δράσης 'διάλεκτοί' ήρωες, που πρέπει να τιμήσει ο λαός»;

Φαίνεται πως δεν ήξεραν ότι ανάμεσά τους ζούσαν ο Αυξεντίου, ο Δράκος, ο Καραολής, ο Δημητρίου, ο Μάτσης, ο Πίττας, ο Παρίδης και πολλοί!

Αλλά έχουμε και άλλους χαρακτηρισμούς, τόσο από το ίδιο το κόμμα, όσο και από την εφημερίδα του («Νέος Δημοκράτης») οι οποίοι παραπέμπουν κατ' ευθείαν σε φάρσα, αφού χαρακτηρίζει τον αγώνα «ύποπτο», τον αρχηγό της «Ψευτοδιγενή», τα μέλη «παλληκαράδες» και «μασκαρεμένους ελευθερωτές». Αργότερα, όμως, το κόμμα κάτω από το βάρος της φάρσας που, πλέον, γινόταν ιστορία κάνει την αυτοκριτική του και αναφέρει ότι: [...] «Τρίτο οι χαρακτηρισμοί, που σε ανακοινώσεις και σε άρθρα μας δώσαμε στην ΕΟΚΑ και στους αγωνιστές της, αποκαλώντας τους 'Ψευτοδιγενήδες', 'τραμπούκους', 'βαρελότους', 'τρακατρούκες' κλπ. ήσαν προκλητικοί και σεχταριστικοί και, ενώ δεν εξυπηρετούσαν καθόλου την εθνική μας υπόθεση...».

Και όπως είναι γνωστό η ιστορία γράφεται, συνήθως, με αίμα! Αυτό ανέφερε και η πρώτη προκήρυξη! Και μάλιστα των νέων! Και οι νέοι πραγματικοί Διγενήδες, αντάρτες, παλληκαράδες και Παλληκαρίδιες, αυτοσχέδιοι πυροτεχνουργοί και κατασκευαστές βομβών έριχναν, πράγματι, τα εκρηκτικά τους ως βαρελότα και τρακατρούκες για την ανάσταση της Κύπρου. Για την ένωση με την Ελλάδα, όπως ήταν ο στόχος και ο σκοπός του αγώνα. Οι απειροπόλεμοι Έλληνες νέοι δίδασκαν πολεμική αρετή, θάρρος, γενναιότητα και αυτοθυσία τους εκ των νικητών συμμάχους του ναζισμού και του φασισμού!

Έτσι, συνέχιζαν να προκαλούν ποικίλες φάρσες στα βρετανικά στρατεύματα. Ανάμεσα σ' αυτά και αυτό του Γρηγόρη Αυξεντίου που με κίνδυνο της ζωής του ο οποίος με αιφνιδιαστική καταδρομική κίνηση προκάλεσε τον αλληλοσπαραγμό των άγγλων στρατιωτών που είχε ως αποτέλεσμα 15 νεκρούς και 35 τραυματίες. Ο γενναίος υπαρχηγός της ΕΟΚΑ Γρηγόρης Αυξεντίου, αφού για μια ακόμη φορά έδιωξε τους συναγωνιστές του, μπήκε αιφνίδια ανάμεσα στις βρετανικές στρατιωτικές δυνάμεις που έσπευδαν στην σύλληψη, τόσο του ιδίου, όσο και του Διγενή και με δύο ριπές μία προς κάθε μεριά έκανε τους Άγγλους να πολεμούν μεταξύ τους, το ένα τμήμα εναντίον του άλλου! Έτσι, δόθηκε η ευκαιρία στον αρχηγό Διγενή και τους λοιπούς συναγωνιστές να απομακρυνθούν.

Και οι φάρσες διαδέχονταν η μία την άλλη και όχι μόνον από τους νεαρούς αντάρτες της ΕΟΚΑ και τις ποικίλες επιθέσεις τους, αλλά από όλη την ελληνική κοινωνία της Κύπρου. Μηδέ εξαιρουμένου και των παιδιών των δημοτικών σχολείων. Όσο για τους μεγαλύτερους μαθητές των τότε γυμνασίων αυτοί, αν δεν ήταν στην ΕΟΚΑ, βρίσκονταν στον προθάλαμο, της και εκτελούσαν διαταγές της Οργάνωσης. Έτσι, έβαζαν σε καθημερινούς μπελάδες τους άγγλους δυνάστες, στρατό, αστυνομία και τους τουρκοκύπριους επικουρικούς οι οποίοι συνέπρατταν με τα στρατεύματα κατοχής.

