«Εθνικόν άσμα»

 ΥΜΝΟΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΝ

της Μαρίας Ρώτα*

Μέσα στις φλόγες της Επανάστασης του 1821 ο Διονύσιος Σολωμός δημιούργησε την ποίηση για την ελευθερία της χώρας και ο Νικόλαος Μάντζαρος μελοποίησε, με ιδιαίτερο ενδιαφέρον την ποίηση του Σολωμού. Έτσι δημιουργήθηκε το “Εθνικόν άσμα” ώστε να βοηθήσει τους Έλληνες να αποκτήσουν την ελευθερία τους.

Διονύσιος Σολωμός. Ήταν κορυφαίος ποιητής και συγγραφέας

Γεννήθηκε στη Ζάκυνθο το 1798 και όταν μεγάλωσε έφυγε από την Ελλάδα και πήγε για σπουδές στην Ιταλία. Αρχικά φοίτησε στο Λύκειο της Βενετίας και ολοκλήρωσε τις σπουδές του στο Πανεπιστήμιο άλλης πόλης, όπου τελειώνοντας απέκτησε βραβείο ρητορικής. Είχε αποκτήσει και νομικές γνώσεις. Παράλληλα, άρχισε να γράφει ποιήματα στα ιταλικά, που κίνησαν το ενδιαφέρον και τον θαυμασμό των συνομηλίκων του. Γνωρίστηκε επίσης με ποιητές της εποχής Φόσκολο, Μόντι κ.α.

Γύρισε στη Ζάκυνθο το 1818, και όπως έχει γραφτεί, έγινε μέλος της Φιλικής Εταιρίας, όταν έμαθε ότι η Ελλάδα είχε αρχίσει να φροντίζει την απελευθέρωσή της. Η γνωριμία του, τότε, με τον Σπυρίδωνα Τρικούπη ήταν σημαντική γιατί γνωρίζοντας το ταλέντο του ποιητή, τον παρότρυνε να γράφει ποιήματα στην ελληνική γλώσσα. Στο μεταξύ είχε ξεσπάσει η Επανάσταση και είχε ακουστή στα Εφτάνησα.

Κατασυγκινημένος ο Σολωμός και είχε συχνή συνάντηση με τον Σπυρίδωνα Τρικούπη, ο οποίος θαύμαζε όλα τα γραπτά του κείμενα και του έλεγε χαρακτηριστικά: “Η ποιητική σας ιδιοφυΐα, σας επιφυλάσσει μια διαλεχτή θέση στην μέλλουσα ελληνική πρωτεύουσα της χώρας μας”. Η έστω και καθυστερημένη επαφή με τον ελληνισμό, (αφού μεγάλωσε και σπούδασε στην Ιταλία), ο νεαρός ποιητής συνεπαρμένος από την Επανάσταση του 1821, γράφει τον Μάιο του 1823, μέσα σε ένα μήνα, το πρώτο ποίημα του στην ελληνική γλώσσα και το ονόμασε “Ύμνον εις την Ελευθερίαν”.

Το έργο, που αποτελεί το σημαντικότερο ποίημα του Σολωμού, όπως όλοι οι Έλληνες αλλά και πολλοί ξένοι είπαν, είναι βαθιά επηρεασμένο από τη θρησκευτική του πίστη, την αρχαία ιστορία της χώρας του, την επαφή του με το ευρωπαϊκό πνεύμα και πλημμυρίζει από γνήσιο πατριωτικό αίσθημα.

Το ποίημα του έχει 158 στίχους και ο Σολωμός ήθελε η ποίηση του να αναφέρεται στο κράτος με την έννοια της Ελευθερίας της Ελλάδας. Το πολύ σημαντικό είναι ότι είχε ξεκινήσει αναπτύσσοντας, στους στίχους, το θέμα της σκλαβιάς και ότι δεν υπήρχε ελπίδα για ξένη βοήθεια (αυτή η φράση βοήθησε πολύ τους ξένους. Έτσι έφθασαν στην Ελλάδα τόσοι Ευρωπαίοι για να βοηθήσουν την ελευθερία της χώρας μας.)

Στο τέλος των στίχων υπάρχει η εξύμνηση της νίκης. Αυτό, το θαυμάσιο ποίημά του, τυπώνεται αρχικά το 1824 στο Μεσολόγγι, αν και ήταν ακόμη πολιορκημένο, και την επόμενη χρονιά τυπώθηκε στο εξωτερικό.

Νικόλαος Μάντζαρος

Ένα από τα αντίτυπα του ποιήματος “ Ύμνος εις την Ελευθερίαν” πήγε στα χέρια του Κερκυραίου μουσικού Νικολάου Μάντζαρου, ο οποίος είχε ταξιδέψει και εκείνος στην Ιταλία όπου είχε αποκτήσει εξαιρετικές προτάσεις καριέρας, εάν παρέμενε εκεί. Προτίμησε να επιστρέψει στην Κέρκυρα με σκοπό, όπως επιθυμούσε, να βοηθήσει στη διαμόρφωση της μουσικής παιδείας στο κράτος του, που άρχισε να ελευθερώνεται, με σκοπό να διδάσκει στους νέους και μάλιστα δωρεάν.

