ΤΙ ΦΤΑΙΕΙ(16); Για την κακοδαιμονία της Ελληνικής ζωής

 ΤΙΤΟΣ ΠΑΤΡΙΚΙΟΣ

Τα βιώματα λοιπόν δεν αρκούν. Πρέπει να μετουσιωθούν σε εκφρασμένη γνώση, στην οποία θα στηριχτεί η πρόβλεψη και το πρόγραμμα. Αλλιώς κινδυνεύουμε να μείνουμε μόνο σ' αυτά, μόνο στις αναμνήσεις και τις αφηγήσεις, σαν απόστρατοι αποσπασματάρχες! Κι έτσι τελικά να βουλιάξουμε στη μόνιμη μεμψιμοιρία  και γκρίνια.  Η συνεχής γκρίνια, δηλαδή  η ολοκληρωτική απόδοση κάθε κακοδαιμονίας στους άλλους, και η μη αναγνώριση καμιάς δικής μας ευθύνης, είναι και αυτό σύμπτωμα παρακμής.

 

 Λογοτέχνης και Δικηγόρος αναφέρεται στην συνέντευξη ο Τίτος Πατρίκιος (21 Μαΐου 1928) που παραχώρησε στον Ρένο Αποστολίδη για την εφημερίδα Ελευθερία το 1958! Διεκρίθη ως  ποιητής, πεζογράφος και μεταφραστής, της πρώτης μεταπολεμικής γενιάς. Τιμήθηκε με το Ειδικό Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνίας (1994), το Βραβείο Ιδρύματος Κώστα & Ελένης Ουράνη της Ακαδημίας Αθηνών (2008) και το Premio Letterario Internazionale "Laudomia Bonanni" (2009). Έργα του μεταφράστηκαν στα γαλλικά, τα φλαμανδικά, τα γερμανικά και τα ολλανδικά.

 -Να μιλήσουν λοιπόν οι νέοι πάνω στα φλέγοντα προβλήματα του παρόντος... Καλό θάταν να γινότανε. Όχι πως θάβγαινε καμιά άμεση ωφέλεια , όχι πως τίποτα θα διορθωνόταν -ας μην έχουμε αυταπάτες. Όμως κάποιο κέρδος θα υπήρχε. Μικρό ίσως, αλλά ουσιαστικό. Θα ασκούμαστε και πάλι στη δημοσιότητα (λέω "και πάλι", γιατί κάποτε η γενιά μας έζησε πολύ δημόσια), στην εξατομικευμένη δημοσιότητα τώρα. Θα μεταθέταμε τις συζητήσεις -που πάντα γίνονται- από χώρους λίγο - πολύ περιορισμένους σε αναπεπλασμένο πεδίο, αναλαμβάνοντας έτσι τις ευθύνες μας, όχι πια μόνο απέναντι στον εαυτό μας ή τον κύκλο μας, αλλά απέναντι στους τρίτους, τους οποίους και όσους τρίτους θα μας άκουγαν.

Αν όμως θέλουμε το μικρό αυτό κέρδος να οδηγήσει σε κάτι πιο χεροπιαστ΄'ο, τότε οι μοναχικές ομιλίες είναι ανεπαρκείς. Σαν απαραίτητο πια παρουσιάζεται ο διάλογος, είτε ακόμα η πολυφωνία. Έτσι θα μάθουμε σε τι πραγματικά συμφωνούμε και σε τι πραγματικά διαφωνούμε -Θα μάθουμε να καταλαβαινόμαστε, γιατί μπορούμε να καταλαβαινόμαστε, γιατί μπορούμε να καταλαβαινόμαστε. Έτσι και η γνώση μας για τα πράγματα θα πλουτίσει, και η Ικανότητά μας για επενέργεια θα δυναμώσει.