Γι' αυτό και οι καθημερινές σχεδόν διαδηλώσεις και ο πετροβολισμός ήταν μια ακόμη φάρσα των ανταρτών μαθητών που οι Άγγλοι την αντιμετώπιζαν ιδιαίτερα βίαια, ακόμη και με επί τόπου εκτελέσεις και δολοφονίες, όπως για παράδειγμα του οργανωτή και σημαιοφόρου των διαδηλώσεων μαθητή Πετράκη Γιάλλουρου στην Αμμόχωστο! Η ελληνική σημαία στα χέρια του ήταν η απόλυτη φάρσα, δηλαδή ο εμπαιγμός της βρετανικής κυριαρχίας στην Μεγαλόνησο!

Άλλωστε, ήταν απαγορευμένη η ανάρτησή της και στα σχολεία! Όποιο σχολείο αναρτούσε ελληνική σημαία το έκλειναν! Σύμφωνα με επίσημη αγγλική έκθεση από τα 499 σχολεία διέκοψαν την λειτουργία τους τα 418! Οι Βρετανοί πήγαιναν από «χωρίου εις χωρίον» για να υποστείλουν τις σημαίες. Αλλά μόλις έφευγαν μια νέα ελληνική σημαία δήλωνε ξανά την συνέχιση της ελληνικής φαρσοκωμωδίας που είχε στηθεί εις βάρος των αγγλικών στρατευμάτων κατοχής!

Και μαζί, βεβαίως, με την νέα έπαρση της ελληνικής σημαίας στα σχολειά αναπτερωνόταν και το ηθικό τους!

Ο πετροπόλεμος από τους μαθητές του Παγκυπρίου Γυμνασίου από την ταράτσα της Σεβερείου Βιβλιοθήκης διήρκεσε δύο ημέρες με τραυματίες εκατέρωθεν και συλλήψεις μαθητών. Τα γεγονότα αυτά πυροδότησαν μαθητικές εξεγέρσεις σε όλη την Κύπρο.

Ακόμη πιο βίαια ήταν τα γεγονότα στο Λανίτειο Γυμνάσιο της Λεμεσού κατά τα οποία οι μαθητές δεν πέταξαν μόνο πέτρες αλλά και χειροβομβίδα. Ένας λοχίας και ένας στρατιώτης έπεσαν νεκροί. Και το σχολείο έκλεισε από τον Δεκέμβριο μέχρι το τέλος της χρονιάς!

Και να, όμως, που η θωριά, η σκέπη και το παράδειγμα του 1821 ήταν ολοζώντανο και έτσι ορισμένες φορές τα σχολεία λειτουργούσαν ως «κρυφά σχολειά» μέσα σε ναούς! Ακόμη και στα κρατητήρια λειτουργούσαν σχολεία! Άλλωστε ο ελληνισμός τι είναι χωρίς πίστη, παιδεία και γνώση;

Εντάξει, και αγωνιστικό και αντιστασιακό φρόνημα! Αυτοί τα είχαν όλα!

Το ξεσάλωμα, όμως, η φάρσα και η παλληκαριά των Ελλήνων έφτασε μέχρι και την καλά φρουρούμενη κρεβατοκάμαρα και το κρεβάτι του σκληρού Βρετανού Κυβερνήτη στο οποίο τοποθετήθηκε εκρηκτικός μηχανισμός! (Η ωρολογιακή βόμβα δεν εξερράγη λόγω ψύχους). Ως απάντηση ο Χάρντιγκ επικήρυξε τον θαλαμηπόλο του που τοποθέτησε την βόμβα με 5.000 λίρες και τον Διγενή με 10.000. Αντιθέτως ο Διγενής επικήρυξε τον άγγλο κυβερνήτη χωρίς καμία αμοιβή! Αυτό και αν ήταν η φάρσα!

