ΤΙ ΦΤΑΙΕΙ(13); Για την κακοδαιμονία της Ελληνικής ζωής

ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΒΟΥΡΕΚΑΣ

 "...είναι απεριόριστες οι ικανότητες του λαού, η φαντασία, η ευφυΐα, η εργατικότης. Αλλά προσκρούει στην "πρώτη" μάστιγα της ζωής του τόπου -και αυτή είναι η Προχειρότης και η Ανυπομονησία, αποτέλεσμα της νευρικότητος και του αψίκορου (ευμετάβλητου) του χαρακτήρος μας. Μεγάλοι ενθουσιασμοί, και ταχεία κόπωσις -αυτό που αποτέλεσε δυστυχώς πάντοτε μια τροχοπέδη στην εξέλιξη του πολιτισμού μας."

Ονομαστός αρχιτέκτων ο Εμμανουήλ Βουρέκας (1907-1992) με αισθητή παρουσία από τα πρώτα χρόνια της καριέρας του  στα αρχιτεκτονικά δρώμενα της Ελλάδας. Συνέβαλλε στην διαμόρφωση του ύφους της νεοελληνικής αρχιτεκτονικής, ιδιαίτερα στην αθηναϊκή αστική πολυκατοικία.

Στα δημιουργήματά του περιλαμβάνονται πολλές μελέτες ιδιωτικών κατοικιών και πολυκατοικιών. Στα ονομαστά κτίρια του περιλαμβάνονται τα τουριστικά συγκροτήματα των Αστεριών της Γλυφάδας και του Αστέρα της Βουλιαγμένης, το ξενοδοχείο Χίλτον και το Μέγαρο Μουσικής Αθηνών.
Στην συνέντευξή του στον Ρένο Αποστολίδη για την εφημερίδα Ελευθερία το 1958, τοποθετείται με θάρρος και σαφήνεια στο πρόβλημα της κακοδαιμονίας των δημόσιων έργων.

ΕΡΩΤΗΣΗ: Η Έρευνα ενδιαφέρεται ιδιαιτέρως, κύριε Βουρέκα, να έχει την γνώμην ανθρώπων του "θετικού" τομέως για την κακοδαιμονία του Τόπου και για το τι κυρίως μας λείπει.

ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Είναι φυσικόν η γνώμη μας να επηρεάζεται από τας επιδιώξεις ή το επάγγελμά μας, και να βλέπωμεν τα πράγματα μέσω πρίσματος αναλόγου με τον τομέα του ενδιαφέροντός μας.

ΕΡ.: Σωστά. Μα αυτό ακριβώς και σας ζητείται! Γιατί είναι πολλοί εκείνοι που λέγουν- και έχουν ίσως αρκετό δίκιο-, ότι πρωτίστως χρειάζεται ο λόγος εκείνων που ευρίσκονται σε διαρκή επαφή όχι με "λόγους", αλλά με "πράγματα" του Τόπου αυτού. Ώστε: Βεβαίως με το πρίσμα του δικού σας τομέως την κρίση σας!

ΑΠ.: Με αυτήν την προϋπόθεσιν θεωρώ ότι η μεγαλυτέρα κακοδαιμονία του τόπου είναι η σχεδόν παντελής έλλειψις εις την χώραν μας βασικών πρώτων υλών, και κυρίως καυσίμων απαραίτητων δια την ανάπτυξιν μιας αυτοτελούς και βιωσίμου βιομηχανίας.