ΕΡΩΤΗΣΗ: Θέλετε να πείτε δηλαδή, πως, ως τώρα, κάτι τέτοιο δεν έχει γ΄'ινει; Μια συζήτηση "ανοιχτή" -πράγματι "ανοιχτή", σαν ένα είδος "Αγοράς"  -ανάμεσα στους νέους της γενεάς μας;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Συζητήσεις υπεύθυνες για πολλά σοβαρά αλλά επί μέρους θέματα, γίνονται από τους νέους -κι απόδειξη: οι πολυάριθμες ενιαίες εκδηλώσεις τους. Εκείνο όμως που έχει παρα πολλά χρόνια είναι η συζήτηση για τα καίρια , τα καθοριστικά  προβλήματα του Τόπου. Θυμάστε την Πλατεία του Συντάγματος στις πρώτες , μέρες του Συντάγματος στις πρώτες μέρες της Απελευθέρωσης; Τον Οκτώβρη, τον Νοέμβρη του 44; Ή, κατά ένα βαθμό, τους πανεπιστημιακούς χώρους στον καιρό της κατοχής;

ΕΡ.: Ναι... Την Πλατεία Συντάγματος... Που τη θυμηθήκατε;... Την έκοψαν στο δυο -ίσως να μην ξαναγίνει ποτέ "Αγορά"... Μαζεύονταν κύκλοι, συντροφιές -συντροφιές ανθρώπων, αγνώστων μεταξύ τους, και συζητούσαν ... Ήταν η πιο ζωντανή "δημοσιότης" -αυτό θέλετε να πείτε;  Κάτι που θύμιζε "Κοινότητα";

ΑΠ.: Αυτό, από την άποψη ατμόσφαιρας. Τώρα μας χρειάζεται η ίδια περίπου ατμόσφαιρα, χωρίς την ανευθυνότητα του απρόσωπου και του προφορικού, αλλά και με την διάθεση να υπάρξουν πρακτικά αποκρυσταλλώματα.

Μ' έναν τέτοιο τρόπο λοιπόν είναι ανάγκη, κατά την γνώμη μου, να συζητήσουμε -και όχι απλώς να μιλήσουμε, να πει δηλαδή ο καθένας το μονόλογό του  και να αποσυρθεί.

Δεν πιστεύω στον τετελεσμένο λόγο του ενός. Πιστεύω στην έρευνα των πολλών, στην ελεύθερη συζήτηση, στη σύγκρουση των απόψεων, στην ιδεολογική διαπάλη. Έτσι πάντα προκύπτουν και οι λύσεις , των προβλημάτων κάθε εποχής, εκφρασμένες στα θεωρητικά έργα, που είναι αποτέλεσμα αυτών των ιδεολογικών ζυμώσεων, και πραγματωμένες στη ζωή  από τις δυνάμεις εκείνες που προκαλούν τις ζυμώσεις.

ΕΡ.: Εκεί ακριβώς αποβλέπει και η έρευνα: Στο να συζητήσουμε.

ΑΠ.: Μα να συζητήσουμε ένας λόγος είναι. Μπορεί να γίνει αυτό;

ΕΡ.: Γιατί δεν μπορεί να γίνει;

ΑΠ.: Μπορούν ν' ακουστούν όχι μόνον όλες οι φωνές, αλλά κι η κάθε μια να φτάσει ως τις άκρες συνέπειες της συλλογιστικής της,  χωρίς κανένα περιορισμό ή και αυτοπεριορισμό; Μπορούν τα πράγματα να ειπωθούν όπως έχουν -ή, έστω, όπως νομίζει ο καθένας ότι έχουν-, γυμνά και απερίφραστα, χωρίς προσφυγές σε λεκτικά σχήματα;

Μπορεί η αλήθεια να ειπωθεί προς όλες τις κατευθύνσεις, και προς τα πάνω και προς τα κάτω, και προς τα έξω και προς τα μέσα; Τότε υπάρχουν και οι όροι για διεξαγωγή συζήτησης  επί της ουσίας!

