Ας μιλήσουμε για δίαιτες… (2)

ΔΙΑΙΤΕΣ  EXPRESS

της Δρ.Ειρήνης Μπαθρέλλου και του Μιχάλη Γεωργούλη*

Δίαιτες express. Είναι μία μόδα; Είναι αποτελεσματικές; Πότε είναι επικίνδυνες; Η δίαιτα του αστροναύτη, η δίαιτα του στρατιώτη, η δίαιτα των σταρ, η δίαιτα του ανανά κ.λπ. Πότε η δίαιτα μπορεί να είναι πραγματικά βλαβερή για την υγεία; Και για τι κινδύνους μιλάμε;

Οι «ανορθόδοξες» δίαιτες αδυνατίσματος αποτελούν μια μόδα που τις τελευταίες δεκαετίες έχει απήχηση σε ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού (συχνότερα του ενήλικου αλλά τα τελευταία χρόνια και του εφηβικού) που αντιμετωπίζει χρόνιο πρόβλημα ρύθμισης σωματικού βάρους, αλλά και σε άτομα που περιστασιακά αναζητούν μια ταχεία απώλεια του πλεονάζοντος σωματικού βάρους που απέκτησαν έπειτα από ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα, όπως οι γιορτές των Χριστουγέννων και του Πάσχα ή η περίοδος του καλοκαιριού. Σε γενικές γραμμές, ο όρος «ανορθόδοξες» δίαιτες αδυνατίσματος περιλαμβάνει εκείνες τις δίαιτες που υπόσχονται θαυματουργά αποτελέσματα ως προς την απώλεια βάρους, και γι’ αυτόν τον λόγο άλλωστε είναι και τόσο δημοφιλείς.

 Στις δίαιτες αυτές συγκαταλέγονται οι δίαιτες «express», δηλαδή υποθερμιδικές δίαιτες που υπόσχονται μεγάλη απώλεια βάρους σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα (π.χ. απώλεια 10 κιλών σε 1 εβδομάδα), οι δίαιτες «αποτοξίνωσης», οι «δημοφιλείς» δίαιτες, όπως η δίαιτα Atkins, η δίαιτα Ornish, η δίαιτα Zone, η δίαιτα Dukan, η δίαιτα Holywood ή οι δίαιτες δημοφιλών προσώπων (star), καθώς και διάφορα άλλα είδη διαιτών που παίρνουν το όνομά τους από τη φιλοσοφία και τα ιδιαιτέρα χαρακτηριστικά τους, όπως η δίαιτα του γκρέιπφρουτ, η δίαιτα του ανανά, η δίαιτα του φυστικοβούτυρου, η δίαιτα της σούπας, η δίαιτα των χυμών, η δίαιτα του αστροναύτη, η δίαιτα του στρατιώτη, η δίαιτα των μονάδων, η δίαιτα συνδυασμών, η δίαιτα της ωμοφαγίας, η δίαιτα της ομάδας αίματος και η δίαιτα της δυσανεξίας. 

