Γιαννούλης Χαλεπάς

80 χρόνια από το θάνατο του Εθνικού μας Τήνιου γλύπτη

της Μαρίας Ρώτα*

Ο Χαλεπάς αποτελεί μοναδική περίπτωση στη γλυπτική του εικοστού αιώνα. Γεννήθηκε στον Πύργο της Τήνου 14 Αυγούστου 1851 και έφυγε από τη ζωή στην Αθήνα 15 Σεπτεμβρίου 1938. Συμπληρώνονται, φέτος, 80 χρόνια από τον θάνατό του.

Ήταν μικρό παιδί όταν ο πατέρας του τον έφερε στη Σύρο, (όπου ήταν τα καλά σχολεία) για να μάθει γράμματα. Σύντομα ο Γιαννούλης αποφάσισε ποιο δρόμο θα ακολουθούσε, αφού οι καλλιτεχνικές καταβολές του είχαν από νωρίς αρχίσει να τον ενδιαφέρουν, είχε ήδη εντυπωσιαστεί από τον ίδιο του το οικογενειακό περιβάλλον. Ο πατέρας του Ιωάννης ήταν γλύπτης, αλλά και το χωριό, ο Πύργος, στο οποίο γεννήθηκε είχε σπουδαία καλλιτεχνική παράδοση.

Μετά το τέλος των σπουδών του στα σχολεία της Σύρου, πήγε στην Αθήνα (1869-1872) και σπούδασε στο Σχολείο των Τεχνών (μετέπειτα Σχολή Καλών Τεχνών) με δάσκαλο τον Λεωνίδα Δρόση. Η τέχνη που αγάπησε ήταν η γλυπτική και σε πολύ νεαρή ηλικία παρουσίασε αξιόλογα και πανέμορφα έργα τέχνης.

Το 1873 με υποτροφία του Ιδρύματος Ευαγγελιστρίας Τήνου συνέχισε τις σπουδές του στην Ακαδημία του Μονάχου. Δάσκαλος του ήταν ο Μαξ Βίντμαν ο οποίος είχε θαυμάσει την μεγάλη προσπάθεια και την αισθητική του νεαρού Γιαννούλη για την γλυπτική. Τρία χρόνια αργότερα, το 1876 επέστρεψε στην Αθήνα και άνοιξε δικό του εργαστήρι, στο οποίο δούλευε με ιδιαίτερη καλλιτεχνική διάθεση και δημιούργησε τα πιο σπουδαία έργα εκείνης της περιόδου. Θαυμάστηκαν ιδιαίτερα τον 19ο αιώνα, αλλά ο Χαλεπάς αποτελεί μοναδική περίπτωση στη γλυπτική του εικοστού και του εικοστού πρώτου αιώνα.

Τα έργα που θαυμάστηκαν όταν πρωτοδημιούργησε το εργαστήρι του ήταν: “ΣΑΤΥΡΟΣ ΚΑΙ ΕΡΩΤΑΣ” 1877, “ΚΕΦΑΛΙ ΣΑΤΥΡΟΥ” 1878, και η “ΚΟΙΜΩΜΕΝΗ” που θαυμάζεται έως σήμερα. Ένα αριστούργημα τέχνης. Στο τέλος του 1878 παρουσιάζονται τα πρώτα συμπτώματα της ψυχοπάθειας του. Έγινε ένα πρώτο ταξίδι στην Ιταλία, επέστρεψε στην Τήνο, αλλά η κατάστασή του δεν ήταν καθόλου καλή. Τότε αποφασίστηκε να εισαχθεί στο ψυχιατρείο της Κέρκυρας, όπου έμεινε εκεί από το 1888 έως το 1902. Με την φροντίδα των γιατρών έφυγε από το ψυχιατρείο και πήγε κοντά στη μητέρα του στον Πύργο της Τήνου. Μόλις είχε φύγει από τη ζωή ο πατέρας του. Το 1916 πέθανε η μητέρα του και ο “Γιαννούλης” αρχίζει να ασχολείται πάλι με την τέχνη του, με τη γλυπτική που ήταν όπως είχε πει: “η ανάστασή” του.

Το 1925 τον επισκέφθηκε ο καθηγητής της Σχολής Καλών Τεχνών Θωμάς Θωμόπουλος και φρόντισε να γίνει έκθεση έργων του στην Ακαδημία Αθηνών.

Η Ακαδημία σε δυο χρόνια το 1927 του απονέμει το Αριστείο Τεχνών. Μια δεύτερη έκθεση έργων του Χαλεπά έγινε το 1928 στο “Άσυλο Τέχνης” που είχε δημιουργηθεί στο σπίτι Βέλμου.

Τον Απρίλιο του 1999, ο Επιμελητής της Εθνικής Πινακοθήκης Μάνος Στεφανίδης, σε μια παρουσίαση έργων σπουδαίων Ελλήνων, είχε αναφέρει: “Στη νεοελληνική τέχνη τρεις κορυφαίοι δημιουργοί συλλαμβάνουν τον άνθρωπο ως δράμα της ύπαρξης.

