ΤΙ ΦΤΑΙΕΙ(12); Για την κακοδαιμονία της Ελληνικής ζωής

ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ

Βαθεία κρίσις των θεσμών μας -κοινωνικών, πολιτειακών, πολιτιστικών! Ωραία πράγματα στα χαρτιά, άθλια στην πραγματικότητα! Τόσα και τόσα δικαιώματα ο πολίτης στο Συνταγματικό Δίκαιο, τίποτε στην Διοικητική Πραγματικότητα, όπως την βλέπομε και την εμφανίζουν οι χρονογράφοι μας με στοιχεία, συμπίπτοντες όλοι, ανεξαρτήτως πολιτικών τοποθετήσεων

Η συνέντευξη αυτή, αν της γίνει μεταγλώττιση σε σύγχρονη δημοτική γλώσσα, δυσκολότατα  γίνεται αντιληπτό ότι είναι του 1958! Καθρεπτίζει απόλυτα και την σημερινή πραγματικότητα της Ελλάδας.

Η κρίση που διάγουμε είναι αποτέλεσμα της κακοδαιμονίας που λειτουργούμε ως κοινωνία, χρόνια τώρα!... Και αν δεν αλλάξουμε, με την κυριολεκτική σημασία του όρου, ως πολίτες και πολιτεία, η κρίση θα είναι η σταθερή "αξία" του τόπου μας. Διαρκές κατάντημα, δημιούργημα της άφρονης πρακτικής μας.

Ο Δημήτριος Οικονόμου όταν δίνει την συνέντευξή του στον Ρένο Αποστολίδη για την εφημερίδα "Ελευθερία" είναι διδάκτωρ των πολιτικών επιστημών και φυσικά νέος. Αναζητήσαμε περισσότερες πληροφορίες για την προσωπικότητά του, αλλά δεν κατέστη δυνατόν.

- Πρέπει πολύ να σκεφθεί κανείς προτού απαντήσει στην Έρευνά σας. Όχι γιατί είναι δύσκολο να βρεθούν οι "μάστιγες"  της ζωής του Τόπου, αλλά γιατί ζητάτε την "καιριώτερη" και πρέπει άρα να προβεί κανείς σε κάποια ιεράρχηση  των τόσων και τόσων, και να καταγγείλει την "πρώτην". Εκείνη, δηλαδή, που είναι ο κορμός, τρόπον τινά, του δένδρου της όλης κακοδαιμονίας μας -η βασική, από την οποίαν προκύπτουν όλες οι άλλες.

ΕΡΩΤΗΣΗ: Αυτό ακριβώς ζητείται. Λοιπόν, για προσπαθήστε!

ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Θα το προσπαθήσω - με την προϋπόθεση πως ότι πω, δεν θα θεωρηθεί ότι προβάλλεται ως κάτι "απολύτως ισχύον", αλλ' απλώς: ως το κατά την γνώμην μου"σχετικώς και κατά κανόνα ισχύον", χωρίς διόλου ν' αποκλείω και τις εξαιρέσεις.

ΕΡ.: Έστω -αν και αυτή η δήλωσις μειώνει την "δραστικότητα" των λεγομένων, και αφήνει πόρτες ανοιχτές. Αλλ' οπωσδήποτε- πείτε!

Διαφήμιση του Οκτωβρίου του 1958!