    «My Marshal I surrender» - «Στρατάρχα μου παραδίδομαι»!

Αλλά οι φάρσες της ΕΟΚΑ συνεχίζονται ακόμη και σε επίπεδο κοινής πλάκας! Γιατί πώς αλλιώς μπορούμε να εκλάβουμε την απάντηση της οργάνωσης στην έκκληση του Χάρντιγκ για να παραδοθούν τα μέλη της οργάνωσης; Αυτή τη φορά το κυπριακό... φιλότιμο εκφράστηκε με τον εξοπλισμό με ξύλινα όπλα ενός συμπαθούς γαϊδάρου και στον οποίο ήταν αναρτημένη η πινακίδα «My Marshal I surrender», ήτοι «Στρατάρχα μου παραδίδομαι»!

Ο... φιλότιμος αυτός αγωνιστής έκανε βόλτες μέσα στους δρόμους της Λευκωσίας μέχρι να συλληφθεί από τις ένοπλες στρατιωτικές δυνάμεις κατοχής! Και, πλέον και κατοχής ένοπλων γαϊδάρων!

Ποικίλες, όμως, και απίστευτες ένοπλες φάρσες πραγματοποιούσαν οι ανταρτικές ομάδες της ΕΟΚΑ σε όλη την διάρκεια του αγώνα και σε όλη την Κύπρο, δημιουργώντας ποικίλους αντιπερισπασμούς και ένα πραγματικό χάος στις δυνάμεις κατοχής που πραγματικά δεν ήξεραν να πώς να τους αντιμετωπίσουν!

Γι' αυτό και τα μέτρα συνεχώς γίνονταν πιο σκληρά και πιο βάναυσα. Οι Βρετανοί μαζί με τους τουρκοκύπριους επικουρικούς αστυνομικούς έριξαν δακρυγόνα και ξυλοφόρτωσαν το πλήθος που συνόδευε τον πρώτο νεκρό αγωνιστή στο πεδίο της μάχης, τον Χαράλαμπο Μούσκο ξάδελφο του πολιτικού αρχηγού του αγώνα, Αρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ'.

Η άνανδρη, όμως, επίθεση έλαβε μεγάλη έκταση γι' αυτό και ο Αρχιεπίσκοπος δήλωσε:

«Έθος επικρατεί ανέκαθεν και καθολικός άγραφος νόμος, όπως σέβωνται τους νεκρούς και αυτοί ακόμη οι εχθροί των, λαμβάνοντες πρόνοιαν δια την ταφήν των. Τοιούτον έθος και άγραφος νόμος ισχύει και εις τους πλέον απολίτιστους και τους πλέον βαρβάρους λαούς.

Λυπούρεθα ειλικρινώς και διαμαρτυρόμεθα εντόνως, διότι αι εν Κύπρω Βρετανικαί Στρατιωτικαί Αρχαί μετά αγροίκων Τούρκων, επιστρατευθέντων εσχάτως ως χωροφυλάκων, ησέβησαν χθες κατά βάρβαρον τρόπον προς ένα νεκρόν. Διά βομβών δακρυγόνων και ροπάλων επετέθησαν απροκλήτως κατά της νεκρικής πομπής, ήτις εν ευλάβεια παρηκολούθει την εκφοράν του Χαραλάρπου Μούσκου.

Δεν εσεβάσθησαν ούτε τον Σταυρόν ούτε τα θρησκευτικά σύμβολα, τα οποία συνώδευον τον νεκρόν. Η τοιαύτη ιεροσυλία αποτελεί μελανήν κηλίδα εις την ιστορίαν της Βρετανικής κατοχής της Κύπρου».

Πάντως ο ελληνικός λαός αντιμετώπιζε με αλληλεγγύη και ιδιαίτερο σθένος και αυτές τις περιπτώσεις! Ακόμη και τις απώλειες του!

