Μύθοι και αλήθειες

ΛΙΣΤΕΡΙΩΣΗ

του Στέφανου Καραγεωργή*

Η Λιστερίωση είναι µια σοβαρή λοίµωξη (ζωονόσος), η οποία προκαλείται από την κατανάλωση τροφίµων µολυσµένων από το βακτηρίδιο Listeria monocytogenes (Λιστέρια η µονοκυτταρογόνος), και προκαλεί σοβαρή κλινική εικόνα στα νεογνά, στους ενήλικες µε αδύναµο ανοσοποιητικό σύστηµα και σοβαρές επιπλοκές στα έµβρυα (οι έγκυες γυναίκες εκδηλώνουν ήπια νόσο).

Μύθοι           Αλήθειες Η λοίμωξη από  Listeriamonocytogenes (λιστερίωσης) είναι πολύ συχνή. Η συχνότητα εμφάνισης λιστερίωσης είναι περίπου 2-15 άτομα ανά 1.000.000 πληθυσμού, και στην Ελλάδα τα ποσοστά είναι πολύ μικρότερα (<0,5 άτομα). Η νόσηση όμως θεωρείται σοβαρή, γιατί συνοδεύεται από υψηλή θνητότητα, ιδιαίτερα στις ευπαθείς ομάδες. Το βακτηρίδιο Listeriamonocytogenes (Λιστέριμονοκυταρογόνος) ανευρίσκεται μόνο στα ζωικά προϊόντα, και κυρίως στο κρέας. Η Listeria monocytogenes  είναι ευρέως διαδεδομένη στη φύση και ανευρίσκεται στο  χώμα, τα φυτά,  το έντερο των θηλαστικών και άλλες περιβαλλοντικές πηγές, όπως το νερό και τα λύματα. Μελέτες αναφέρουν ότι 1-10% των ανθρώπων μπορεί να είναι εντερικοί φορείς της L . monocytogenes. Στα τρόφιμα εμφανίζεται συχνότερα στο νωπό κρέας κοτόπουλου, στον κιμά, σε προϊόντα ψαριών, στο νωπό κόκκινο κρέας, και σπανιότερα σε λαχανικά και γαλακτοκομικά προϊόντα. Η διατήρηση των τροφίμων στο ψυγείο καθιστά τα τρόφιμα ασφαλή ως προς την Listeria monocytogenes. Η Listeria monocytogenes έχει την ικανότητα να αναπτύσσεται σε θερμοκρασίες ψύξης, με χρόνο διπλασιασμού περίπου 12 ώρες στους 7-8oC και περίπου 19 ώρες στους 5-6oC. Αυτό σημαίνει ότι η πολυήμερη διατήρηση στο ψυγείο ενός τροφίμου έτοιμου για κατανάλωση, που έχει έστω και ελάχιστα κύτταρα του βακτηριδίου, μπορεί να το καταστήσει επικίνδυνο. Το νωπό κρέας στο οποίο υπάρχει παρουσία Listeriamonocytogenes είναι ακατάλληλο για ανθρώπινη κατανάλωση. Η παρουσία του βακτηριδίου σε νωπό κρέας θηλαστικών και πουλερικών είναι σύνηθες φαινόμενο και δεν τα καθιστά ακατάλληλα για κατανάλωση, αρκεί πριν την κατανάλωσή τους να υποστούν επαρκή θερμική επεξεργασία (μαγείρεμα σε θερμοκρασία >65oC). Η κατανάλωση τροφίμου μολυσμένου με Listeriamonocytogenes θα έχει σαν αποτέλεσμα τη νόσηση. Η πιθανότητα νόσησης από την κατανάλωση τροφίμου μολυσμένου με Listeriamonocytogenes εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, με την κατάσταση υγείας του ατόμου να είναι ο σημαντικότερος. Ακολουθεί η ποσότητα του καταναλωθέντος βακτηρίου, δηλαδή