ΕΡ.: Κατά την γνώμη μου, κύριε Πατρίκιε, στο χέρι του καθενός μας είναι απολύτως, να συζητήσουμε εντελώς απερίφραστα, εντελώς ωμά μάλιστα θα έλεγα -όχι απλώς "γυμνά" όπως λέτε- οποιεσδήποτε κι αν είναι οι "αντικειμενικές" προϋποθέσεις, ή ακόμη κι οι απειλές, κι οι κυρώσεις! Μόνο από μέσα μας μπορούν, κατ' εμέ, να υπάρξουν "ανασχέσεις" της εκφράσεως της γνώμης μας. Μπορούμε πάντοτε, αν αλήθεια το θέλουμε , να μιλήσουμε τελείως απερίφραστα! Εγώ, τουλάχιστον, αυτό έκανα πάντα, και το κατόρθωσα! Τελευταία απόδειξη και η Έρευνα αυτή -χάρις και εις την "Ελευθερία" φυσικά, που επίσης την θέλησε τόσο ελεύθερη! (Γνωρίζετε όμως και τις προηγούμενες "αποδείξεις", ότι γίνεται πράγματι αυτό).

Αλλ' ας είναι... Θα ήθελα τη συνέχεια της σκέψεως σας, όσο μπορείτε "ως τις ακραίες συνέπειες της συλλογιστικής της". Έστω και με "εμπόδια", αν το νομίζετε ότι υπάρχουν -έστω και υπερπηδώντας "εμπόδια" λοιπόν!

ΑΠ.: Νομίζω πως τα εμπόδια είναι αντικειμενικά, και προέρχονται από την έλλειψη δημοκρατίας που χαρακτηρίζει τη δημόσια ζωή του Τόπου μας. Αν τα εμπόδια  αυτά δεν καταργηθούν αντικειμενικά -η εσωτερική τους υπέρβαση αφορά περισσότερο την ηθική στάση του κάθε προσώπου-, τότε απλώς θ' ακουστούν πράγματα ενδιαφέροντα και σωστά -αν και γνωστά τα περισσότερα-, θα ξεσπάσουν μερικές αγανακτισμένες κραυγές , θα ξεθυμάνει λίγο η συμπιεσμένη οργή, και τελικά τα πράγματα μάλλον θα μείνουν όπως ήταν.

Το δικαίωμα να συζητάμε ελεύθερα, το δικαίωμα να ζούμε ελεύθερα, πρέπει η γενιά μας να το κερδίσει αυτή η ίδια, κι όχι μονάχα για την ίδια! Και το δικαίωμα αυτό νομίζω -πέρα από συμφωνίες  ή διαφωνίες- αποβλέπετε να εκβιάσετε με την έρευνά σας κ. Αποστολίδη, ή όχι;

ΕΡ.: Δε θάπρεπε κάποτε να εκβιαστεί αυτό;

Αλλά προτού απαντήσετε, έχω κάτι άλλο: Δεν είναι στο χέρι μου, δεν είναι στο χέρι κανενός προσώπου η ελευθερία... όλου του κόσμου! Στο χέρι όμως του καθενός είναι η ελευθερία -ακόμα και η απόλυτη, αν θέλετε, και η "έως θανάτου" ελευθερία- των πράξεων του! Στο χέρι μου είναι λοιπόν η απόλυτη ελευθερία της Έρευνας αυτής, της δυνατότητας αυτής να εκφρασθείτε όσο ελεύθερα θέλετε. Κι αν έξω από μας δεν υπάρχει δημοκρατία -κι ασφαλώς δεν υπάρχει-, εδώ μέσα υπάρχει, το βλέπετε, και δεν επιμένω καν ν' απαντήσετε "ναι".

Μα και για το "παραπέρα", για το "παραέξω", για το αφορών εις το σύνολο, σας ξαναρωτώ: Δεν θάπρεπε κάποτε να εκβιασθεί και το "δικαίωμα" της ελευθερίας; και πως αλλιώς παρά κάπως έτσι, όπως εμείς τώρα εδώ;

Εννοώ: Πως αλλιώς να εκβιασθεί, παρά με προσωπικέ επιμονές "εις το να εκβιάζεται" -που ολοένα θ' απλώνονται σε περισσότερους;

ΑΠ.: Το "να εκβιασθεί" ίσως στέκει, όταν πρόκειται για ατομικές προσπάθειες. "Να κατακτηθεί" όμως πρέπει, όταν πρόκειται για ομαδικές.