ΑΠ.: Λοιπόν, με βάση την κοινιολογική παρατήρηση της δημοσίας και ιδιωτικής συμπεριφοράς των ατόμων στην Ελλάδα, η κυριότερη μάστιξ της ζωής του Τόπου είναι η επικράτηση, στην κοινωνική κυρίως Ηγεσία μας, του χωρίς προσωπικότητα εγωπαθούς ατόμου. Πρόκειται κατά τη γνώμη μου, για την σχεδόν ψυχοπαθολογική εκείνη κατάσταση, υπό την οποίαν το άτομο, λόγω ελλείψεως επαρκών γνώσεων περί των όντων (Μόρφωσις) αλλά και επαρκών αρχών περί των δεόντων (Ηθικός Οπλισμός), αισθάνεται την ανάγκη να αυτοπροβληθεί και αυτοεπιβληθεί στην κοινωνία "όπως μπορεί". Και για να το κατορθώσει, καταναλίσκει ενέργεια και χρόνο όχι επιδιώκοντας Μόρφωση και Ηθικόν Οπλισμό, αλλά προσπαθώντας με κάθε μέσο να πείσει απλώς ότι τα διαθέτει αυτά. Χάριν δε της προβολής και της επιβολής αυτής θυσιάζει τα πάντα, και εκείνες ακόμη τις δήθεν "αρχές", για τις οποίες κατ' επίφασιν "κόπτεται". Γίνεται Φαρισαίος, δηλαδή "ανθρωπάκος", που εμφανίζεται με πολλά προσωπεία- αλλά, κυρίως, ως "μέγας και τρανός", ακριβώς όπως ο χαμηλού αναστήματος; προσπαθεί να εμφανίζεται υψηλός! Για να επιτύχει αυτή η εμφάνιση - που του είναι εντονότατη ψυχολογική ανάγκη- μετατρέπει την συμπεριφορά του (κοινωνική, πολιτειακή, πολιτιστική) εις απολύτως εγωκεντρική: καθοριζόμενη δηλαδή πάντοτε με βάση το "εγώ" του, και συνήθως προς άμεση "ικανοποίησή" του. Καταντά δε η συμπεριφορά αυτή, εφ' ενός μεν στην θεοποίηση του "εαυτούλη", αφ' ετέρου δε στην εκμηδένιση "δια παντός τρόπου" των συνανθρώπων του, εις οιονδήποτε τομέα νομίζει ο εγωκεντρικός ότι αυτοί αποτελούν  εμπόδιο της δικής του προβολής.

Στην πρώτη περίπτωση, εμφανίζεται ο γνωστός σε όλους  μας "εγωισμός"- που πάντως απέχει πάρα πολύ από την αρετήν, του εγωισμού, δηλαδή, της αυτοπεποιθήσεως εις εν αληθές "προσωπικόν βάρος".- και στην δεύτερη η "εξυπνάδα", που απέχει ακόμη περισσότερο από την καθαυτό νοημοσύνην.

Ο τύπος αυτός του εγωπαθούς και του "έξυπνου" έχει επικρατήσει στον Τόπο μας. Έχει δε, νομίζω, πολύ δίκαιον ο ελληνιστής καθηγητής του Πανεπιστημίου Harvard κ. C. Whitiman, που λέγει σε μια ειδική για του Νεοέλληνες διάλεξή του, ότι "ενώ εις την Δυτικήν Χριστιανοσύνην, όσον περισσότερον ατομικιστής είναι ο άνθρωπος τόσον μικρότερος γίνεται, εις την Ελλάδα όσον περισσότερον ατομικιστής είναι τόσον μεγαλύτερος γίνεσαι"!

ΕΡ.: Και πως "φέρεται" ο "εγωπαθής" και "εξυπνάκιας" αυτός "ρωμιός" κύριε Οικονόμου;

ΑΠ.: Γιατί τον λέτε "ρωμιό";

ΕΡ.: Του πάει θαρρώ περισσότερο το όνομα του απεμπολήσαντος την ελληνική υπερηφάνεια ραγιά των Ρωμαίων!... Λοιπόν; Πως "φέρεται";

ΑΠ.: Η εγωπάθεια και ο εγωκεντρισμός του ατόμου αυτού, με λόγια μεν εκδηλώνεται ως παντογνωσία, με έργα δε ως αυθαιρεσία και ως διαλυτική της κοινωνικής συνοχής, αλλά και άγονη ως εκ τούτου, δραστηριότητα περί επιφανειακά και μη ουσιώδη.

Ας δούμε το πρώτο: την "παντογνωσία".