Κανένας λαός δεν μπορεί να φθάσει σήμερα σε μια ανεκτή οικονομική στάθμη, αναγκαία προϋπόθεση ενός προηγμένου πολιτισμού, χωρίς μιαν ανεπτυγμένη βιομηχανία. Τα αγροτικά προϊόντα και η βιοτεχνική παραγωγή, όσον και αν αυξηθούν κατ' αναλογίαν του πληθυσμού (και αυτό φαίνεται δυνατόν με τας νέας επιστημονικάς μεθόδους) δεν είναι αρκετά για να ανεβάσουν αυτήν την στάθμην, γιατί συγκριτικώς οι ανάγκες έχουν πολλαπλασιασθεί και επεκταθεί σε βιομηχανικά προϊόντα. Αν προ ολίγων μόνον δεκαετηρίδων μια επάρκεια σίτου ήτο κάτι το κεφαλαιώδες και η πραγματοποίησις της ανέλπιστος, σήμερα και η πλήρης αυτάρκεια δεν ικανοποιεί παρά ελάχιστον ποσοστόν των αναγκών του πληθυσμού. Η έλλειψις όμως αυτή θα μπορούσε εν μέρει να ισοφαρισθεί με μια μεγάλη προσπάθεια, μεγαλυτέρα από εκείνη που είναι αναγκαία στις πλούσιες σε πρώτες ύλες χώρες, εκμεταλλεύσεως αυτών των ελαχίστων που βρίσκονται στον τόπο.

ΕΡ.: Βλέπετε γύρω σας περιθώρια για "ηρωικές προσπάθειες" τέτοιου είδους;

ΑΠ.: η δυνατότης υπάρχει - διότι είναι απεριόριστες οι ικανότητες του λαού, η φαντασία, η ευφυΐα, η εργατικότης. Αλλά προσκρούει στην "πρώτη" μάστιγα της ζωής του τόπου -και αυτή είναι η Προχειρότης και η Ανυπομονησία, αποτέλεσμα της νευρικότητος και του αψίκορου (ευμετάβλητου) του χαρακτήρος μας. Μεγάλοι ενθουσιασμοί, και ταχεία κόπωσις -αυτό που αποτέλεσε δυστυχώς πάντοτε μια τροχοπέδη στην εξέλιξη του πολιτισμού μας.

ΕΡ.: Και είναι συγχρόνως το πιο βασικό εθνικό χαρακτηριστικό μας: Εκρηκτικοί -αλλά με ελάχιστη αντοχή στη διάρκεια. Ραγδαίοι - αλλά ποτέ "σφυροκόποι"!... Λοιπόν: Τι πρέπει να γίνει;

ΑΠ.: Δια να εκμεταλλευτούμε όσα ολίγα η φύσις μας επροίκισε δεν φθάνουν δυστυχώς μόνον τα προγράμματα, αλλά χρειάζεται απαραιτήτως τελεία οργάνωσις μελέτης και εκτελέσεως των σχεδίων που πρέπει να καταρτίζονται για την πραγματοποίησιν των προγραμμάτων αυτών.

ΕΡ.: Τα "προγράμματα" θα μας σώσουν; Μήπως ασκεί περισσότερο γόητρο απ' ότι αξίζει η λέξις αυτή;

ΑΠ.: Δεν έχετε άδικον να δυσπιτείτε, όπως καταντούν τα προγράμματα εδώ. Διότι καταρτίζονται βεβαίως και εδώ προγράμματα, όλων των ειδών και για όλα τα θέματα -ίσως και περισσότερα του δέοντος!- αλλ' ελλείπει παντελώς σχεδόν, από ιθύνοντας, κράτος και ιδιώτας, η διάθεσις και η υπομονή για να καταρτισθούν και μελετηθούν τα σχέδια εκτελέσεως αυτών των προγραμμάτων!... Μόλις και μετά βίας ανεχόμεθα την κατάρτιση προσχεδίων, ως επί το πλείστον προχείρων, και με αυτά θέλουμε να αρχίσωμεν αμέσως το έργον, προβάλλοντες πάντοτε, κράτος και ιδιώται, "ισχυρούς λόγους" δια τους οποίους είναι "απαραίτητον" να αρχίσει, ή... να φανεί ότι αρχίζει!