Χαρακτηριστική η αγέρωχη στάση του πατέρα του Γρηγόρη Αυξέντιου που δεν λύγισε στο νεκροτομείο στη θέα του καμένου σπλάχνου του. Βγήκε χαμογελαστός, μπήκε μέσα στο αυτοκίνητο του δικηγόρου που τον μετέφερε και όταν απομακρύνθηκαν από τον χώρο εκείνο τότε μόνον ξέσπασε σε λυγμούς.

Και όπως είπε στον συνοδό του που αναρωτήθηκε για την όλη στάση του: «Όχι, γιε μου! Να μην μας βλέπουν οι σκύλοι [οι Άγγλοι] να κλαίμε»!

Εθνάρχης Μακάριος Γ'

Ιδιαίτερο, όμως, ενδιαφέρον έχει και το σχόλιο του φιλόσοφου και πολιτικού Κωνσταντίνου Τσάτσου, όταν ο δικηγόρος του αφηγήθηκε το περιστατικό αυτό. Πρόκειται για εφτά λέξεις που στην ουσία συμπυκνώνουν όσα θέλουμε να πούμε με το μακροσκελές αυτό σημείωμα.

Του είπε, λοιπόν, «Βγαλμένο από τα βάθη της ελληνικής ιστορίας»!

Και αν θέλουμε να μπούμε στα σώψυχα και τις ευλογημένες εκείνες ψυχές των ηρώων και των λοιπών αγωνιστών, είναι αρκετή μια επιστολή ενός μελλοθανάτου καταδικασμένου σε απαγχονισμό. Πρόκειται για τον Μιχαλάκη Καραολή ο οποίος γράφει προς τον αδελφό του από τις Κεντρικές Φυλακές Λευκωσίας, στις 25 Μαρτίου, ανήμερα του Ευαγγελισμού και της εθνικής επετείου της Ελληνικής Επανάσταση του 1821. Να συμπληρώσουμε πως για ευνόητους λόγους είχε επιβληθεί εκείνην την ημέρα κατ' οίκον περιορισμός και έτσι ούτε οι εκκλησίες δεν γιόρτασαν τον Ευαγγελισμό! Άλλωστε, ήξεραν πως οι εκκλησίες και η νεολαία της ήταν πρωτοπόροι στον αγώνα! Αλλά μια τέτοια μέρα, και εν μέσω αγώνα, και οι πιο ηλικιωμένοι θα γίνονταν ξανά παίδες!

Γράφει ο μελλοθάνατος Μιχαλάκης Καραολής:

Γεώργιος Γρίβας(Διγενής)

«Είμαι καλά. Εσύ πώς είσαι; Σήμερα χάνεις την επίσκεψίν σου, διότι ο κατ' οίκον περιορισμός την αποκλείει. Αλλά ποιος Θεός θα συγχώρηση το γεγονός ότι οι εκκλησίες έμειναν κλειστές και δεν ελειτούργησαν κατά την τεραστίαν εις βάθος νοήματος εορτήν ή μάλλον κατά τον παμμέγιστον αυτόν συνδυασμόν εορτών, ο οποίος κατ' ελάχιστον υστερεί από ένα κύριον Πάσχα;

Πάει περίπατο κάθε έννοια συνεορτασμού Αγγέλων μετ' ανθρώπων, κάθε πρόθεσις δοξολογίας, ευχαριστήσεως και λατρείας διά την υπεράγαθον θεϊκήν συγκατάβασιν, την άρρητον εις την ανθρωπότητα ευαγγελιζομένην χαράν, διά της σωτηρίας ημών το κεφάλαιον και την φανέρωσιν του απ' αιώνος μυστηρίου».

Τέτοιας «ποιότητας» ήταν οι αγωνιστές της ΕΟΚΑ!

Μου φαίνεται, όμως, ότι πίσω από αυτούς ήταν η «ποιότητα» των πατεράδων και των μητέρων που τους ανέθρεψαν! Και αν σήμερα αναρωτιόμαστε για την νεολαία μας, καλύτερα ας αναρωτηθούμε για μας!

…………………………….

*Ο Στέλιος Κούκος (Κύπρος 1958) είναι συγγραφέας και δημοσιογράφος. Σπούδασε Δημόσιο Δίκαιο και Πολιτικές Επιστήμες της Νομικής στο ΑΠΘ.