ΤΙ ΦΤΑΙΕΙ(2); Για την κακοδαιμονία της Ελληνικής ζωής

ΚΩΣΤΑΣ ΔΕΣΠΟΤΟΠΟΥΛΟΣ

" η μη ραγδαία οικονομική ανάπτυξη μιας χώρας σημαίνει ότι άλλοτε η απώλεια εθνικών εδαφών"

Στην έρευνα της εφημερίδας "Ελευθερία" για την κακοδαιμονία της Ελληνικής ζωής  απαντά ο Κώστας Δεσποτόπουλος ο οποίος, το 1958, είναι 45 ετών και υφηγητής Φιλοσοφίας του Δικαίου του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Οι απαντήσεις του, λόγος μεστός και κατανοητός, αποτελούν κοινωνική, πολιτική και οικονομική ανάλυση της κακοδαιμονίας της Ελλάδος, η οποία συνεχίζει να βασιλεύει σε βάρος του λαού, της πλειοψηφίας των κατοίκων. Κατάσταση που υποβαθμίζει το δημοκρατικό πολίτευμα, εμποδίζει την πρόοδο και περιορίζει την κυριαρχία της Χώρας.

Ο Κωνσταντίνος Δεσποτόπουλος διετέλεσε ηγετικό στέλεχος του ΕΑΜ κατά την Κατοχή. Καθηγητής φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Διετέλεσε Υπουργός Παιδείας το 1989 και το 1990 αντίστοιχα στις σύντομες κυβερνήσεις Γρίβα και Ζολώτα. Τακτικό μέλος της Ακαδημίας Αθηνών από το 1984 και πρόεδρός της το 1993. Συγγραφέας πολλών βιβλίων ιστορικού και φιλοσοφικού περιεχομένου. 

Είναι και ο γηραιότερος (γεννήθηκε στη Σμύρνη το 1913) εν ζωή πρώην υπουργός στην Ελλάδα από την μεταπολίτευση!

ΕΡΩΤΗΣΗ: Η έρευνα σας ζητεί να προσδιορίσετε, κύριε Δεσποτόπουλε όσο καιριώτερα μπορείτε, την κατά την γνώμη σας πιο βασική κακοδαιμονία του Τόπου. Από τι κυρίως πάσχουμεκαι τι πρωτίστως μας λείπει; Γενικότερα: ζητείται η ανεπιφύλακτη και εντελώς προσωπική σας κρίση, πάνω στα "πρώτα" και τα "βασικά" της ζωής  και της πορείας του Τόπου.

ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Η κύρια κακοδαιμονία του Ελληνικού Έθνους σήμερα είναι ότι δεν έχει λυθεί ακόμη το "κοινωνικό πρόβλημα".

Η κηδεμονία των ξένων και η επικράτηση της ολιγαρχίας στη διακυβέρνηση της χώρας, που επακολούθησε τη δολοφονία του Καποδίστρια, είχε ως αποτέλεσμα ν' αποκλειστεί η θετική αντιμετώπιση του κοινωνικού προβλήματος, όπως άλλωστε και η ορθή λύση του  του πολιτικού προβλήματος. Ο Καποδίστριας είχε συλλάβει καίρια  το ελληνικό πρόβλημα και είχε στερεά θεμελειώσει και σχεδιάσει την  πολιτική αυτοτέλεια του Έθνους, και την οικονομική ανάπτυξη της χώρας και τη δημοκρατική αναδιάρθρωση της κοινωνίας, με την καταπολέμηση και τη διάλυση της φεουδαρχίας, με τη διανομή των εθνικών γαιών  στους ακτήμονες, με τη διάδοση της παιδείας σε ολόκληρο το λαό. Έκτοτε, δεν μπόρεσε ποτέ η  πολιτική ηγεσία του Έθνους να παρουσιάσει  μια συνθετική σύλληψη, που να καλύπτει και τις υλικές προυποθέσεις της ζωής του  και τον αξιολογικό προσανατολισμό του πολιτισμού του.