Πάντως, επειδή τα αποτελέσματα θα κριθούν εκ των υστέρων, θα μου επιτρέψετε ως τότε  τις επιφυλάξεις μου.

ΕΡ.: Όσες επιφυλάξεις επιθυμείτε να έχετε σας επιτρέπω -αλλ' ούτε και αναμένω "ύστερα" τα "αποτελέσματα". Τ' "αποτελέσματα" είναι ήδη "παρόντα" -εγκλείονται μέσα εις το "κατόρθωμα" της ελευθερίας αυτής που τώρα πραγματοποιούμε! Κι ούτε περιμένω άλλα -μέγιστα είναι κι όλα αυτά. Για τούτο και δεν παύω μα πιστεύω στην απόλυτη δυνατότητα κάθε προσώπου να εκβιάζει και να αποσπά την ελευθερία του -προσωπικά, όπου κι αν βρίσκεται!

Αλλά για συνεχίστε... 

ΑΠ.: Ναι... Για μένα μια φορά, το ζήτημα δεν είναι να δοθούν απλώς "απαντήσεις", όσο σωστές κι αν είναι, αλλά να βγει από τις απαντήσεις ένα ουσιαστικότερο αποτέλεσμα.

ΕΡ.: Είστε κατά βάθος πιστός. Πιστός των "υστέρων" αποτελεσμάτων. Υπέρ των οποίων επιμένετε να θυσιάζετε τον άμεσο εκβιασμό του παρόντος να σας δώσει ό,τι δύναται να σας δώσει. Το "αποτέλεσμα" πάντα κυνηγάτε!...

ΑΠ.: Ναι, κύριε Αποστολίδη, το αποτέλεσμα πρέπει να κυνηγάμε! Κι εδώ το ίδιο: Καλούμεθα ν' απαντήσουμε στο ερώτημα "Τι φταίει;", ενώ επιμένω, δεν υπάρχουν οι πλήρεις προϋποθέσεις για την αληθινά ελεύθερη έκφραση της γνώμης.

ΕΡ.: Επιμείνατε, και επανέλθετε όσες φορές θέλετε σ' αυτό! Αλλά και η Έρευνα (de facto όμως η Έρευνα!) επιμένει στο ακριβώς αντίθετο, αφήνοντας σας να ασκείτε την ελευθερία της και εναντίον της -ελεύθερα! Ως εκεί!

ΑΠ.: Ωστόσο επιμένω, μολαταύτα -και μάλιστα αυτό ίσα- ίσα θεωρώ σαν μια από τις πρώτες "κακοδαιμονίες": Το ότι σήμερα δεν μπορούμε στον Τόπο μας, να συζητήσουμε ελεύθερα και ως τις έσχατες συνέπειες πάνω στις "κακοδαιμονίες"!

Κι όσο γι' αυτές τις ίδιες; Πλήθος! Και οι περισσότερες σχεδόν γνωστές, πολύ γνωστές. Όμως η περιπτωσιολογία δεν αρκεί. Βλέπουμε τα δέν τα, αλλά χάνουμε το δάσος! Αφήστε ό,τι εύκολα καταλήγει στην Ιερεμιάδα αυτό!

ΕΡ.: Δε μου δείχνετε το... δάσος; έστω κι αν ο... "λύκος" παραφυλάει μέσα εκεί -όπως επιμένετε!

ΑΠ.: Η κεφαλαιώδης κακοδαιμονία συνίσταται, κατά τη γνώμη μου, στην τρομερή καθυστέρηση απ' την άποψη της παραγωγής, και στην τρομερή ανισότητα απ' την άποψη της κατανομής. Όσο δε αποκτούμε βαριά βιομηχανία, δε γίνονται τα απαραίτητα μεγάλα τεχνικά έργα, δεν αποκτούμε υψηλού επιπέδου επιστήμη και τεχνική, όσο υφίσταται ο σημερινός τρόπος παραγωγής και κατανομής του εθνικού εισοδήματος, τόσο θα παραμένουμε στο επίπεδο του υποανάπτυκτου και καθυστερημένου, με όλες τις τραγικές σε εθνική κλίμακα συνέπειες.