Κάθε Έλλην "γνωρίζει τα πάντα"- ενώ σε άλλες κοινωνίες αυτό θεωρείται ως βαρεία μορφή ανοησίας. Εκεί, κάθε άνθρωπος, για να εκφέρει γνώμη στηρίζεται είτε στην πραγματική του ειδίκευση είτε στην αληθινή του πείρα, εδώ, τις περισσότερες γνώμες τις προβάλλουν θορυβωδώς εκείνοι ακριβώς που συνήθως ούτε ειδίκευση πραγματική έχουν, ούτε πείρα αληθινώς μετουσιωμένη σε "συμπερασμό" και σε  "γνώση". Είναι δε χαρακτηριστό ότι κανείς δεν έχει το κουράγιο να λέει συχνά πως κάτι δεν ξέρει, ή πως για κάτι δεν είναι βέβαιος, ή πως για κάποιο θέμα πρέπει να ζητηθεί και η γνώμη ενός άλλου, ενός ειδικού. Ενώ εκ παραλλήλου, ακόμη και ειδικοί επιστήμονες ενός τομέως δεν διστάζουν να αποφαίνονται ως "από καθέδρας" επί θεμάτων όλως άλλων τομέων- φθάνει να έχουν κάτι αρκούσε περί αυτών. Έτσι,π.χ. ακούτε δικηγόρους να έχουν γνώμες επί ιατρικών θεμάτων, θεολόγους επί κοινωνικών, γεωπόνους επί εκπαιδευτικών κ.ο.κ. Εκτός του ότι,μέγα πλήθος ανθρώπων εκτυπώνουν στα επισκεπτήριά τους μίαν "ηχηράν ειδικότηταν" και γενικώς ό,τι η φαντασία τους ανεύρει: ως ιδιαιτέρως "επιβλητικόν", διεκδικούντες κατόπιν άμεσον αναγνώρισιν "αυθεντίας" επί παντός πλέον θέματος!

Συνέπεια αυτής της "παντογνωσίας" είναι η σύγχυσις εις πάντα τομέα της σκέψεως και της επιστήμης, και εν τέλει η έλλειψις επιστημονικού πνεύματος - όχι  μόνον εντός των κύκλων εκάστης ειδικότητος,, αλλά γενικότατα εις την μελέτην οιουδήποτε θέματος της κοινωνικής μας ζωής .΄ετσι, τα προβλήματα όχι μόνον δεν λύνονται, παρά περιπλέκονται αφάνταστα, με πρόχειρες ή ανεδαφικές "λύσεις ", και δημιουργούν πελώρια κοινωνική συγχυσιν ιδεών, αντιλήψεων, αρμοδιοτήτων κ.λ.π.  αλλά κατά κύριον λόγον η κοινωνική σύγχυσις γεννάται από την έλλειψη κοινής βάσεως συνεννοήσεως.Ο καθένας "λέει ότι θέλει", κατά το συνήθως λεγόμενον,και η δυνατότης ελέγχου της αντικειμενικής βασιμότητος όσων "λέγει" ο οιοσδήποτε έχει πλέον κατέλθει εις το μηδέν!

Ο εγωκεντρισμός με έργα εκδηλούται ως απόπειρα παντοδυναμίας. Κάθε Έλλην είναι βέβαιος ότι αν κυβερνούσε αυτός τον Τόπο, τα προβλήματα τα ελληνικά θα λύνονταν ευθύς όλα, και... δια μαγείας! Εφόσον δε κανείς είναι τόσον βέβαιος για την αξία του ως "κυβερνήτου", αντιλαμβάνεσθε ότι όλες οι άλλες θέσεις, ειδικότητες, αρμοδιότητες, είναι γι' αυτόν πολύ μικρές, δεν είναι γι' αυτόν παρά "παιχνίδι"! Και ως "παιχνίδι"

 ακριβώς τις "παίζει", με πλήρη περιφρόνηση προς τη σοβαρότητα των αντικειμένων της -παιδαριώδους φυσικά- δραστηριότητάς του.

Συνέπεια της καταστάσεως αυτής είναι η κοινή διαπίστωσις ότι εις την Ελλάδα δεν ισχύει η αρχή: "Οι κατάλληλοι άνθρωποι στις κατάλληλες θέσεις". Γιατί επιδιώκει διαρκώς ο καθένας τα πλέον απίθανα των πραγμάτων!