ΕΡΩΤΗΣΗ: Αποκλειστικά, δηλαδή, στην Έλλειψη ηγετών αποδίδετε την κακοδαιμονία μας;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Όχι αποκλειστικά, αυτό το προέταξα μόνο. Παρεβλήθηκαν και οι πόλεμοι, μάλιστα οι δύο παγκόσμιοι πόλεμοι, και έπειτα ο εμφύλιος πόλεμος, και έφεραν απότομες αναστατώσεις και μεγάλα δεινά στο λαό και στην  χώρα. Και έτσι, ακόμα και σήμερα, η ζωή του Έθνους αποτελεί ένα συνονθύλεμα καταστάσεων και εκδηλώσεων , με ωρισμένες άξιες πραγματοποιήσεις επεισοδιακές όμως προ πάντων  και χωρίς σύστημα, με παραλείψεις και ελλείψεις τεράστιες με αγαθές κάποτε προθέσεις, χωρίς όμως συνέπεια και συνέχεια, με ολέθριες συχνά διαθέσεις, αντιδραστικές για την ανάπλαση του λαού και του πολιτισμού.

ΕΡ.: Και γενεσιουργό αιτία όλων αυτών θεωρείτε την μη επίλυση ακόμη του "κοινωνικού προβλήματος"; Μήπως στον προσδιορισμό "κοινωνικό" δίνετε μια ευρύτητα κ' ένα βάθος που δεν τα έχει; Μήπως στο "κοινωνικό" φορτώνετε περισσότερα απ' όσα μπορεί να σηκώσει;

ΑΠ.: Αν είχε αντιμετωπισθεί το κοινωνικό πρόβλημα κάπως θετικά, ώστε να μη σπαράσσεται σήμερα το Έθνος από κοινωνικές αντιθέσεις οξύτατες, τότε, πιστεύω, όχι μόνοδεν θα είχε υπάρξει ο πολυώδυνος εμφύλιος πόλεμος, αλλά θα είχε λείψει μια πρόσθετη κακοδαιμονία της ζωής του Έθνους, η έντονη δηλαδή εξάρτηση και σχεδόν υποτέλεια στους ξένους, από το 1941 και έκτοτε, όσο κι αν αυτή βρίσκεται αναμφίβολα σε κάποια συνάρτηση με τη διαμόρφωση των πολιτικών δυνάμεων  και αντιθέσεων στην οικουμενική ή και με την ειδικήν θέση της χώρας.

ΕΡ.: Θεωρείτε, δηλαδή, το κοινωνικό πρόβλημα ως κείμενο εις την βάση του προβλήματος της εθνικής μας ανεξαρτησίας; Αν δηλαδή "λυθεί" αυτό, τότε θα είμαστε "ανεξάρτητοι" πιά;

ΑΠ.:  Ο Ελληνικός λαός, αν είχε την εθνική του ενότητα, θα είχε κατορθώσει ν' αποφύγει τις εξαρτήσεις από τους ξένους, τις ισοδύναμες σχεδόν με υποτέλεια. Ο λαός της Ελλάδος είναι τουλάχιστον ισάξιος πολιτικά με τους λαούς της Ελβετίας ή της Σουηδίας. Και έχει το Έθνος υποστεί ανυπολόγιστες ζημείες από την σιωπηρή αυτή ημιαπώλεια της ανεξαρτησίας του. Η εξάρτηση αυτή από τους ξένους ημπόδισε να προβληθεί έγκλαιρα και αποφασιστικά η διεκδίκηση π.χ. της Κύπρου, ιδιαίτερα σημαντική για την εθνική  ολοκλήρωση του ελληνισμού. Η ίδια όμως αυτή εξάρτηση από τους ξένους υπήρξε βλαπτικώτατη και για την οικονομία της Ελλάδας, εμποδίζοντας να συντελεσθεί η ραγδαία πρόσβαση της χώρας στην οικονομική της ανάπτυξη, σε μια εποχή μάλιστα, που η μη ραγδαία οικονομική ανάπτυξη μιας χώρας σημαίνει ότι άλλοτε η απώλεια εθνικών εδαφών.