Αν πάλι αναζητήσουμε τις αιτίες αυτής  της κατάστασης, θα τις βρούμε, νομίζω, σε δυο μεριές: Από τη μια, στην παρέμβαση των ξένων στην εσωτερική μας ζωή, που αρχίζει από το 1824, την εποχή του πρώτου δανείου -αν όχι και νωρίτερα-, και κορυφώνεται στις μέρες μας. Αν όμως απ' τα χρόνια των Μήδων, είναι γνωστό πως οι τέτοιες παρεμβάσεις οδηγούν στην εξάρτηση και την υποτέλεια, στην απώλεια της Δημοκρατίας και τη στήριξη της Ολιγαρχίας, σήμερα συνεπάγονται έναν ασύγκριτα μεγαλύτερο κίνδυνο του υδρογονικού ολέθρου εξαιτίας της επαπειλούμενης εγκατάστασης πυραυλικών βάσεων.

Απ' την άλλη, στην παρακμή των κυρίαρχων τάξεων και την αδυναμία τους να επιλύσουν οποιοδήποτε ζωτικό πρόβλημα -η σημερινή ακόμα καταβαράθρωση του Κυπριακού βο΄'α γι' αυτό-, πράγμα που τοξινώνει ολόκληρο τον κοινωνικό οργανισμό.

ΕΡ.: Θα σας πω κάτι -έστω κι αν νομίσετε ότι αστειεύομαι ή ότι μιλάω σκοτεινά: "Αυτό ήταν το δάσος: Κανέναν δεν τρομάζει πια! Αλλά κι ο λύκος προ πολλού δεν κυνηγά παρά όσους τραγουδούν παράξενα για το δάσος- όχι όσους δεν λεν απλώς το γνωστό και σύνηθες: Περπατώ εις το δάσος... κλπ. κλπ."

ΑΠ.: Δηλαδή;

ΕΡ.: Δεν κυνηγάει τα πρόβατα πια ο λύκος. Τα... ερίφια κυνηγάει! Σε συνεργασία μάλιστα, στενότατη ως προς αυτό, και ειλικρινέστατη, με τα πρόβατα!... 

Μα για να απλουστεύσω: Νομίζετε ότι όσα είπατε παραπάνω είναι καινούργια; Και είναι η "παρούσα" κρίση; Είναι δε η προσωπική σας γνώμη αυτά, για το αμεσότερο κακό στον Τόπο μας την ώρα τούτη;

ΑΠ.: Ναι, δυστυχώς είναι γνωστά από πολύν καιρό... και λέω "δυστυχώς" διότι αυτό σημαίνει πως από χρόνια έχουν τεθεί σαν προβλήματα ώριμα προς λύση, η λύση τους όμως, εξ αιτίας εξωτερικών βασικά παραγόντων -αλλά και εσωτερικών- δεν πραγματοποιήθηκε ακόμα. Και πάντως είναι η προσωπική μου γνώμη. Γιατί προσωπικό δεν είναι μόνο ό,τι επινοούμε εμείς οι ίδιοι, αλλά και ό,τι ανακαλύπτουμε και αποδεχόμαστε σαν σωστό, το αφομοιώνουμε και το εφαρμόζουμε γόνιμα.

Άλλωστε και στις περισσότερες απαντήσεις στην Έρευνά σας, έχουν επισημανθεί τα ίδια περίπου πράγματα -περιπτωσιολογικά, τουλάχιστον.