Αν γινόταν μία επιστημονική έρευνα, θα μας απεδείκνυε, νομίζω, ότι οι περισσότερες θέσεις κατέχονται από τους πιο ακατάλληλους ανθρώπους.

ΕΡ.: Μη φοβάστε και δε θα γίνει ποτέ! Ποιοι θα αφήσουν να γίνει τέτοια "έρευνα"; Αλλά κ' εκείνοι που θα είχαν ποτέ την αδιάβλητη δύναμη να την κάνουν, με... "έρευνες" θα καταπιάνονταν; Ή με άμεση άρση της μονιμότητας και εκκαθάριση των ακαταλλήλων; Προχωρείστε όμως καλύτερα στη δικιά σας σκέψη...

ΑΠ.: Το αποτέλεσμα όλων αυτών: Βαθεία κρίσις των θεσμών μας -κοινωνικών, πολιτειακών, πολιτιστικών! Ωραία πράγματα στα χαρτιά, άθλια στην πραγματικότητα! Τόσα και τόσα δικαιώματα ο πολίτης στο Συνταγματικό Δίκαιο, τίποτε στην Διοικητική Πραγματικότητα, όπως την βλέπομε και την εμφανίζουν οι χρονογράφοι μας με στοιχεία, συμπίπτοντες όλοι, ανεξαρτήτως πολιτικών τοποθετήσεων.

Συμπερασματικά: Η "παντογνωσία" και παντοδυναμία του εγωκεντρικού ατόμου δημιουργεί κρίση και ανεπανόρθωτη φθορά των θεσμών, όσο κι αν αυτοί είν' ωραίοι.

ΕΡ.: "Ωραίοι": Τι λογής "ομορφιά" έχουν οι θεσμοί, που δεν κλείνουν μέσα τους ακατάλυτο το εχέγγυο της πιστής εφαρμογής τους; Ωραίοι... στα λόγια δηλαδή;

ΑΠ.: διαφωνώ τελείως με την σκέψη σας!

ΕΡ.: Η ιδική σας ενδιαφέρει...

ΑΠ.: Κατ' εμέ, είναι σαν να παραδίδει κανείς ένα καινούργιο και λεπτό μηχάνημα σε ακατάλληλα και ανειδίκευτα χέρια. Αν χαλάσει το μηχάνημα, ο Έλληνας θα σπεύσει να διακηρύξει όχι ότι αυτός δεν εγνώριζε, ή δεν ηδύνατο, να το χειρισθεί, αλλ' ότι το μηχάνημα ήταν "σκάρτο".

ΕΡ.: Φοβούμαι ότι ο Έλληνας, στην πλειονότητά του, είναι πολύ καλύτερος από αυτό, κύριε Οικονόμου. Αλλ' όχι ο Έλληνας -οι ανάξιοι της πάσης φύσεως "ηγεσίας" του, είναι κατώτεροι οιουδήποτε "θεσμού", και του πλέον ελαφρού!

Αλλ' ας το αφήσωμε αυτό... Της "εξυπνάδας", ποιες οι εκδηλώσεις;

ΑΠ.: Η "εξυπνάδα" με λόγους εκδηλώνεται ως παντο-κατηγορία! Δηλαδή: συκοφάντησις των πάντων, προσώπων και θεσμών. Αυτό δε τείνει να γίνει "νόμος" στο δημόσιο βίο μας. Για κείνον που με το έργο του  ή την προσωπικότητά του αρχίζει πράγματι να υπερέχει των άλλων, δημιουργούνται "πυρά φραγμού". Και όταν ακόμη δεν υπάρχει τίποτα το επίμεμπτο, τίποτα το συγκεκριμένο εναντίον του, εις τον άνθρωπον αυτόν προσάπτονται διάφορα κοσμητικά επίθετα, γνωστά εις όλους μας. Αν μπορούσε κανείς να παρακολουθήσει τα λεγόμενα εις τα "σαλόνια", τα ψιθυριζόμενα "εμπιστευτικώς" στο αυτί των υπουργών, τα "συστατικά" εν γένει, θα έβλεπε ότι ο προβαίνων σε συστάσεις κατηγορεί όλους τους άλλους εκτός του εαυτού του. Η συκοφαντία, με όλες τις παραλλαγές της, αποτελεί ειδικά μάστιγα του Τόπου, γιατί καταργεί την αμερόληπτη σύσταση προσώπου για πρόσωπο - πράγμα αναγκαίο για την προώθηση νέων ανθρώπων.

