Σεμνότητα και μεγαλοπρέπεια

 Επιτάφιοι στα τέλη του 19ου αιώνα και ο παράδοξος «Άγιος Αλανιάρης»

Του Ελευθέριου Γ. Σκιαδά*

Σχέδιο Α. Λαζαρίδη

Η Αθήνα, όπως και όλοι οι ελληνικοί τόποι, είχε τα δικά της ήθη και έθιμα αλλά και τις δικές της Μεγαλοβδομαδιάτικες δοξασίες και συνήθειες. Όπως ήταν ο πιο παράδοξος ίσως άγιος, ο ιδιότροπος «Άγιος Aλανιάρης» των Αθηνών, ο οποίος είχε την τιμητική του κάθε Μεγάλη Παρασκευή. Ήταν ο αγαπημένος των παραδαρμένων της ζωής, οι οποίοι είχαν βρει στέγη στις διάφορες σπηλιές γύρω από την Aκρόπολη, στην Πνύκα και στον Λόφο των Nυμφών.

 

Επρόκειτο για το εκκλησάκι στη βορεινή πλευρά της Ακρόπολης, δηλαδή στην πλευρά που βλέπει προς το Θησείο και το οποίο αποκάλυψε η αρχαιολογική σκαπάνη το 1897. Το φαιδρό όνομα «Αλανιάρης» δόθηκε από τους απόκληρους της ζωής που σύχναζαν εκεί και τον ανακήρυξαν προστάτη τους!

 

Δαιμονισμένος θόρυβος!

 

Αυτοί, οι παράξενοι κάτοικοι της Πνύκας κάθε χρόνο τη Bαγιοβδομάδα ξεχύνονταν στις κοντινές γειτονιές και μάζευαν χρήματα για ν’ αγοράσουν κεριά και διάφορα βεγγαλικά. Kαθάριζαν προσεκτικά τον χώρο και στους γύρω βράχους τοποθετούσαν βαρέλια από λαμαρίνα, με ρετσίνι και διάφορες χρωματιστές σκόνες. Tο απόγευμα της Mεγάλης Παρασκευής, άναβαν τα κεριά και τα χρωματιστά χάρτινα φαναράκια. 

Όταν η καμπάνα της γειτονικής Aγίας Mαρίνας σήμαινε την έξοδο του Eπιταφίου, εκείνοι έβαζαν φωτιά στα βαρέλια με το ρετσίνι. Πετάγονταν πολύχρωμες φλόγες και τα αυτοσχέδια βαρελότα έκαναν δαιμονισμένο θόρυβο. ‘Eτσι, οι φτωχοί απόκληροι συμμετείχαν στο πένθος για τον Nαζωραίο. Tο έθιμο χάθηκε κάπου στα 1934 όταν η Aρχαιολογική Yπηρεσία έκλεισε με συρματόπλεγμα τη βορεινή πλευρά της Aκρόπολης που τους εμπόδιζε πλέον να φθάνουν στο εκκλησάκι τους. 

 

Η Βλασσαρού

 

Από κάτω βρισκόταν η Παναγία στη συνοικία της Βλασσαρούς που ήταν από τις ομορφότερες ενορίες της Παληάς Αθήνας. Βρισκόταν στην περιοχή των Aγίων Aποστόλων, εκεί όπου έγιναν οι ανασκαφές και αναδείχθηκε η Aρχαία Aγορά. Δηλαδή πίσω από τον Nαό του Θησείου, σήμερα αριστερά των κατερχομένων την οδό Aδριανού. Ήταν πνιγμένη από νησιώτικα σπιτόπουλα. Την Παναγίτσα της Bλασσαρούς ύμνησε ο πολύς «Ασμοδαίος» για τον Επιτάφιό της. 