Δεν νομίζω όμως πως σήμερα βρίσκεται κυρίως εκεί η ουσία του ζητήματος. Καλό η συμπτωματολογία. Αλλά εκείνο που χρειαζόμαστε περισσότερο είναι οι ιδέες που θα προκύψουν από τη μελέτη των συμπτωμάτων. Ακόμα πιο καλό: η υπόδειξη των αιτίων. Αλλά εκείνο που χρειαζόμαστε ακόμα περισσότερο είναι η επεξεργασία  και η ανακάλυψη (εδώ θα υπάρξει και το πρωτότυπο ή το πρωτογενώς προσωπικό στοιχείο) τρόπων επενέργειας πάνω στα αίτια αυτά. Γιατί το επίκεντρο του προβλήματος δε βρίσκεται τώρα στο "Τι φταίει" -αυτό είναι γνωστό. Ούτε στο "γιατί φταίει" -αυτό ήδη έχει ανακαλυφθεί. Το επίκεντρο βρίσκεται στο: "Τι πρέπει να κάνουμε", και στο: "Πως θα το κάνουμε"! Όταν πιο πάνω αναφερόμουν σε συζήτηση επί της ουσίας, αυτό ακριβώς εννοούσα. 

Ρωτάτε, λοιπόν, τι πρωτίστως μας λείπει. Θα μπορούσε κανείς αδίστακτα να απαντήσει: "Ανεξαρτησία και Δημοκρατία, σωστή οργάνωση της Οικονομίας και σωστή Παιδεία". Όμως μ' αυτά και μόνο δεν φωτίστηκε το "πως θα προχωρήσουμε" -πράγμα καίριο και ζωτικό. Αυτό θα το κάνει η ανάπτυξη, η συγκρότηση και η σύνθεση των Ιδεών.

Σήμερα όμως στον τόπο μας, όχι μόνο κίνηση ιδεών δεν υπάρχει, αλλά καλά- καλά ούτε καν ιδέες. Η αλλαγή ωστόσο, για να είναι αλλαγή στην ουσία και όχι "κατά φαινόμενον", χρειάζεται την ανάλογη Ιδεολογική προετοιμασία. Ε, λοιπόν, αυτό το μεγάλο καθήκον καλείται βασικά να εκπληρώσει η γενιά μας -δηλαδή το κομμάτι της εκείνο που ενδιαφέρεται πραγματικά για την εθνική δημοκρατική αλλαγή, και που την καθορίζει, γιατί είναι το σημαντικότερο ποσοτικά και ποιοτικά. Τούτη την ώρα ο ιστορικός της ρόλος συνίσταται και σ' αυτό.

ΕΡ.: Πιστεύεται σ' έναν "ιστορικό" της ρόλο; 

ΑΠ.: Με την έννοια που την προσδιόρισα πιο πάνω, βεβαίως! Εκεί νομίζω που μπορεί ίσως να αντιτείνει κανείς είναι στο ότι υπερεκτιμά αυτό το ρόλο, και φυσικά και τη σημασία της γενιάς μας. Βέβαια κάθε γενιά έχει μια τάση να πιστεύει πως στάθηκε κάτι εξαιρετικά σπουδαίο. Δεν πρόκειται όμως εδώ γι' αυτό. Αν αναλογιστούμε πως όλα τα μεγάλα γεγονότα που συγκλόνισαν τη χώρα στην τελευταία 18ετία, πραγματώθηκαν απ' αυτή τη γενιά , ή πάντως έβαλαν τη σφραγίδα τους πάνω της, αμέσως γίνεται φανερό πως δεν πρόκειται για υπερτονισμό της σπουδαιότητάς της.

ΕΡ.: Συμφωνώ. Στη μονομέρεια όμως εκείνου του "καθορίζει" που είπατε -εξυπονοώντας την τυπική "Αριστερά", ότι αυτή "καθορίζει" μόνο! -πολλά θα μπορούσεν ν' αντιτείνει κανείς. Αλλ' έστω, προχωρήστε!

ΑΠ.: Μια και μίλησα για 18ετία, θα ήθελα να υπογραμμίσω και το ρόλο των αμέσως νεώτερων, της μετοκατοχικής γενιάς, που κάποιοι στην Έρευνά σας την αδίκησαν, και που σήμερα σχηματίζεται, αρκετά σωστά νομίζω, στην προώθηση και τη διεξαγωγή του αγώνα για την Κύπρο, στο εσωτερικό, αλλά κι εκεί.