Ο Μάντζαρος καταπιάνεται αμέσως με το ποίημα του Σολωμού και κατόρθωσε τη μελοποίηση του για τετράφωνη ανδρική χορωδία. Ολόκληρο το ποίημα βέβαια είχε υπερβεί τη μία ώρα. Άρεσε, ενθουσίασε το πλήθος που το είχε ακούσει και τότε αποφάσισαν και αποδέχθηκαν ώστε η συγκεκριμένη μελοποίηση που δημιουργήθηκε από τον Μάντζαρο να γίνει ένα... άτυπο Εθνικού Ύμνου.

Η εγκατάσταση του Σολωμού στην Κέρκυρα και η γνωριμία με τον Μάντζαρο οδήγησαν τη συνεργασία τους στη σωστή και άριστη μελοποίηση του έργου. Έτσι ανέφεραν πολλοί άνθρωποι που είχαν ακούσει την πρώτη παρουσίαση, που όπως είπαν, τους πρόσφερε συναισθηματική και καλλιτεχνική φόρτιση.

Ένας μαθητής του Μάντζαρου, Σπύρος Δε Βιάζης, είχε πει: “Ηκούσαμε τον Μάντζαρο λέγοντα ότι πολλάκις συνειργαζόταν αυτός και ο Σολωμός εις την μελοποίησιν και προ του πιάνου κατά την δοκιμήν εν άκρω ενθουσιασμώ δακρύοντες έψαλλον αμγότεροι”. Αυτοί οι δύο σπουδαίοι άνδρες, (όπως έχει αναφέρει δημοσιογράφος), “... αλληλοσυμπληρώνονται σε αυτή την ιστορική συνεργασία, με τον ποιητή να λέει χαρακτηριστικά στον συνθέτη: Όσον περισσότερο εμβαθύνω εις την τέχνην σου τόσον πεσισσότερον εμπνέομαι εις την ιδικήν μου”.

Δεν είναι γνωστό πότε ολοκληρώθηκε η συνεργασία τους, αλλά η πρώτη λαϊκή μελοποίηση του Μάντζαρου στους στίχους του εθνικού ποιητή ξεπέρασε τα Επτάνησα και έφθασε στην όχι ακόμα ελεύθερη χώρα και αυτή η σύνθεση του ποιήματος ενθουσίασε τον λαό.

Είχε γράψει ο Γ. Κασιμάτης τότε: “Εις τας δεξιώσεις της Αυλής και κατά την διαταγήν του βασιλέως Όθωνος, η στρατιωτική ορχήστρα πνευστών συχνά επαιάνιζε τεμάχια του “Ύμνου εις την Ελευθερίαν” προς ενθουσιασμόν των προσκεκλημένων”.

Τον Δεκέμβριο του 1845 ο Όθωνας έδωσε στον Μάντζαρο τον Αργυρό Σταυρό του Βασιλικού Τάγματος του Σωτήρος και λίγο αργότερα έδωσε στον Σολωμό τον Χρυσό Σταυρό του επίσης Βασιλικού Τάγματος.

“Εθνικός Ύμνος”

Το 1865 ο βασιλιάς Γεώργιος Α' είχε ακούσει στην Κέρκυρα την μπάντα της Φιλαρμονικής Εταιρίας να παίζει την εκτέλεση του Ύμνου που είχε επικρατήσει τότε. Εντυπωσιάστηκε τόσο πολύ ώστε έδωσε αμέσως εντολή ανακήρυξης του έργου που άκουσε και να ονομαστεί: Αντί “Ύμνος στην Ελευθερία” “Εθνικός Ύμνος”! να γράφεται και να ακούγεται.

Με βασιλικό διάταγμα του υπουργείου Ναυτικών χαρακτηρίστηκε “εθνικόν άσμα” και για το Ναυτικό και για όλη την Ελλάδα. Έγινε γνωστό και σε όλους τους πρέσβεις των ξένων χωρών οι οποίοι τίμησαν την Ελλάδα και για τους ωραίους στίχους και για τη μουσική του ελληνικού Εθνικού Ύμνου.

Ένα απόσπασμα μικρό από τους 158 στίχους που αφιέρωσε στην Ελλάδα ο Δ. Σολωμός.

στ. 122 Σε γνωρίζω από τη κόψη

Του σπαθιού την τρομερή,

Σε γνωρίζω από την όψη

Που με βία μετράει τη γη.

στ. 123 Εις αυτήν, είν' ξακουσμένο, Δεν νικιέσαι εσύ ποτέ.

Όμως, όχι, δεν είν' ξένο και το πέλαγο για σε.

στ. 124 Το στοιχείον αυτό ξαπλώνει, Κύματ' άπειρα εις τη γη,

Με τα οποία την περιζώνει, Κι είναι εικόνα σου λαμπρή.

στ. 127 Δεν νικιέσαι, ειν' ξακουσμένο, Στην ξηράν εσύ ποτέ.

Όμως, όχι, δεν ειν' ξένο Και το πέλαγο για σε.

Έχει άλλο νούμερο ο στίχος που ακολουθεί τον στίχο 122

………………………………..

Η Μαρία Ρώτα είναι αρχαιολόγος και τακτική συνεργάτιδα της καθημερινής εφημερίδας των Κυκλάδων ΚΟΙΝΗ ΓΝΩΜΗ που τυπώνεται στην Ερμούπολη της Σύρου, στην οποία δημοσιεύθηκε, στο φύλλο της 18ης 18 Μαρτίου 2021, το ενδιαφέρον άρθρο της, που απόσπασμα  αναδημοσιεύουμε.