Η μετεξέλιξη των αναγνωσμάτων μας
Του Νίκου Τσούλια*
Η επιλογή και το περιεχόμενο των αναγνωσμάτων μας δεν είναι το ίδιο κατά τη διάρκεια της ζωής μας. Επηρεάζεται και διαμορφώνεται από το πολιτισμικό κλίμα κάθε ιστορικής φάσης (πόση σχέση έχει για παράδειγμα η δεκαετία του 1970 με τη σημερινή;), από την ίδια τη βιβλιογραφική παραγωγή, από το βάθος της γενικής παιδείας που έχει κάθε άνθρωπος και τέλος από τις μετεξελίξεις αυτής καθ’ εαυτής της ηλικίας μας.
Και πριν αρχίσουμε να αναλύουμε την άποψή μας θα πρέπει να λάβουμε υπόψη και μια βασική πολιτισμική αλλαγή του όλου πεδίο των διαβασμάτων μας με την εισχώρηση των νέων τεχνολογιών, των ψηφιακών αναγνωσμάτων και του διαδικτύου – γιατί αυτή η αλλαγή μπορεί να θεωρηθεί και αλλαγή «παραδείγματος» στην ιστορία του διαβάσματος.
Είναι όμορφο και γοητευτικό, προκλητικό και φιλόδοξο το νέο πεδίο αναφοράς του ψηφιακού κόσμου. Γιατί ανοίγει με έναν επαναστατικό τρόπο το μαζικό εκδημοκρατισμό της πληροφορίας και της γνώσης, γιατί εκμηδενίζει αποστάσεις του χωροχρόνου στην αναζήτηση των πηγών της μάθησης, γιατί παρέχει σε μεγάλο βαθμό δωρεάν τη ροή της πληροφόρησης. Ταυτόχρονα όμως θέτει και ένα πεδίο αναφοράς υποβάθμισης της γνώσης: προσφέρει άφθονη και ανούσια πληροφορία με αποτέλεσμα ο αναγνώστης, αν δεν έχει ισχυρή γενική παιδεία και ευρεία μόρφωση, να μεταπίπτει σε έναν καταναλωτή φτηνής πληροφορίας.
Στην παιδική φάση της ηλικίας του ο άνθρωπος, και υπό την επήρεια της ισχυρής φαντασίας και ονειροπλασίας, ζητάει σχετικά αναγνώσματα και επικυριαρχούν τα βιβλία με εικόνες και σχεδιάσματα. Εδώ η εικόνα είναι και καταφύγιο και ορμητήριο της φαντασίωσης του παιδιού και συνάπτεται με τη δική του ισχυρή επικράτεια της προηγούμενης φάσης, της ατέλειωτης ζωγραφικής με την οποία προσπαθεί να κατανοήσει τον κόσμο. Δεν είναι λοιπόν καθόλου τυχαίο το γεγονός ότι εδώ επικρατούν τα κόμικς.
Η ανταριασμένη εφηβεία φέρνει τα πάνω κάτω στη μετεξέλιξη των αναγνωσμάτων μας. Εδώ ο αναγνώστης έχει ένα πανίσχυρο πεδίο αναφοράς: τη σχολική γνώση, το σχολικό βιβλίο, την υποχρεωτική μάθηση, τη θεσμική γνώση με έναν τόσο καταιγιστικό τρόπο που δεν παίρνει ανάσα. Η εποχή ζητάει πολλά και οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί ακόμα περισσότερα. Εδώ η παραδοσιακή συνταγή λέει ότι αν δεν διαβάσεις σ’ αυτή την τόσο βιωματοφόρο φάση της ζωής σου κλασική λογοτεχνία, δεν μπορεί να αναπτυχθεί η κριτική σκέψη σου και ο στοχασμός σου – και αυτό είναι πράγματι μια ισχυρή αλήθεια.