Συνέπεια αυτής της καταστάσεως είναι η Μετριοκρατία και η Γεροντοκρατία. Ήτοι: η επικράτησις  εκείνων που επειδή δεν εδημιούργησαν κάτι στην ζωή τους δεν έχουν επισύρει "πυρά φραγμού" και επιβάλλονται εν ονόματι δήθεν της "πείρας".

Αυτό συμβαίνει προ παντός στον Κρατικό Μηχανισμό, όπου κάθε νέο και υγιές στοιχείο αποβάλλεται.

Με έργα η "εξυπνάδα" εκδηλώνεται ως παντο-υπονόμευσις, δηλαδή ως έλλειψις συνεργασίας. Όχι μόνον ο κάθε "έξυπνος" δεν προσφέρει την καλή του διάθεση για συνεργασία με άλλους ανθρώπους  προς επίτευξη ενός κοινού σκοπού, αλλά και κάμνει το παν να εμποδίσει τους άλλους να εργασθούν. Από το φόβο, κατά κανόνα, μήπως αναδειχθεί με την εργασία του κάποιος άλλος, το εγωπαθές άτομο αναλίσκεται στο "σαμποτάζ" των ατομικών προσπαθειών, είτε στην "οικειοποίηση" των συλλογικών προσπαθειών. Παραδείγματος χάριν, ως συνάδελφος "αντιδρά" ή "βάζει πεπονόφλουδα" και ως μέλος ενός συμβουλίου εννοεί πάντα να κάμνει "το δικό του"! Αν δε γίνεται, προτιμά να τινάξει στον αέρα την προσπάθεια, παρά να θυσιάσει κάτι από το "εγώ" του.

ΕΡ.: Μα πρόκειται περί "εγώ" πια, κύριε Οικονόμου; Φοβούμαι ότι περιγράφετε ό,τι ακριβώς ένας Νίτσε ή ένας Στίρνερ θα ονόμαζαν "εσύ", ή "κοινωνικό εγώ", ή αυτό τούτο: "μη εγώ"!

ΑΠ.: Έστω... Πάντως - δια να συνεχίσω-, συνέπεια της ελλειπούς συνεργατικότητος είναι η έλλειψις οργανώσεως και προγράμματος σε όλες τις συλλογικές προσπάθειες. Έτσι επεξηγείται η γνωστή κατάσταση, κατά την οποίαν, οι Έλληνες σαν άτομα μεγαλουργούν, αλλά ως ομάδες και σύνολα αποτυγχάνουν. Συλλογική δράσις εις την Ελλάδα είναι περίπου ακατανόητος. Τα συλλογικά όργανα ε΄'ιτε γίνονται όργανα των ολίγων, είτε ατονούν. Οι συλλογικές εν γένει προσπάθειες είναι ανοργάνωτες και εκφυλίζουν το έργον των - ως π.χ. διάφορες "Επιτροπές" και "Συμβούλια". Και πρώτα απ' όλα: το Ελληνικόν Κράτος, δηλαδή το σύνολον των συλλογικά οργανωμένων150.000 υπαλλήλων Δημόσιων Υπηρεσιών και Νομικών Προσώπων Δημοσίου Δικαίου.