Συνήθη χαρακτηριστικά αυτών των διαιτών 

• 
  Βασίζονται στην ύπαρξη «μαγικών» τροφίμων ή/και ευεργετικών ή επιβλαβών συνδυασμών τροφίμων. Για παράδειγμα, η δίαιτα του ανανά επικαλείται την υψηλή θρεπτική αξία του ανανά και ταυτόχρονα του αποδίδει ισχυρές λιποδιαλυτικές ιδιότητες, προτείνοντας μια πολύ αυξημένη κατανάλωση του συγκεκριμένου φρούτου σε καθημερινή βάση, σε συνδυασμό με λαχανικά και τρόφιμα της ομάδας του κρέατος (κόκκινο κρέας, λευκό κρέας ή ψάρι), για μια θεαματική απώλεια βάρους. Αντιστοίχως, η δίαιτα συνδυασμών, γνωστή και ως δίαιτα Hey, απαγορεύει αυστηρά την κατανάλωση υδατανθρακούχων και πρωτεϊνούχων τροφίμων στο ίδιο γεύμα (π.χ. κρέας με μακαρόνια, κοτόπουλο με ρύζι ή ψάρι με πατάτες), προβάλλοντας ως επιχείρημα ότι οι ο συνδυασμός των τρόφιμων αυτών δυσχεραίνει τη διαδικασία της πέψης και μπορεί να προκαλέσει αύξηση του σωματικού βάρους και άλλες δυσάρεστες συνέπειες για την υγεία.
• 
  Επιτρέπουν την απεριόριστη κατανάλωση κάποιων τροφίμων και επιβάλλουν τη μερική ή/και πλήρη απαγόρευση άλλων τροφίμων ή/και ολόκληρων ομάδων τροφίμων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν οι δίαιτες πολύ χαμηλών υδατανθράκων (όπως η δίαιτα Atkins), οι οποίες επιτρέπουν μια ελεύθερη κατανάλωση πρωτεϊνούχων τροφίμων, όπως το κρέας, αλλά επιβάλλουν αυστηρό περιορισμό στην κατανάλωση υδατανθρακούχων τροφίμων, όπως τα δημητριακά, τα φρούτα, τα λαχανικά και τα όσπρια. Αντιστοίχως, η δίαιτα της ομάδας αίματος και η δίαιτα της δυσανεξίας απαγορεύουν την κατανάλωση συγκεκριμένων τροφίμων που υποθετικά οδηγούν σε αύξηση του βάρους του ατόμου, καθώς είτε δεν συνάδουν με την ομάδα αίματός του είτε δεν πέπτονται σωστά στο γαστρεντερικό του σύστημα λόγω δυσανεξίας.
• 
  Χαρακτηρίζονται από μονότονες επιλογές τροφίμων και απαιτούν μεγάλη πειθαρχία και πολλές στερήσεις. Ας φανταστούμε, για παράδειγμα, τη δίαιτα ενός ατόμου που υποθετικά πρέπει να απέχει πλήρως από το σιτάρι και τα προϊόντα του για να χάσει βάρος. Το άτομο αυτό είναι αναγκασμένο να μην καταναλώνει βασικά τρόφιμα όπως ψωμί, φρυγανιές, παξιμάδια, ζυμαρικά και δημητριακά πρωινού, τα οποία κατά κανόνα φτιάχνονται από αλεύρι σίτου, σχεδόν όλα τα αρτοσκευάσματα του εμπορίου που συνήθως περιέχουν σιτάρι έστω και σε μικρή ποσότητα (π.χ. σφολιάτες, αλμυρές και γλυκές πίτες, πίτσες, κρέπες, βάφλες, κέικ, κρουασάν, σοκοφρέτες, μπισκότα, κριτσίνια, κράκερ, αλμυρά σνακ, κλπ.), αλλά και πολλά άλλα τρόφιμα των οποίων η μαγειρική παρασκευή απαιτεί αλεύρι (και αυτό συνήθως είναι αλεύρι σίτου).
• 
  Χρησιμοποιούν πολύπλοκη επιστημονική ορολογία και τεχνικές εντυπωσιασμού για να προσελκύσουν άτομα, παραφράζουν γνωστά επιστημονικά δεδομένα και παρουσιάζουν έλλειψη επιστημονικής τεκμηρίωσης. Με άλλα λόγια, η αποτελεσματικότητα των διαιτών αυτών ως προς αυτό που υπόσχονται δεν υποστηρίζεται από έγκυρα επιστημονικά δεδομένα (π.χ. αποτελέσματα δημοσιευμένων μελετών στη διεθνή βιβλιογραφία), αλλά συνήθως οι ενδείξεις για τις επιδράσεις και τη χρήση τους βασίζονται σε θεωρίες ή γνώμες ειδικών και σε προσωπικές εμπειρίες ή μαρτυρίες ατόμων με μεγάλη κοινωνική επιρροή.
• 
  Δεν δίνουν ερεθίσματα για αλλαγή της διαιτητικής συμπεριφοράς και γενικά για την υιοθέτηση ενός ισορροπημένου τρόπου ζωής. Οι «ανορθόδοξες δίαιτες» αδυνατίσματος βασίζονται στη λογική «άσπρο-μαύρο», δηλαδή «επιτρεπόμενα-απαγορευμένα» ή «καλά-κακά» τρόφιμα ή θρεπτικά συστατικά, και συχνά προτρέπουν την παράλειψη γευμάτων ή/και την αντικατάστασή τους με συμπληρώματα ή χάπια, τη μονοφαγία ή ακόμα και την πλήρη νηστεία. Το σύνολο των πρακτικών αυτών δεν καλλιεργεί μια υγιή στάση απέναντι στην τροφή και ωθεί τα άτομα σε ακραίες διαιτητικές συμπεριφορές, οι οποίες, υπό άλλες συνθήκες (π.χ. αν δεν υπήρχε επιθυμία ταχείας απώλειας βάρους), δεν θα αποτελούσαν επιλογή ή μέρος της διατροφής τους.