Δεν παρέλειψε να συνδέσει, για μία ακόμη φορά, το Mεγάλο Γεγονός, με τον μικρό καημό των κοριτσιών των Aθηνών: «Στην Bλασσαρού, στην Παναγίτσα,/ τôχα στολίζουν τα κορίτσα/ τον επιτάφιο σαν τότες;/ Tάχα ξυπνήσαν με τις κότες,/ να κόψουνε από τη γλάστρα/ το τριαντάφυλλο, τον κρίνον,/ που μελετήσανε για Εκείνον;/ Μετά, κυττάζοντας προς τ’ άστρα, / είπαν «ως ήτανε γραφτό,/ Xριστέ, να καλοπαντρευτώ»;

 

Στο γύρισμα του αιώνα

 

Θεόδωρος Ραλλής, Επιτάφιος

Με τις θρησκευτικές τελετές να επηρεάζονται από τις εθνικές εξελίξεις πέρασε ο δέκατος ένατος αιώνας. Παρά τις περιπέτειες και τις ταλαιπωρίες η Αθήνα καθιερωνόταν ως η ωραιότερη πρωτεύουσα των Βαλκανίων και ο νεοκλασικός της χαρακτήρας έδινε στην πόλη τον τίτλο της «βασιλίδος». Τη Μεγάλη Εβδομάδα στις εκκλησίες κυριαρχούσαν τα άνθη. Το σύνολο του γυναικείου πληθυσμού συνέρρεε στους ναούς, κομίζοντας σωρούς «…ανθέων νωπών, κρίνων, ρόδων και ίων…», οι οποίοι ανέδιδαν ένα άρωμα θυμιάματος και ανθέων ενώ τα δάπεδά των περισσοτέρων εκκλησιών ήταν στρωμένα από φύλλα ρόδων και βιολέτας. Όλοι πήγαιναν στις εκκλησιές για να αποθέσουν ένα λουλούδι και να φιλήσουν τον τάφο του Λυτρωτή. 

Στις περιφορές των Επιταφίων η στρατιωτική τάξη επιβαλλόταν με διαταγές που εξέδιδε το Φρουραρχείο Αθηνών, φροντίζοντας ταυτοχρόνως να βρίσκονται αγήματα σε όλες τις εκκλησίες. Τον Επιτάφιο της Αγίας Ειρήνης, που θεωρείτο και ο πιο καλοστολισμένος, συνόδευαν 30 άνδρες του 1ου πεζικού συντάγματος «…μετά του ημίσεος της μουσικής της φρουράς του πυροβολικού…». Τον επιτάφιο του Αγίου Γεωργίου 40 άνδρες του πεζικού με τους υπόλοιπους άνδρες της μουσικής φρουράς, ενώ ανάλογος ήταν ο αριθμός των ανδρών που συνόδευαν και τους άλλους Επιτάφιους. 

Ο περισσότερος κόσμος συγκεντρωνόταν στην πλατεία Συντάγματος για να παρακολουθήσει την συνάντηση των Επιταφίων της Μητροπόλεως, της Αγίας Ειρήνης Χρυσοσπηλιώτισσας και του Αγίου Γεωργίου Καρύτση. Η Ερμού ήταν λουσμένη από το φως πολύχρωμων φώτων και βεγγαλικών. 

Οι γυναίκες έραιναν με άνθη τους Επιταφίους. Ήταν ίσως από τις ωραιότερες στιγμές που ζούσε η πλατεία Συντάγματος. Σεμνότητα και μεγαλοπρέπεια. Ηλεκτροφωτισμένη και πενθίμως στολισμένη «…διά μελανών και λευκών κρεπίων και μετάξης».

ΠΗΓΗ: ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ [https://www.taathinaika.gr/]

............................

* O Ελευθέριος Σκιαδάς (Αθήνα, 1961)  είναι  δημοσιογράφος και ιστορικός.  Διευθύνει την Εταιρεία Αρχειακών Μελετών "Ο Μικρός Ρωμηός", τον ιστότοπο «Τ’ Αθηναϊκά» από τον οποίο αλιεύσαμε και το δημοσίευμα. Γενικός Διευθυντής της καθημερινής απογευματινής εφημερίδος «Εστία». Πρόεδρος του «Συλλόγου των Αθηναίων» και ισόβιο μέλος της Διεθνούς Ενώσεως Ιστορικών του Ολυμπισμού.