ΕΡ.: Δηλαδή, αν μου επιτρέπετε: Θα είχαμε "ενότητα" αν είχαμε "λύσει" το "κοινωνικό πρόβλημα", και έχοντας "ενότητα", δε θα είχαμε υποτέλεια - αυτό δε λέτε;... Μη έχοντας δε υποτέλεια, θα είχαμε και "εθνική ολοκλήρωση", αλλά και οικονομία "ακμαία"- ναι;

ΑΠ.: Πιστεύω.

ΕΡ.: Ώστε η βασική κακοδαιμονία μας είναι...:

ΑΠ.: Το ότι δεν έχει λυθεί το κοινωνικό πρόβλημα!

ΕΡ.: Άμεσες δε εκδηλώσεις της;

ΑΠ.: Πρώτον: Ότι οι ηγετικές θέσεις της πολιτικής ή των άλλων σπουδαίων τομέων της ζωής του Τόπου κατέχονται συχνά, όχι από τους αρίστους, αλλά  μάλλον από κάποιους τυχάρπαστους θα έλεγα, δηλαδή που έτυχε να αποκτήσουν  κάποια μόρφωση, όχι πάντοτε σύμφωνα με τα προσωπικά τους από τη φύση χαρίσματα, αλλά με την υποστήριξη ή και την εξώθηση της κοινωνικά προβλημένης οικογένειάς τους, και έπειτα πάλι έτυχε να ευνοηθούν  από εξωπροσωπικούς παράγοντες, ίσως  και με την κινητοποίηση των πιο ταπεινών  προσωπικών τους ικανοτήτων, για να καταλάβουν  μια υψηλή θέση. Ενώ, Δεύτερον: Χιλιάδες άλλοι άνθρωποι του Έθνους, προικισμένοι από τη φύση τους με εξαίρετα χαρίσματα, χάθηκαν από κάθε γενιά, και χάνονται, για τον εαυτό τους και για το Έθνος, εγκαταλελειμμένοι στη βαναυσότητα της ζωής, χωρίς να γνωρίσουν το φέγγος καν της παιδείας, όπως βρέθηκαν  σε οικογένειες και σε περιοχές αποκομμένες ακόμη και από τη θαλπωρή του πολιτισμού. Και ενώ, Τρίτον:  Κάποιοι άλλοι άνθρωποι του Έθνους, που με ηρωικό μόχθο ή με την αυτοθυσία της οικογενείας τους ή και με άλλες, αγαθές συγκυρίες, κατόρθωσαν να γευθούν ουσιαστικά την παιδεία, και ν' αξιοποιήσουν  τον από τη φύση προικισμό τους, και να πλάσουν μια προσωπικότητα με πολύτιμες ικανότητες, προσκρούουν πολύ συχνά στο πλέγμα της φαυλοκρατίας, το υφασμένο με τον ύπουλο φθόνο και την αθέμιτη εύνοια, και συνυφασμένο με τις αντιδραστικές δυνάμεις της κοινωνίας, και έτσι μένουν αχρησιμοποίητοι και αυτοί, και χάνονται σε μέγα βαθμό για το Έθνος.

Και η Χώρα που υπήρξε άλλοτε κατ' εξοχήν εύανδρος, και γέννησε ποιητές  και φιλοσόφους και πολιτικούς, μοναδικούς  στην Ιστορία της ανθρωπότητας, εμφανίζεται σήμερα  να μαστίζεται από λειψανδρία τραγική, αντίθετα προς τουςπραγματικούς ανθρώπινους θησαυρούς της.  Και από μια δεινή χλεύη της Ιστορίας, στη Χώρα που γεννήθηκε η Δημοκρατία, και προβλήθηκε ιδεολογικά στην αληθινή κοινωνική σημασία της, σαν το πολίτευμα της Κυριαρχίας του Λαού και συνάμα της γνήσιας Αριστοκρατίας - με την ανάδειξη δηλαδή των αρίστων από τους κόλπους του λαού και στην υπηρεσία του λαού, με την επιβράβευση έτσι και και την αξιοποίηση της αριστείας - υπάρχει σήμερα, και διασύρει το όνομα της Δημοκρατίας, μια ημιολιγαρχία κοινωνική, με κιβδειλία της αριστείας, με υποκρισία δημοκρατίας!

ΕΡ.: Αυτά ως προς την "ελίτ", να πούμε του Τόπου. Και ως προς τις ευρύτερες μάζες του λαού;

ΑΠ.: Είναι πασίγνωση η εγκατάλειψη της πλειονότητας σχεδόν του ελληνικού λαού σε υποβίωση, όπως και πολλών περιοχών της Χώρας σε μαρασμό. Συγκλονιστικός είναι ο επίσημος αριθμός των απόρων , και άρα εξαθλιωμένων Ελλήνων, ενώ εξοργιστική είναι η συσσώρευση παράλληλα πλούτου από ελάχιστες οικογένειες των πόλεων, και η υπερπολυτέλεια της ζωής τους. Προκλητική είναι η στίλβωση της πρωτεύουσας και της περιοχής της, με αντιπαραγωγικές αναλώσεις κεφαλαίων από ιδιώτες και από το κράτος. Με την εθνική αυτή ασωτεία και μωρία, η πρωτεύουσα με την ωραία θέση και φύση, εκτός από την κακοποίησή της πολεοδομικά, έγινε προ πάντων άγονο απομυζητικό ταμείο της οικονομικής ικμάδας των κατοίκων των επαρχιών και του έξου ελληνισμού. Έτσι όμως και ενισχύθηκε στην διαλυτική ακτινοβολία της, προς την εγκαταλελειμμένη άλλωστε ελληνική ύπαιθρο, ώστε να ελκύσειπιο έντονα τους κατοίκους της και να τους αποκτάει εξαθλιωμένους ή αντιπαραγωγικούς μετοίκους, και έτσι να επιτείνει την ανθρώπινη και πολιτιστική αποψίλωση της υπαίθρου, με αποτέλεσμα την όξυνση της δημογραφικής ανισορροπίας της Χώρας.
Εξ άλλου, σε μια περίοδο της Ιστορίας, που έχει έμβλημα την υπερραγδαία οικονομική ανάπτυξη, η οικονομική ανάπτυξη της Ελλάδος συντελείται  με βραδύτατο ρυθμό, ή και με  παλαιωμένες μορφές, παρουσιάζει δηλαδή καθυστέρηση ολέθρια και για το παρόν και για το μέλλον του Έθνους. Και το εθνικό εισόδημα παραμένει ακόμη σε χαμηλή στάθμη, και άρα, με τη χείριστη μάλιστα διανομή του, καταδικάζει το λαό της Ελλάδος σε μια ζωή δύσκολη, άχαρη, τελματική. Η ανεργία είτε η υποαπασχόληση χαρακτηρίζουν και επιτείνουν την οικονομική υποτονία της χώρας και τη βιοτική υποτονία του λαού. Οι νέοι προπάντων ζουν έντονα το οικονομικό άγχος, καθώςεναγώνια ζητούν - και είναι άδηλο, αν και πότα θα βρουν - μια όποια βιοποριστική εργασία. Και αυτά, ενώ το έδαφος και το υπέδαφος και το κλίμα της χώρας, με τη σημερινή μάλιστα μεγαλοδύναμη τεχνική, μπορούν να εξασφαλίσουν άνθηση της οικονομίας και ευμάρεια ζωής  σε πολύ υψηλή στάθμη. Πρέπει όμως να μη αφαδάζει η δημόσια οικονομία  της Χώρας με με συνθλιπτικές στρατιωτικές δαπάνες, και οι πόροιτης Χώρας να μη διασπαθίζωνται αλόγιστα, αλλά να τοποθετούνται σε γενναίες παραγωγικές επνδύσεις , αποφασισμένες με σύστημα, στηριγμένο σε μια σύλληψη συνθετική των δυνατοτήτων  και των αξιών  και των αναγκών της ζωής του Έθνους, και συνάμα, σε μια θεώρηση δυναμική της σημερινής  αποχαλινωμένης τεχνικής, όπως και σε μια συνεκτίμηση των πολλαπλών απόψεων της οικονομίας, και ιδιαίτερα του προσωπικού παράγοντα, όπου μεγάλη απόδοση έχει η εύστοχη εκπαίδευση.
ΕΡ.: Άρα Π α ι δ ε ί α  δηλαδή και πάλι είν' η βάσις;

ΑΠ.: Παιδεία, βεβαίως! Αλλά προτού φτάσουμε σ' αυτην, προϋπόθεση πρώτη είναι και σήμερα η ύπαρξη πολιτικής ηγεσίας με ικανότητες και με αφοσίωση για την εκπλήρωση της αποστολής της! Σήμερα όμως οι περισσότεροι πολιτευόμενοι της Χώρας, και προπάντων οι προσκολλημένοι στις εκάστοτε κυβερνητικές παρατάξεις, είναι άνθρωποι δίχως πνευματικότητα, αφιλόσοφητοι, ή και ανιστόρητοι, και δίχως ηθικό πάθος, κοινοί επαγγελματίες σχεδόν. Είναι άλλωστε μια κατάσταση οργανικά συναρτημένη με την άθλια κοινωνική ΄ρθρωση της Χώρας, και μό σήμερα πολύ πιο έντονη από άλλοτε. Και έτσι, οι Επαγγελματίες αυτοί πολιτικοί είναι κατά κανόνα γυμνωμένοι από υψηλά ιδανικά, μοιραία σχεδόν προσδεμένοι στο φαύλο κύκλο της μέριμνας για την επανεκλογή, με αποτέλεσμα την καθημερινή ψυχική τριβή και την έλλειψη συνάμα χρόνου για μελέτη και πνευματική περισυλλογή, κάτι ολέθριο για όσους είχαν προδιάθεση δημιουργική, αλλά και για την υπηρέτηση της Χώρας.
Και οι ελάχιστοι πολιτευτές, όσοι περισώζουν ηθική δόνηση και πνευματική έξαρση, αισθάνονται απίθανοι και μάταιοι, έτσι που σπάνια μόνον προβάλλουν  σαν παράγοντες ενεργοί της πολιτικής ζωής. Εξ άλλου, δυνάμεις απρόσωπες, η καιπρόσωπα ανεύθυνα, και συνθήματα και ψυχώσεις , υποκαθιστούν κατά κανόνα τις πολιτικές προσωπικότητες και προδδιορίζουν την εξέλιξη της πολιτικής ζωής.
Αλλά και ο κρατικός μηχανισμός σήμερα, όσο κι αν περιέχει αρκετούς υπαλλήλους με συνείδηση αποστολής και με αυταπάρνηση και με ικανότητες, συνολικά ούτε ανταποκρίνεται όσο θα έπρεπε στην αποστολή του, από την άποψη της προσαρμογής ιδιαίτερα στις πρωτόφαντες προοπτικές του σημερινού ρυθμού  της ζωής, ούτε και είναι ανεπηρέαστος από την κακοδαιμονία καθόλου της Χώρας, και προπάντων από την οικονομική δυστυχία της, εκφρασμένη με τους γλίσχρους, εξαθλιωτικούς, εξουθενωτικούς μισθούς!
Κατ' εξοχήν απογοητευτικός είναι ο βαθμός της φροντίδας του κράτους για την Παιδεία. Ήδη οι μισθοί των εκπαιδευτικών λειτουργών, προγράφουν το έργο της Παιδείας!... Ο εκπαιδευτικός λειτουργός έχει να πλάσει ψυχές, να μεταλαμπαδεύσει πνεύμα, να συντηρήσει τον πολιτισμό, άρα χρειάζεται και προικισμό εξαίρετο, και αμείωτο ενθουσιασμό! Το κράτος όμως σήμερα έχει κατορθώσει ώστε ο μισθός του μεγάλου πλήθους των εκπαιδευτικών  λειτουργών να είναι το υποδεκαπλάσιο του μισθού των Βουλευτών. Πως λοιπόν θα προσέλθουν στην Εκπαίδευση, για να γίνουν λειτουργοί της, και να καταδικαστθούν προγραμματικά σε φυτοζωία οικονομική, άνθρωποι με εξαίρετο προικισμό; Και πως θα διατηρήσουν αμείωτο ενθουσιασμό αυτοί που ασκούν το λειτούργημα της Παιδείας, όταν φυτοζωούν με τον εξευτελιστικό μισθό;
ΕΡ.: Ζήτημα μισθών των εκπαιδευτικών μας είναι το θέμα της χειρίστης ποιότητος της Παιδείας μας;... Δεν προτιμάτε να το αντιμετωπίσετε κατά βάσιν; Τι μισθούς είχαν οι παπάδες κ' οι δάσκαλοι του Κρυφού Σκολειού της τουρκοκρατίας; Ή δεν ίσχυε τότε ως "πρώτιστος" ο παράγων του ¨οικονομικού προσδιορισμού";... Βασικώτερα πως έχει η Παιδεία σήμερα;