Απώλεια βάρους, περιστασιακό ή μόνιμο; 

Όσον αφορά στην απώλεια βάρους, είναι γεγονός ότι άτομα που ακολουθούν  ανορθόδοξες» δίαιτες αδυνατίσματος χάνουν κιλά, και μάλιστα με ταχύ ρυθμό. Κάτι τέτοιο είναι εύλογο, καθώς οι περιορισμοί που υπαγορεύουν οι δίαιτες αυτές έχουν ως αποτέλεσμα το άτομο που τις εφαρμόζει να μειώνει σημαντικά την ημερήσια ενεργειακή του πρόσληψη, δηλαδή τις θερμίδες που προσλαμβάνει κατά τη διάρκεια της ημέρας από την τροφή. Ωστόσο, η απώλεια βάρους που επιτυγχάνεται δεν διαρκεί για μεγάλο χρονικό διάστημα. Αντιθέτως, είναι σχεδόν βέβαιο ότι, μόλις κάποιος επανέλθει στις παλιές διατροφικές του συνήθειες, το βάρος που έχασε μέσω των διαιτών αυτών επανακτάται και δυστυχώς συνήθως δεν επιστρέφει στα αρχικά επίπεδα, αλλά σε ακόμη υψηλότερα. Το γεγονός αυτό οφείλεται στο ότι η απώλεια βάρους έχει επιτευχθεί με έναν ακραίο τρόπο, ο οποίος δεν μπορεί να υιοθετηθεί για μεγάλο χρονικό διάστημα (δεν είναι τυχαίο ότι οι περισσότερες «ανορθόδοξες» δίαιτες προτείνεται να εφαρμόζονται για λίγες ημέρες έως λίγες εβδομάδες), ενώ παράλληλα το άτομο δεν έχει εκπαιδευτεί σωστά στο πώς να ακολουθεί μια υγιεινή διατροφή που θα συμβάλλει σε ένα πιο υγιές σωματικό βάρος, σε συνδυασμό με σωματική δραστηριότητα και άλλες ευεργετικές συνήθειες στο πλαίσιο ενός συνολικά ισορροπημένου τρόπου ζωής, ώστε τα αποτελέσματα να διατηρηθούν μακροπρόθεσμα. 

Παρόλα αυτά, το πιο σημαντικό μειονέκτημα των διαιτών αυτών δεν είναι η μη αποτελεσματική τους δράση στη ρύθμιση του σωματικού βάρους, αλλά οι κίνδυνοι που κρύβουν για την υγεία και η μη υγιής στάση που καλλιεργούν στα άτομα απέναντι στην τροφή. Λόγω της ανεπαρκούς πρόσληψης πολλών θρεπτικών συστατικών που χαρακτηρίζει τέτοιου είδους δίαιτες, οι αρνητικές επιδράσεις είναι σημαντικές κατά την ενήλικη ζωή, και ακόμα πιο σοβαρές κατά τη διάρκεια της παιδικής και εφηβείας, όταν δηλαδή το σώμα ακόμα αναπτύσσεται και υπάρχουν αυξημένες ανάγκες σε ενέργεια και θρεπτικά συστατικά. Ενδεικτικά, η ελλιπής κάλυψη των διατροφικών αναγκών του οργανισμού, έστω και για λίγες μέρες, μπορεί να προκαλέσει διαταραχή της λειτουργίας του γαστρεντερικού και του ανοσοποιητικού συστήματος. Επιπλέον, πολλές από τις δίαιτες αυτές περιλαμβάνουν ειδικά ροφήματα, βότανα ή χάπια, τα οποία μπορεί να είναι ακόμα και επικίνδυνα, εφόσον τα συστατικά τους δεν είναι πάντα γνωστά με βεβαιότητα. Σε κάθε περίπτωση, και άσχετα από το είδος των τροφίμων που η καθεμιά περιλαμβάνει, οι «ανορθόδοξες» δίαιτες ενισχύουν εξ’ ορισμού μια μη σταθερή στάση και σχέση με το φαγητό, καταργώντας την έννοια της ισορροπίας και ενισχύοντας ακραίες διατροφικές συμπεριφορές.

ΣΧΕΤΙΚΕΣ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

Ας μιλήσουμε για δίαιτες… (1)

Βρές το Σωματότυπό σου!

Πως να αποκτήσεις μια υγιή σχέση με το σώμα σου;

Ποιες συμπεριφορές σχετίζονται με αυξημένο σωματικό βάρος;

....................................

*Η Δρ. Ειρήνη Μπαθρέλλου είναι Διαιτολόγος-Διατροφολόγος ΕΔΙΠ, στο Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο και ο Μιχάλης Γεωργούλης είναι Διαιτολόγος Διατροφολόγος, MSC

ΠΗΓΗ: ΕΥΖΗΝ - Πρόγραμμα του Χαροκοπείου Πανεπιστημίου με αποδέκτη το μαθητικό πληθυσμό