ΕΡ.: Α! Δηλαδή, "προγράμματα" όταν θορυβωδώς εξαγγέλουν και εντυπωσιάζουν όλους εμάς τους "αδαείς", περί αυτού πρόκειται; Περί της κατεξοχήν... κενολογίας δηλαδή;

Τι θα πει "προγράμματα" δίχως προσχέδια και συστηματική προμελέτη της εκτελέσεώς των;

ΑΠ.: Μα αυτό ακριβώς σας λέγω!... Εδώ σ' εμάς, η πραγματική μελέτη γίνεται κατά την διάρκεια της εκτελέσεως! Και επειδή βέβαια δεν υπάρχει τότε πια ο απαιτούμενος χρόνος ηρέμου και σοβαράς μελέτης, όλα γίνονται πάλιν βάσει προχείρων σχεδίων εκτελέσεως, πράγμα που καταντά  πλέον εγκληματικόν! Το έργον τότε κοστίζει 2 και 3 τον προχείρως καταρτισθέντα προϋπολογισμόν, και τελειώνει εις χρόνον 2 και 3 φορές μεγαλύτερον, τα δε προγράμματα πραγματοποιούνται κατ' αντίστροφον αναλογίαν, κατά εν προς δύο και εν προς 3! Είναι απαραίτητον για το μέλλον, αν θέλουμε να προοδεύσουμε και να μην παραμείνει ο Τόπος μας αιωνίως μια σχεδόν υποαναπτυγμένη χώρα, να αποφασίσουμε όλοι, κράτος και ιδιώται, ότι, πριν αρχίσωμε οιοδήποτε έργον, πρέπει προηγουμένως να έχουν καταρτισθεί τα σχέδια μέχρι και της τελευταίας λεπτομέρειας, οπότε βέβαια τότε μόνον μπορεί πραγματικά να προϋπολογισθεί και πάλιν με κάποια προσέγγισιν. Αυτά τα σχέδια για να γίνουν χρειάζονται βεβαίως και χρόνον και χρήματα. Ο χρόνος όμως και τα χρήματα θα εξοικονομηθούν πολλαπλασίως εκ των υστέρων, διότι το έργον θα γίνει τότε συντομότερα και θα κοστίσει πραγματικά όσο προϋπελογίσθη.

ΕΡ.: Ενώ εμείς αντ' αυτού τι κάνομε;

ΑΠ.: Εμείς, με εγκληματικήν θα έλεγα επιπολαιότητα, κρίνομε υπερβολικήν ή περιττήν την δαπάνην και τον απαραίτητον δια τα προσχέδια χρόνον!

Όλοι θαυμάζουν την ταχύτητα με την οποίαν κατασκευάζεται εις τας ΗΠΑ ένα έργοστάσιον, ή ένας ουρανοξύστης, ή οιοδήποτε άλλο έργον. Ελάχιστοι όμως ξέρουν (και αυτοί ακόμη δεν το έχουν καλά χωνέψει) ότι αυτό το οιοδήποτε μεγάλο έργον έχει μελετηθεί επί χρόνον συνήθως διπλάσιον από όσον χρειάζεται για να κατασκευασθεί! Σε πλείστα μάλιστα τελευταία έργα ο χρόνος μελέτης έφθασε εις το τριπλάσιον του χρόνου εκτελέσεως - με τελικά όμως αποτελέσματα μεγάλης οικονομίας και ταχύτητος.

Πολλές φορές οι Έλληνες υπουργοί -κυρίως των υπουργείων που ασχολούνται με τα παραγωγικά έργα- βρίσκονται σε δύσκολη θέση προκειμένου να αποφασίσουν τι πρέπει να κάνουν, γιατί έχουν προ αυτών συγκρουόμενα συμφέροντα και προτάσεις διαφόρων λύσεων. Αφού παρέλθει συνήθως πολύς χαμένος χρόνος έως ότου πεισθούν ότι πραγματικά ευρίσκονται προ διλήμματος, καλούν συμβούλους δια να τους βοηθήσουν. Παρουσιάζεται τότε σχεδόν κατά κανόνα το φαινόμενον, ότι και οι ειδικοί σύμβουλοι βρίσκονται προ του αυτού ακριβώς διλήμματος, όπως και ο υπουργός, διότι καλούνται να... μαντεύσουν χωρίς να έχουν προ αυτών συγκεκριμένας μελέτας, ποια είναι συμφεροτέρα δια το Κράτος και την Κοινωνία λύσις!...