Συμπέρασμα: Σε μια εποχή που η κοινωνική διαφοροποίησις και ο τεχνικός πολιτισμός δεν αφήνουν στο άτομο, στην μονάδα, παρά ελάχιστα, σχεδόν μηδαμινά περιθώρια δημιουργίας, ακόμη και όταν αυτό διαθέτει δύναμη ή εξουσία (όπως, π.χ., δω οι υπουργοί), σ' αυτήν την εποχή όπου το πάν εξαρτάται από την συνεργασία των ατόμων και ομάδων- αυτό είναι νομίζω το θέμα της Εκθέσεως Βρυξελλών-, οι άνθρωποι στον Τόπο μας είναι ανίκανοι για συνεργασία!

ΕΡ.: Ας σημειωθεί, λοιπόν, ότι ως "τυχαίο" γεγονός, το ότι μόνο οι θαυμάσιοι εμείς λείπουμε και από την Έκθεση Βρυξελλών!

ΑΠ.: Έλλειψις συνεργασίας παντού!... Και ας προσθέσω στα παραπάνω κάτι ακόμη: Το εγωκεντρικό μας άτομα δεν έχει προσωπικότητα διότι έχει πολλές "προσωπικότητες"! Αλλάζει συνεχώς προσωπεία, και εμφανίζεται κάθε τόσο μ' εκείνην την "προσωπικότητα" που ευνοεί την "ικανοποίηση" του "εγώ" του. Παράδειγμα: Ο "αγαδοραγιάς" του κ. Σπύρου Μελά! Δηλαδή ο υπάλληλος , που εις μεν τους ισχυροτέρους του εμφανίζεται ως "ραγιάς", εις δε τους αδυνάτους, μεταξύ των οποίων και οι απλοί πολίτες, ως "αγάς"!

ΕΡ.: Καλά όλα αυτά, κύριε Οικονόμου, αλλ' η αιτία όλων αυτών που βρίσκεται;

ΑΠ.: Οι σύγχρονοι κοινωνικοί ψυχολόγοι λέγουν πως η επικράτηση του "πολυπρόσωπου" εγωπαθούς ατόμου οφείλεται στην κακή προσαρμογή του ατόμου στο οικογενειακό, σχολικό και κοινωνικό του περιβάλλον, που δημιουργεί συμπλέγματα κατωτερότητος, και τα οποία εμφανίζονται  πλέον στην κοινωνία ως συναισθήματα ανωτερότητος. Εν πάσει  περιπτώσει, οφείλεται στην  έλλειψη οικογενειακής, σχολικής  και κοινωνικής αγωγής και παιδείας. Αγωγής η οποία θα διαμορφώνει αυτόν τον τύπον προσωπικότητος που εις την σύγχρονη κοινωνική ψυχολογία ονομάζεται "δημοκρατική προσωπικότητα" (υπό την έννοια, φυσικά, της φιλοσοφίας της ισότητος, αγάπης,ανεκτικότητος και κατανοήσεως των άλλων ανθρώπων). Η αγωγή αυτή επιτρέπει στον άνθρωπο να αισθάνεται άνετα στις σχέσεις του με τους άλλους ανθρώπους, και να δρα δημιουργικά, με εμπιστοσύνη και σε συνεργασία μ' αυτούς. Τέτοια αγωγή σπάνια έδωσε η ελληνική οικογένεια, και ποτέ δεν δίνει το ελληνικό σχολείο ή η ελληνική κοινωνία -ίσως λόγω της μιμήσεως των βαυαρικών προτύπων.

Χρειαζόμαστε Παιδεία η οποία θα παρέχει εις τον κάθε Έλληνα μια ειδίκευση, κ' η ειδίκευση αυτή θ' αποτελεί την κυριότερη ασφάλεια και εγγύηση για την προαγωγή του ατόμου και της κοινωνίας. Με άλλα λόγια: Παιδεία η οποία Θα εξασφαλίζει άρτια επιστημονική κατάρτιση της ηγετικής τάξεως στην ελληνική κοινωνία, εκείνων δηλαδή των ολίγων οι οποίοι κρατούν στα χέρια τους την εξουσία για την ορθή λύση των προβλημάτων που απασχολούν τους πολλούς.