Η γενιά μας όμως, η κατοχική γενιά, είναι εκείνη που πολέμησε και δεν δικαιώθηκε, εκείνη που έπλασε Ιστορία αλλά δεν καθόρισε την ιστορία, εκείνη που αγωνίστηκε για το μέλλον κι όμως ζει σ' ένα παρόν κατεχόμενο απ' το παρελθόν. Κι όσο αυξάνουν σήμερα τα βάρη που επωμίζεται απ' την κοινή ζωή, τόσο λιγότερο ρυθμιστικός παράγοντας γίνεται, τόσο "χάνει έδαφος"! Αυτές οι αντιθέσεις της δίνουν και τον ιδιαίτερο χαρακτήρα της.

Συλλογίζομαι τώρα όλους τους νέους που πολέμησαν. Δείξτε μου έναν που να είναι, ή που να νιώθει δικαιωμένος!... μήπως εκείνοι οι λίγοι που έχουν ατομικά "πετύχει"; Ούτε οι ίδιοι δεν το ισχυρίζονται.

Κι ακόμα περισσότερο συλλογίζομαι το κομμάτι εκείνο της γενιάς μας που πολέμησε για τη Συντήρηση -εκείνους που βρέθηκαν απ' την άλλη μεριά του οδοφράγματος. Δώσαν το αίμα τους για να κρατηθεί το "υπάρχον". Κι όμως αυτό το "υπάρχον" τους αρνείται! Γιατί οι νέοι αυτοί θα ήθελαν να γίνουν έστω και μερικά βήματα  μέσα στα όριά του, ενώ αυτό είναι τόσο αθεράπευτα γερασμένο που δεν μπορεί να εξαντλήσει ούτε τα περιθώρια του ίδιου του του εαυτού . Γι' αυτό και δεν θέλει ούτε τους δικούς του νέους (τους πράγματι νέους, όχι τους τυχοδιώκτες ή τους αριβίστες). Και τους διώχνει! Και τελικά αυτό το ίδιο τους κάνει να μην είναι δικοί του! Ολοένα περισσότερους και ολοένα περισσότερο!

ΕΡ.: Δεν έχω τι να σας απαντήσω. Όλα αυτά είναι βαθύτατα τραγικά. Για όλους δε τραγικά! Και καταγγείλετέ τα, από κάθε πλευρά!...

ΑΠ.: Για την γενιά μας  -με την έννοια πάντα που πιο πάνω ανέφερα- ήλθε η ώρα του απολογισμού, αλλά και της διατύπωσης προοπτικών, που δεν είναι μόνο στενά δικές της προοπτικές. Το ότι δεν αποτελεί ενιαίο σύνολο, δεν είναι εμπόδιο; ακόμα και οι αντίπαλοι, ξέρουν πάντα -όταν είναι άμεσοι- να συνομιλούν σωστότερα από τους αμέτοχους εκπροσώπους τους, ή τους "διάμεσους". Και η ποικιλία των φωνών  -εφόσον εκφράζουν ιδέες- είναι σήμερα χρησιμότατη. Μα να υπάρξουν οι φωνές κι οι ιδέες της γενιάς μας, στο βαθμό που τα πράγματα απαιτούν! Γιατί δεν υπ΄ρχουν. Η γενιά μας, όσο πλούσια είναι σε εμπειρίες, τόσο φτωχή είναι σε "έκφραση" (με την πλατύτατη έννοια της λέξης).

Γι να λειτουργήσει όμως προς αυτή την κατεύθυνση, απαραίτητο είναι η ανάπτυξη του τολμηρά κριτικού ερευνητικού πνεύματος. Η κατάργηση των ειδώλων, η κατάρριψη των μύθων, ο παραμερισμός των νεκρών ιεραρχιών, η απόρριψη του δογματισμού -όλα αυτά είναι πράγματα που περισσότερο από κάθε άλλην μπορεί να τα κάνει η γενιά μας! Όχι γιατί είναι άμοιρη αυτών των αμαρτημάτων, ούτε γιατί είναι -αν είναι πια- αφηρημένα "νέα". Μπορεί, διότι και στο βαθμό ακόμα που τα συμμερίστηκε, δεν τα "μεταχειρίστηκε" ποτέ "προς ίδιον όφελος", αλλ' αντίθετα "δοκίμασε" αυτή κυρίως στην πλάτη της, τις καταστρεπτικέ συνέπειες της.