Ο Γ. Μπουζιάνης, ο Δ. Διαμαντόπουλος και πάνω και πέρα απ' όλους ο μπάρμπα – Γιαννούλης, ο έγκλειστος Τήνιος... Ο Χαλεπάς, ο Έλληνας ήταν ισοδύναμος με σπουδαίους γλύπτες, όπως ο Medardo Rasso και ο Alberto Giacometti. Είναι οι τρεις που αποτελούν μοναδική περίπτωση στη γλυπτική του εικοστού αιώνα... Το γνωστότερο έργο της πρώτης περιόδου του Χαλεπά (1870 – 78) είναι, βέβαια, η ΚΟΙΜΩΜΕΝΗ του Α' Νεκροταφείου Αθηνών, (τάφος Αφεντάκη) το πιο διάσημο έργο τέχνης στην Ελλάδα, με το οποίο γενιές Αθηναίων έχουν εντυπωσιασθεί και το θαυμάζουν... πρόκειται αληθινά για ένα μοναδικό έργο γλυπτικής. Την “Κοιμωμένη” διαπερνά με ρεαλιστικό τρόπο ρίγος θανάτου, καθώς ανασηκώνεται, επιχειρώντας ν' αρπάξει τη ζωή από το κράσπεδο του ιματίου της.

Άριστος γλύπτης

Στα έργα του Χαλεπά διακρίνονται δυο εποχές. Στην πρώτη (1870-1900 περίπου) ο σπουδαίος γλύπτης βρίσκεται στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού κλασικισμού. Τα πρώτα του έργα, όπως η “Κοιμωμένη” αποτελεί το αποκορύφωμα της τέχνης αυτής της περιόδου.

Σχεδόν μισό αιώνα αργότερα, που είναι η δεύτερη εποχή της δημιουργίας του, παρουσιάζει έργα που εκφράζουν μια αναπροσαρμογή. Είναι μια εποχή μετά την ψυχοπνευματική του κατάσταση, αλλά, όπως γράφουν οι ειδικοί που κρίνουν τα έργα του, εξακολούθησε να δημιουργεί και να παρουσιάζει πανέμορφα έργα γλυπτικής. Παρά το γεγονός ότι ο χρόνος που τον κράτησε μακριά από την δραστηριότητά του ήταν μεγάλος, τα νέα του έργα και οι μορφές που δημιούργησε αυτή τη νέα περίοδο είναι αξιόλογα.

Έργο – κλειδί από τη μια εποχή στην άλλη είναι η “ΠΡΙΓΚΙΠΙΣΣΑ” , “ΟΙΔΙΠΟΥΣ ΚΑΙ ΑΝΤΙΓΟΝΗ” “ΜΗΔΕΙΑ”ΣΑΤΥΡΟΣ ΚΑΙ ΕΡΩΤΑ” κ.α.

Ο Γιαννούλης Χαλεπάς στην Αθήνα

Στις 24 Αυγούστου 1930 είχε προσβληθεί από ημιπληγία. Έπειτα από επιμονή της ανιψιάς του αφήνει την Τήνο και εγκαταστάθηκε στο σπίτι του Βασιλείου και της Ειρήνης Χαλεπά. Ήταν ξαπλωμένος στο κρεβάτι του ο 87χρονος Γ. Χαλεπάς και δεχόταν τις περιποιήσεις της Ειρήνης. Εκείνο το πρωί, ήταν 15 Σεπτεμβρίου 1938, της ζήτησε ένα ποτήρι νερό. Πήγε στην κουζίνα για να το φέρει και όταν γύρισε τον βρήκε νεκρό. Η κηδεία του έγινε στο Πρώτο Νεκροταφείο Αθήνων. Ο τάφος του βρίσκεται κοντά στο διασημότερο έργο του, το ταφικό μνημείο της Σοφίας Αφεντάκη που έμεινε γνωστό ως “Κοιμωμένη”.

Υ.Γ.: Είναι πολλά τα γραπτά κείμενα για τη ζωή και το έργο του Χαλεπά και πολλές οι φωτογραφίες των έργων του. Πέρασε στην ιστορία ως ο σημαντικότερος γλύπτης της νεότερης Ελλάδος. Η Τήνος τον τιμά.

………………………………………………………….

* Η Μαρία Ρώτα είναι αρχαιολόγος και τακτική συνεργάτης της καθημερινής εφημερίδας των Κυκλάδων ΚΟΙΝΗ ΓΝΩΜΗ που τυπώνεται στην Ερμούπολη της Σύρου, στην οποία δημοσιεύθηκε, στο φύλλο της 14ης  Ιουνίου 2018, το ενδιαφέρον άρθρο της, που αναδημοσιεύουμε.