 ΑΠ.: Βιάζεσθε. Δεν ωλοκλήρωσα την έκφραση της γνώμης μου. Η "καθολική εκπαίδευση" παραμένει υποχρεωτική μόνο σύμφωνα με το Σύνταγμα. Στην πραγματικότητα όμως είναι ανέφικτη για μέγα τμήμα της νεολαίας, που βρίσκεται σε περιοχές και σε οικογένειες βυθισμένες στην ανέχεια ή το σκοταδισμό. Η αντίστοιχη "κρατική μέριμνα" εξαντλήθηκε σχεδόν στην τυπική διάταξη του Συντάγματος.
Το πρόγραμμα της Παιδείας μας εκδηλώνει έντονα την αβελτηρία του κράτους.  Η σημερινή τεχνολογική κοσμογονία δεν άσκησε ακόμη καμιά ανανεωτική επίδραση στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα πρόγραμμα, διαμορφωμένο βασικά στο ΙΘ' (19ο) αιώνα κ' ελάχιστα αναπροσαρμοσμένο πριν τρεις δεκαετίες και περισσότερο. Είναι άλλωστε αμφίβολο αν μπορεί το κράτος να επιτελέσει μια εύστοχη προς την κατεύθυνση αυτή αναπροσαρμογή του εκπαιδευτικού προγράμματος, όταν δεν κατορθώνει εύστοχα να σχεδιάσει την οικονομική ανάπτυξη  της Χώρας.
Και η "ανθρωπιστική" όμως επιδίωξη της Παιδείας αναντικατάστατη και πολύτιμη όσο ποτέ, δεν κατορθώνεται σήμερα  να εκπληρωθεί ικανοποιητικά. Και η μέθοδος ίσως λείπει, και τα βοηθήματα δεν υπάρχουν, και το προσωπικό υστερεί αναμφίβολα με την εγκατάλειψη από το κράτος.
ΕΡ.: Θ' αρκούσε δηλαδή η "μέθοδος" (που υπήρχε - ή όχι;) και τα "βοηθήματα" (που επίσης είχαν υπάρξει), και η μη εγκατάλειψη των εκπαιδευτικών  από το κράτος , για να παν όλα καλά;
ΑΠ.: Το καίριο ελάττωμα του εκπαιδευτικού μας προγράμματος είναι η έλλειψη αξιολογικού προσανατολισμού και μιας ιεραρχίας αξιών  και αναγκών, που να προσδιορίσει την εκλογή των μαθημάτων και το βάρος του καθενός.
ΕΡ.: Δεν ξέρουμε τι ζητάμε, δηλαδή, από τους νέους μας, αλλά ούτε και τι τους δίδουμε - ή δεν κατάλαβα καλά;