Εις ερώτησιν, του τι πρέπει να γίνει, δίδουν στερεοτύπως την απάντησιν ότι "θα έπρεπε να είχαν καταρτισθεί οριστικαί μελέται". Ποτέ όμως μέχρι σήμερον δεν υπήρξε ο απαιτούμενος χρόνος δι' αυτήν την "πολυτέλειαν", διότι ο υπουργός θα παρέμενε εις την θέσιν του επί περιορισμένον χρονικόν διάστημα και το έργον θα έπρεπε όχι μόνον να αρχίσει, αλλά και, ει δυνατόν, να έχει τελειώσει επί υπουργίας του!

Υπάρχουν άπειρα παραδείγματα που αποδεικνύουν ότι πραγματικά αυτή η προχειρότης και μανία της ταχείας επιτυχίας έχει γίνει, σε μια εποχή μάλιστα ανασυγκροτήσεως η κυριότερη  μάστιξ του τόπου.

ΕΡ.: Δηλαδή τους πολύ "ταχείς" και "δραστήριους" θα πρέπει να τους τρέμωμε!... Και αυτούς πρωτίστως ακριβοπληρώνομε!... Καλό και τούτο!

ΑΠ.:Έχουν γίνει από πολλών ετών, από τεχνικούς, επανειλημμένως πιεστικαί συστάσεις προς τας διαφόρους κυβερνήσεις, αλλά και εις τους μεγάλους οργανισμούς, να δημιουργήσουν υπηρεσίας μελετών, αι οποίαι θα μελετούν  τα έργα που θα πρόκειται να πραγματοποιηθούν μετά δύο ή τρία έτη. Αλλά ποτέ δεν εισηκούσθησαν, διότι κανένας  αρμόδιος δεν ενδιαφέρθη να προετοιμάσει την επιτυχίαν του διαδόχου του, αφού αυτός ο ίδιος που θα δημιουργούσε μίαν ασφαλώς πολυδάπανον υπηρεσίαν δεν θα είχε βεβαίως  ως αμοιβήν παρά μόνον τας ευκόλους και επιπολαίας επικρίσεις.

ΕΡ.: Αυτό που προκύπτει από όσα λέτε, κύριε Βουρέκα, είναι το καίριο αλλά και επικίνδυνο!... Υποδεικνύετε, από εντελώς θετικής πλευράς, σπουδαία ασθένεια του κοινοβουλευτικού συστήματος -που και να διορθωθεί εξ αυτής της πείρας δύναται, αλλά και να ανατραπεί ίσως, εν ονόματι του "ακαταλλήλου" πλέον δια την απαραίτητον "τεχνικήν εξέλιξιν"!

Οι "τεχνικοί" το έχουν υπόψιν των αυτό;

ΑΠ.: Μια και τους εθίξατε, είναι νομίζω επείγουσα ανάγκη να δοθεί μεγαλυτέρα προσοχή εις τους τεχνικούς γενικά, οι οποίοι είναι πια σήμερα εμμέσως οι φορείς του πολιτισμού, γιατί κανένας πολιτισμός δεν εδραιώνεται απάνω στη φτώχεια. Στη σύγχρονη εποχή οι τεχνικοί είναι εκείνοι που θα κατορθώσουν, αν εισακουσθούν, να αυξήσουν τον πλούτον του Τόπου και να ανεβάσουν το βιοτικό επίπεδο.

ΣΕ ΕΠΟΜΕΝΟ ΣΑΒΒΑΤΟ: Απαντά ο Μανόλης Αναγνωστάκης