ΕΡ.: Φοβούμαι, κύριε Οικονόμου, ότι η "δημοκρατική" αυτή "προσωπικότητα" που λέτε αφ' ενός, και "οι ολίγοι" εκείνοι που λέτε αφ' ετέρου ότι "κρατούν στα χέρια τους την εξουσία για την ορθή λύση των προβλημάτων..." και τα λοιπά δεν συμβιβάζονται!

Αυτό το "ολίγοι", κ' εκείνο το "για την ορθή", τινάζουν ακριβώς στον αέρα το "δημοκρατική", αλλά βεβαίως και το "προσωπικότητα"! Γιατί; Ποιοι κρίνουν το "ορθή", είναι πάντα -από καταβολής κοινωνιών- το ζήτημα, κύριε Οικονόμου. Και: Ποιοι δίνουν "λύσεις", (ποιοι "εξουσιάζουν" δηλαδή, για να μιλάμε ρεαλιστικά)! Η Δημοκρατία δε, είναι ίσα-ίσα "το μη εν ολίγους οικκείν"- του Περικλέους δα! (Θουκ., Β', 37)-, και η "προσωπικότητα" μισεί πρωτίστως την αυθαιρεσία των "ολίγων εξουσιαζόντων", αλλιώς δεν είναι "προσωπικότητα", παρά το "εγώ" εκείνο που περιγράψατε προ ολίγου (το "αντί-εγώ" στην ουσία)!

Αλλά συγχωρήστε μου την παρέμβαση, και θυμηθείτε ότι ο ρόλος μου αυτός είναι: Να εκφράζω τις ισχυρότερες αντιρρήσεις του αναγνώστη, για να ακούγεται ο "πλήρης λόγος".

ΑΠ.: Με την Αγωγή και την Παιδεία μπορούμε να φτιάξουμε τον τύπο του Έλληνος- αν όχι σ' αυτή τη γενιά, τουλάχιστον για την επόμενη.

Αλλά πρέπει ν' αρχίσουμε τώρα αμέσως, γιατί κάθε καθυστέρηση αποτελεί έγκλημα εις βάρος του ελληνικού λαού, ο οποίος δεν φταίει αν εκείνοι που τον διοικούν, δεν εφρόντισαν να του εξασφαλίσουν αγωγήν και παιδείαν ζωής, εργασίας και συνεργασίας.

Η Αγωγή και η Παιδεία, εξασφαλιζόμενες στον Έλληνα από την οικογένεια, το σχολείο και την κοινωνία, μπορούν να καταστήσουν τον άνθρωπο "ελεύθερο" δηλαδή αυτοδιατιθέμενη πάντοτε προσωπικότητα, κατά τον Άρνολντ, ή αυτοπειθαρχημένη προσωπικότητα κατά τον Κλεμανσώ. Γιατί ελεύθερος είναι ο άνθρωπος όταν μπορεί να αυτοπειθαρχείται -ακριβώς για να μη χρειάζεται να πειθαρχείται από τους άλλους.

Αλλιώς μένοντας όποιοι είμαστε, δεν ξέρω αν είμαστε "ελεύθεροι". Λέγω ότι τείνουμε προς την δουλεία του εαυτού μας. Αντί να πειθαρχήσουμε τον εαυτό μας, μας υποτάσσει εκείνος, αυτή η αλόγιστη φωνή του "εγώ".

Αν θέλετε μια ένδειξη αυτού, σας την προσφέρω: Ο κοινωνικός μας βίος ρυθμίζεται σχεδόν 100% ετερόνομα, όπως λέγουν οι νεοκαντιανοί φιλόσοφοι μας του Δικαίου. Μ' απλούστερα λόγια: τα πάντα ρυθμίζονται "νομικά", με απειλή κυρώσεων. Δηλαδή: Παντού καταναγκασμός! Τίποτε δεν επαφίεται στην "αυτοπειθαρχία", δηλαδή στην ελευθερία. 