ο πληθυσμός του στο τρόφιμο σε συνάρτηση με την ποσότητα του τροφίμου που καταναλώνεται. Υγιή παιδιά και ενήλικές σπάνια εμφανίζουν νόσο, και, στις περιπτώσεις που προσβάλλονται τα συμπτώματα είναι όμοια με μιας ελαφριάς γρίπης και σπανιότερα υπάρχουν συμπτώματα από το γαστρεντερικό (εμετός, διάρροια). Επίσης, θα πρέπει να καταναλωθεί αρκετά μεγάλος αριθμός κυττάρων του βακτηρίου (αναφέρεται >105 cfu) για να εκδηλωθούν συμπτώματα. Αντίθετα, άτομα που ανήκουν σε ομάδες υψηλού κινδύνου (οι έγκυες και τα έμβρυά τους, τα νεογνά, οι ηλικιωμένοι >65 ετών, οι ανοσοκατεσταλμένοι, οι καρκινοπαθείς, οι μεταμοσχευμένοι, οιαιμοκαθαιρόμενοι, οι διαβητικοί, οι ηπατοπαθείς, οι ασθενείς με AIDS, όσοι πάσχουν από ασθένειες του αίματος κ.ά.) έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα να νοσήσουν ακόμα και μετά από κατανάλωση τροφίμου μολυσμένου με μικρό αριθμό του βακτηριδίου. Στις ομάδες αυτές μπορεί να εμφανιστούν συμπτώματα από το νευρικό, λόγω μηνιγγίτιδας ή/και εγκεφαλίτιδας, όπως κεφαλαλγία, δυσκαμψία του αυχένα, σύγχυση, έλλειψη ισορροπίας, σπασμοί. Ιδιαίτερα στις έγκυες γυναίκες, εμφανίζονται ελαφρά συμπτώματα (π.χ. γρίπης), η λοίμωξη όμως μπορεί να μεταδοθεί στο έμβρυο μέσω του πλακούντα και να οδηγήσει σε αποβολή, θνησιγένεια (γέννηση νεκρού εμβρύου), πρόωρο τοκετό ή σοβαρή λοίμωξη του νεογέννητου. Η εκδήλωση των συμπτωμάτων λιστερίωσης είναι άμεση μετά την κατανάλωση του μολυσμένου τροφίμου. Η περίοδος επώασης (ο χρόνος από την κατανάλωση μολυσμένου τροφίμου μέχρι  την εμφάνιση συμπτωμάτων) είναι μεταξύ 1-90 ημερών (συνήθως 3-30 ημέρες). Η πολύ μεγάλη αυτή χρονική περίοδος είναι και ο λόγος που τις περισσότερες φορές καθίσταται αδύνατη η εύρεση της αιτίας (υπεύθυνο τρόφιμο). Η Listeria monocytogenesσκοτώνεται με την απολύμανση. Έχει βρεθεί ότι στις επιχειρήσεις τροφίμων η Listeria monocytogenes μπορεί να “ενδημεί” κυρίως λόγω της ιδιότητάς της να “κρύβεται” σε βιοφίλμ, αλλά και της ανθεκτικότητάς της σε ορισμένα απολυμαντικά. Γι’ αυτό θα πρέπει να υπάρχει ένα πρόγραμμα καθαρισμού και απολύμανσης που να περιλαμβάνει κατάλληλα καθαριστικά και απολυμαντικά, σε συνδυασμό με τον κατάλληλο τρόπο και χρόνο εφαρμογής τους.

* Ο Στέφανος Καραγεωργής, είναι DVM, PhD, στο Τμήμα Υγιεινής Τροφίμων Αθηνών,

Διεύθυνση Κτηνιατρικού Κέντρου Αθηνών, Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων

ΠΗΓΗ: Ενημερωτικό δελτίο [Φεβρουάριος 2016] του ΚΕΕΛΠΝΟ (Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων) του Υπουργείου Υγείας.