ΑΠ.: Ας ολοκληρώσω... Στον περασμένο αιώνα [ΣΣ εννοεί τον 19ο], και στις αρχές τούτου [ΣΣ τον 20ο], υπήρχε η αόριστη νοσταλγία  προς την κλασσικήν Ελλάδα, και η αόριστη ευλάβεια προς το νεοελληνικό πολιτισμό, αλλά και η συγκεκριμένη προοπτική να διπλασιασθούν οι νέοι του Έθνους σε ηρωικούς στρατιώτες για την απολύτρωση των υπόδουλων αδελφών, σύμφωνα με τη Μεγάλη Ιδέα του Γένους. Σήμερα υπάρχει κενό ιδεολογικό, αλλά και αξιολογική ασυναρτησία!
ΕΡ.: Μόνο στην Παιδεία μας αυτό;

ΑΠ.: Όχι βέβαια. Η αξιολογική ασυναρτησία χαρακτηρίζει ολόκληρο τον πολιτισμό του Έθνους. Θόρυβος πολύς γίνεται, και με τις αντίστοιχες δαπάνες, για εκδηλώσεις υποπνευματικές, προπάντων όσες υπηρετούν άμεσα τη χλιδή και τρυφή της ζωής. Εκθέσεις καλλιτεχνών ή ψευδοκαλλιτεχνών, διακοσμήσεις, εορτές, χορευτικές επιδείξεις, ποικίλες προσμίξεις κοσμηκότητας και τέχνης, προπάντων απομιμήσεις του συρμού των ευρωπαΐκών μεγαλουπόλεων, απασχολούν το ερύ "καλλιεργημένο" κοινό, τις εφημερίδες [ΣΣ απουσιάζει αναφορά στην τηλεόραση γιατί το 1958 δεν υπήρχε], και συχνά και το κράτος, σα να είναι παλλάδια του εθνικού πολιτισμού. Ολόκληρες σελίδες των εφημερίδων γεμίζουν από φλυαρίες γύρω από το θέατρο και τον κινηματογράφο και σχεδόν καθημερινά ασχολούνται με τις γεωγραφικές μετακινήσειςκάποιας υποκαλλιτεχνίδος του θεάτρου. Και οι σοβαρές εκδηλώσεις του πνεύματος έχουν τεθεί στο περιθώριο. Επιστημονικά επιτεύγματα σπουδαιότατα, παραμένουν απαρατήρητα. Εξ άλλου, φύρδην - μίγδην κυκλοφορούν μεταφράσεις είτε "εκλαϊκεύσεις"  επιστημονικών έργων, άλλοτε από εκδότες ευσυνείδητους, με επίγνωση της σημασίας μιας τέτοιας προσφοράς, άλλοτε δίχως σεβασμό της ιεραρχίας των επιστημονικών θεμάτων και δίχως ευθύνη για τις συνέπειες της ημιμάθειας του κοινού.
Και δεν υπάρχουν καν περιοδικά, όργανα πραγματικά του πολιτισμού, που να αξιολογούν  και να ελέγχουν και να ιεραρχούν τις πνευματικές εκδηλώσεις αντικειμενικά, ώστε να μορφώνουν κάπως μια κοινωνική συνείδηση, για τα έργα και τα πρόσωπα και τις προσπάθειες και τις επιτεύξεις και τις προσδοκίες, ή τους κινδύνους του πολιτισμού.
ΕΡ.: Πύργο Βαβέλ θυμίζουν όλ' αυτά...

 ΑΠ.: Ακριβώς! Ασυναρτησία!...  Και μπαραμένει στην ένδοξη άλλοτε χώρα, ο λαός μόνο, ηρωικός, αδάμαστος, αδιάφθορος, αναπογοήτευτος, με αστείρευτο δυναμισμό και με ακμαίο φρόνημα καρτερικά προσηλωμένος στην καθημερινή εργασία του, όρθιος στην έπαλξη της εθνικής αξιοπρέπειας και αυτεμπιστοσύνης!

ΤΟ ΑΛΛΟ ΣΑΒΒΑΤΟ: Απαντά ο Ίων Δραγούμης.