ΕΡ.: Δεν ξέρω αν αυτό είναι Ελευθερία, κύριε Οικονόμου, ή απλώς έξυπνο σερβίρισμα του Καταναγκασμού. Να μου επιτρέψετε να πω κάτι:

Η Ελευθερία ορίζει μόνη το περιεχόμενό της! Αυτοπροσδιορίζεται - η και δεν αυτοπροσδιορίζεται καν! Δεν της ορίζεται όμως ποτέ, από τίποτε "ανώτερό" της, ή "προϋποθετικό" της δήθεν, το περιεχόμενο και η σημασία! Η φύση της έννοιάς της είναι απόλυτη! Τα λοιπά, είναι απλώς υπονομεύσεις της!

Ανεξαρτήτως όμως αυτών, εκείνο το "ετερόνομο" της ρυθμίσεως του κοινωνικού μας βίου, για ολοκληρώστε το!

ΑΠ.: Είπα: Τα πάντα ρυθμίζονται "νομικά", δηλαδή με καταναγκασμό! Η πολυνομία δε και ο"νομικισμός" αποτελούν ακριβώς τα κύρια συμπτώματα (και μαζί, κατά την γνώμη μου, τις αποδείξεις) ότι κατεστράφη η προσωπικότητα του Έλληνος, ο εθνικός του χαρακτήρ, και, αντ' αυτού, εδημιουργήθησαν οκτώ εκατομμύρια πολυπρόσωπα "εγώ", τα οποία προσπαθούμε να τιθασεύσωμε με νόμους, διατάγματα, εγκυκλίους και κανονισμούς. Και δεν μπορούμε βεβαίως να το καταφέρουμε...

ΕΡ.: Ευτυχώς!

ΑΠ.: Πως;

ΕΡ.: Ευτυχώς, λέω.

ΑΠ.: Παράδοξος αντίληψις!

ΕΡ.: Ίσως... Αλλά φοβούμαι ότι ο μεν αριθμός (οκτώ εκατομμύρια!) είναι υπερβολικός, η δε αξία όσων λέτε έγκειται ακριβώς εις το ότι αντιστρεφόμενα αποτελούν δριμύτατη κριτική της ανεπαρκέστατης Εξουσίας -και όχι βεβαίως των Ελλήνων συλλήβδην, που καλά κάνουν και δεν "τιθασεύονται" σε Εξουσία ανίκανη να εμπνεύσει Ελευθερία, και τόσο στείρα σε πραγματικές "λύσεις" των προβλημάτων ώστε να ασκεί διαρκώς μάταιο καταναγκασμό!

ΑΠ.: Κατ΄εμέ, κύριε Αποστολίδη, δεν χρειάζονται ούτε "κωδικοποιήσεις" νόμων -τόσων πολλών νόμων και καταναγκασμών- ούτε "κηρύγματα" από άμβωνος.

ΕΡ.: Άλλα χρειάζεται τι;

ΑΠ.: Είπα: χρειάζεται αγωγή για Ελευθερία και Δημοκρατία, με την προλεχθείσα κοινωνιολογική τους έννοια. Δηλαδή: Πολιτειακή αγωγή -αλλά όλων! Διοικούντων και διοικουμένων! Αγωγή για να διοικούν και για διοικούνται προς το γενικό συμφέρον. Άλλωστε αυτό είναι το άριστο πολίτευμα και κατά τον Αριστοτέλη.

ΕΡ.: Ενθυμίζουν τον "Λόγον του Θρόνου" όλα αυτά, περί ελλείψεως πολιτικής αγωγής και τα συναφή... Αλλά δεν ενθυμούμαι: εκείνο το "και των διοικούντων"...

ΑΠ.: Ο Αριστοτέλης το λέγει, κύριε Αποστολίδη -και υπήρξε μέγας κοινωνικός επιστήμων!

ΕΡ.: Και οικοδιδάσκαλος ανακτόρων...

ΑΠ.: Ναι , Διδάσκαλος του Μεγάλου Αλεξάνδρου - όχι λίγο!

ΣΕ ΕΠΟΜΕΝΟ ΣΑΒΒΑΤΟ: Απαντά ο Εμμανουήλ Βουρέκας.