Τα βιώματα λοιπόν δεν αρκούν. Πρέπει να μετουσιωθούν σε εκφρασμένη γνώση, στην οποία θα στηριχτεί η πρόβλεψη και το πρόγραμμα. Αλλιώς κινδυνεύουμε να μείνουμε μόνο σ' αυτά , μόνο στις αναμνήσεις και τις αφηγήσεις, σαν απόστρατοι αποσπασματάρχες! Κι έτσι τελικά να βουλιάξουμε στη μόνιμη μεμψιμοιρία  και γκρίνια.  Η συνεχής γκρίνια, δηλαδή  η ολοκληρωτική απόδοση κάθε κακοδαιμονίας στους άλλους, και η μη αναγνώριση καμιάς δικής μας ευθύνης, είναι και αυτό σύμπτωμα παρακμής. 

Αν η γενιά μας θέλει να είναι αδέκαστη στους άλλους, πρέπει να είναι αδέκαστη πρώτ' απ' όλα στον ίδιο της τον εαυτό! Και πρέπει να αναζητήσει και το δικό της μερτικό της ευθύνης -όποιο και όσο αν είναι. Πράγμα που δεν πολυκάνει!

ΕΡ.: Επί τέλους ας της τα πει κι άλλος ένας! Γιατί πολύ επαναπαύθηκε!...

ΑΠ.: Ίσως, απ' όσα σας είπα τίποτα να μην είναι εντελώς καινούργιο. Όλα όμως είναι εντελώς προσωπικά!...

Αλλά ας τελειώνω: Όσο κι αν οι αντικειμενικοί παράγοντες  είναι καθοριστικοί, αναρωτιέμαι: Στην πίεση που ασκείται στη γενιά μας για να μείνει έξω από τη δημόσια ζωή, αντιδρά αποτελεσματικά; Για τη μη παρουσία της στον ιδεολογικό στίβο, ή, πιο σωστά, για τη μη δημιουργία από μέρους της  τέτοιου στίβου, φταίνε μόνο οι παραπάνω παράγοντες; Έπειτα, δεν έχει ίχνος προσωπικής ευθύνης εκείνο το κομμάτι της γενιάς μας, που στράφηκε -κάτω από την πίεση των πραγμάτων βέβαια- σχεδόν ολοκληρωτικά στη λύση των ατομικών προβλημάτων και το βιοπορισμό; ή ακόμα φταίνε αποκλειστικά οι εδώ συνθήκες για το ότι ένα σοβαρότατο μέρος από τους χιλιάδες επιστήμονες και διανοούμενους που πηγαίνουν στο εξωτερικό, κόβουν τους δεσμούς τους με την Ελλάδα;

ΕΡ.: Φεύγουν από τον τόπο αυτό, θέλετε να πείτε;... Εγκαταλείπουν το καράβι...

ΑΠ.: Σήμερα, που η όλη οργάνωση της ζωής μας σπρώχνει να κάνουμε κάτι διαφορετικό απ' ό,τι ουσιαστικά θέλουμε, και -ακόμα χειρότερο- απ' ό,τι στη μακρά πορεία είναι ωφέλιμο, η αντίσταση στην ώθηση αυτή είναι ζήτημα καθαρά δικό μας, της γενιάς μας!

ΕΡ.: Μα να, τη βλέπετε! Άσχετα, και πέρα, από "ενδοοικογενειακές" της γενιάς αυτής συμφωνίες ή διαφωνίες!

ΑΠ.: Υψώστε λοιπόν το μέτωπο!

ΣΕ ΕΠΟΜΕΝΟ ΣΑΒΒΑΤΟ: Απαντά ο Θανάσης Φωτιάδης.