Ο εφηβόκοσμος θέλει να δημιουργήσει το δικό του αυτόνομο πεδίο των αναγνωσμάτων – άλλωστε εφηβεία σημαίνει ανάμεσα στα άλλα και αμφισβήτηση στις επιλογές των μεγάλων – και επιζητεί βιβλία οριακών περιοχών του επιστητού. Ταυτόχρονα η μαζική εισβολή των νέων τεχνολογιών και ιδιαίτερα του κινητού τηλεφώνου και του διαδικτύου προσφέρει τόσες και τόσες εστίες ανάγνωσης και μάλιστα με τον πιο εύκολο και πιο πρόχειρο τρόπο, με αποτέλεσμα να μην μπαίνει καν στον κόπο να επιλέξει ένα ανάγνωσμα, γιατί δεν προλαβαίνει. Είναι φανερό ότι η παραδοσιακή ροή των αναγνωσμάτων που είχαν οι προ νέων τεχνολογιών έφηβοι έχει ανατραπεί.
Θα πρέπει να λάβουμε υπόψη μας ότι ένας νέος και μια νέα έχουν ένα βαρύ φορτίο υποχρεωτικής γνώσης, που δεν υπήρχε σε προηγούμενη ιστορική περίοδο. Όταν κάνουν πορεία ολοκληρωμένων σπουδών που φτάνει μέχρι την εκπόνηση διδακτορικής διατριβής και παράλληλα έχουν το δέλεαρ της εύκολης πληροφόρησης – από την οποία δεν μπορούν να απουσιάζουν -, περιορίζονται αρκετά στο να αναζητήσουν όλη εκείνη τη μορφωτική αποσκευή που είναι άκρως απαραίτητη στη ζωή τους.
Η επαγγελματική πορεία είναι φορτωμένη με την επιστημονική γνώση, με τις ανάγκες και τις προτεραιότητες που θέτουν οι νέοι εργασιακοί χώροι για συνεχή και συστηματική ενημέρωση, για στενή σχέση με την πορεία του επαγγέλματός των. Εδώ πρέπει να πούμε λοιπόν ότι το μεγάλο μέρος των πολιτών μας διακόπτει τη σχέση του με τη γενική γνώση / γενική παιδεία και έχει μόνο εργαλειακή σχέση με αυτή.
Ωστόσο και με το πέρασμα των χρόνων κάθε άνθρωπος των Γραμμάτων – ο οποίος δεν έχει κόψει καθόλου το νήμα της ανάγνωσης των κλασικών βιβλίων και των βιβλίων ποιότητας – διαπιστώνει ότι πρέπει να κάνει συγκροτημένες επιλογές και να αξιολογεί αυστηρά το τι θα διαβάσει. Ξέρει πολύ καλά ότι υπάρχουν άπειρες δυνατότητες και αν δεν έχει άποψη για τη ζωή – ναι για τη ζωή –, για το ποιες είναι οι βαθύτερες ανάγκες του και αναζητήσεις του και για τι σου δίνει κάθε βιβλίο, θα βρεθεί προ τετελεσμένων. Δεν θα προλάβει να διαβάσει το αξιοδιάβαστο.
Όταν ο άνθρωπος βρίσκεται σε μεγάλη ηλικία, στοχάζεται και αναστοχάζεται για το τι δεν έκανε καλά και για το τι δεν πρόλαβε να κάνει. Τούτου δοθέντος, οφείλει να έχει κατακτήσει μια τέτοιας ποιότητας βιβλιοφιλική κουλτούρα, ώστε να γίνει κοινωνός των μεγάλων μορφών του Πνεύματος. Αλλιώς, πώς μπορεί να ισχυριστεί ότι έζησε τη ζωή του, ότι κατανόησε σε σημαντικό βαθμό τον κόσμο και τον εαυτό του, ότι ερμήνευσε την πραγματικότητα και αυτοδιαμόρφωσε την προσωπικότητά του;
ΠΗΓΗ: anthologio.wordpress.com
----------------------------------------------------------------------
* Ο Νίκος Τσούλιας είναι εκπαιδευτικός στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Διετέλεσε Πρόεδρος της ΟΛΜΕ από το 1996 έως το 2003
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου