Χαρείτε την, παρακολουθώντας την όμως με ασφάλεια

ΜΕΡΙΚΗ ΕΚΛΕΙΨΗ ΗΛΙΟΥ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

της Αικατερίνης Ρόζη* (επιμέλεια)

Είναι ωραία η Ελλάδα μας αλλά κάτι τέτοιες στιγμές .... εύχομαι να ζούσα έστω και για λίγο στα νησιά Φερόε στον Ατλαντικό..... γιατί; Μα για την έκλειψη ηλίου που θα γίνει το μεσημέρι της Παρασκευής 20 Μαρτίου, περίπου 13 ώρες πριν από την Εαρινή Ισημερία. Η έκλειψη θα γίνει ορατή ως ολική για περίπου δυόμιση λεπτά, μόνο από τις Νήσους Φερόες, ανάμεσα στη Βρετανία και την Ισλανδία, και από το αρχιπέλαγος Σβάλμπαρντ στην Αρκτική. Ενώ σε εμάς μερική... γιατί ο  ηλιακός δίσκος θα καλυφθεί κατά περίπου 40%.

 Τι είναι όμως η έκλειψη ηλίου;

Έκλειψη Ηλίου έχουμε όταν η Σελήνη παρεμβάλεται προσωρινά  μπροστά από τον Ήλιο, με αποτέλεσμα τη μερική ή  ολική απόκρυψή του ( η Σελήνη «μπαίνει» στην μέση και «κρύβει» τον ήλιο).

Γιατί όμως δεν έχουμε έκλειψη  Ηλίου κάθε μήνα;

Αυτό οφείλεται στο ότι τα τρία σώματα δεν ευθυγραμμίζονται  ακριβώς κάθε μήνα γιατί η τροχιά της  Σελήνης γύρω από τη Γη δε βρίσκεται πάνω στο ίδιο επίπεδο με αυτό της τροχιάς  της Γης γύρω από τον Ήλιο.

Έτσι μόνο δύο εποχές το χρόνο η διάταξη του συστήματος Ήλιου, Γης, και Σελήνης είναι τέτοια ώστε τα τρία σώματα να βρίσκονται σε ευθεία γραμμή και η σκιά της Σελήνης να πέσει πάνω στην Γη προκαλώντας έκλειψη Ηλίου.

Πώς μπορεί να κρύψει η Σελήνη, που είναι τόσο μικρή, τον Ήλιο, που είναι τεράστιος;

Μπορεί η  διάμετρος της Σελήνης να είναι περίπου 400 φορές μικρότερη από τη διάμετρο  του Ήλιου, όμως  η απόσταση του Ήλιου από τη Γη είναι περίπου 400 φορές μεγαλύτερη από την απόσταση της Σελήνης από τη Γη. Έτσι, ο Ήλιος και η Σελήνη έχουν περίπου το ίδιο φαινόμενο μέγεθος (αυτό που βλέπουμε εμείς) στον ουρανό που ισούται με μισή μοίρα.

  

Γιατί έχουμε πολλούς τύπους εκλείψεων;

Η  Σελήνη είναι δυνατόν να φαίνεται κατά 10% μικρότερη ή κατά 8% μεγαλύτερη από τον Ήλιο γιατί οι τροχιές, και  της Γης γύρω από τον Ήλιο,  και της Σελήνης γύρω από τη Γη, έχουν σχήμα  έλλειψης  και επομένως η μεταξύ τους απόσταση δεν είναι σταθερή. Κατά συνέπεια, ανάλογα με τις ακριβείς θέσεις των τριών σωμάτων Ηλίου--‐Γης--‐Σελήνης, είναι δυνατόν να συμβούν τέσσερις διαφορετικοί τύποι ηλιακών εκλείψεων.

Ποιοι είναι οι τύποι εκλείψεων και σε τι διαφέρουν;

Όταν ένα σώμα (Σελήνη) φωτίζεται από κάποια φωτεινή πηγή (Ήλιος) τότε από «πίσω» του δημιουργείται η σκιά του (Umbra) - το μαύρο στο διπλανό σχήμα- και η παρασκιά του (penumbra) - το μπλε στο διπλανό σχήμα. Καθώς η γη περιστρέφεται γύρω από τον εαυτό της και η σελήνη γύρω της βλέπουμε τη σκιά και την παρασκιά να μετακινούνται πάνω στην επιφάνεια της Γης. Έτσι έχουμε:

Α) Μερική Έκλειψη Ηλίου όταν η Γη εισέρχεται μόνο στην παρασκιά της Σελήνης και ο Ηλιακός δίσκος καλύπτεται μερικώς. Το φαινόμενο  της Μερικής Έκλειψης Ηλίου μπορεί να έχει διάρκεια και πάνω από δύο ώρες.

Β) Ολική Έκλειψη Ηλίου όταν υπάρχουν σημεία στην επιφάνεια της Γης που παρατηρείται ο Ηλιακός δίσκος να είναι πλήρως καλυμμένος από τη Σελήνη. Τότε ο κώνος σκιάς της Σελήνης (Umbra, το μαύρο στο παραπάνω σχήμα)  φθάνει μέχρι τη Γη και δημιουργείται διάδρομος (μονοπάτι) ολικότητας έως και 273 Km σε πλάτος. Στο μέσο του διαδρόμου η έκλειψη είναι δυνατόν να διαρκέσει έως και 7min και 31sec.

Η παρατήρηση   μιας ολικής έκλειψης Ηλίου είναι σπάνιο φαινόμενο. Από κάθε γεωγραφικό τόπο παρατηρείται κατά μέσο όρο 1 ολική έκλειψη Ηλίου κάθε 375 χρόνια.

Υπάρχουν άνθρωποι που ταξιδεύουν συνεχώς για να έχουν την δυνατότητα να παρατηρούν αρκετές ολικές εκλείψεις Ηλίου  στη διάρκεια της ζωής τους. Αυτοί ονομάζονται «κυνηγοί»  των εκλείψεων. 

Κατά τη διάρκεια μιας ολικής έκλειψης Ηλίου παρατηρείται δραστική μείωση θερμοκρασίας στην επιφάνεια της Γης (έως και 12 °C) ενώ παράλληλα διακρίνονται κάποιοι πλανήτες και τα λαμπρά αστέρια στον ουρανό.

Οι λιγότερο τυχεροί παρατηρητές εκτός διαδρόμου ολικότητας, θα βρίσκονται στην παρασκιά της Σελήνης και θα παρατηρούν μια μερική έκλειψη Ηλίου (όπως εμείς την Παρασκευή....), γιατί ο ηλιακός δίσκος καλύπτεται μερικώς, σε ποσοστό που εξαρτάται από την απόσταση της περιοχής από το “μονοπάτι της σκιάς”.

"Μονοπάτι σκιάς"

 Αναρωτιέστε πότε θα είναι ορατή η Ολική Έκλειψη Ηλίου (μερικώς ορατή από την Ελλάδα) την Παρασκευή 20 Μαρτίου 2015 από το σπίτι σας και πως θα την παρατηρήσετε; Κάντε κλικ στο χάρτη (δεξιά) εκεί που βρίσκεται το σπίτι σας και κλικ επάνω στις ώρες. Μην ξεχάσετε να προσθέσετε και δύο ώρες από την αναγραφόμενη γιατί είμαστε στην Ελλάδα και όχι στην Αγγλία.

Αξίζει, τέλος, να σημειωθεί ότι η τελευταία ολική έκλειψη Ηλίου πραγματοποιήθηκε στις 3 Νοεμβρίου 2013. Για την επόμενη, η οποία θα είναι ορατή από την Ευρώπη, οι κάτοικοι της Γηραιάς Ηπείρου θα πρέπει να περιμένουν έντεκα χρόνια, καθώς θα πραγματοποιηθεί στις 12 Αυγούστου 2026.

 Γ)Δακτυλιοειδή έκλειψη όπου ο Σεληνιακός δίσκος βρίσκεται ολόκληρος μέσα στον Ήλιο αλλά είναι λίγο μικρότερος και δεν φθάνει να τον καλύψει πλήρως για να έχουμε ολική έκλειψη. Έτσι, μέρος της φωτόσφαιρας του Ήλιου δημιουργεί ένα λεπτό δακτύλιο.
Δ) Υβριδική έκλειψη όταν είναι ολική σε κάποια γεωγραφικά στίγματα της επιφάνειας της Γης και δακτυλιοειδής σε κάποια άλλα. Αυτό οφείλεται στην οριακή «χρυσή τομή» των αποστάσεων των τριών σωμάτων Ήλιου  - Σελήνης -  Γης.

Τι θα γίνει λοιπόν την Παρασκευή;

 Στην Ελλάδα η έκλειψη θα ξεκινήσει στις 10.40.
Θα φτάσει την κορύφωση της περίπου στις 11.45 (11.44 στην Αθήνα, 11.46 στη Θεσσαλονίκη) και θα λήξει γύρω στις 12.55.
Ο ηλιακός δίσκος θα καλυφθεί κατά περίπου 40%.

 ΠΡΟΣΟΧΗ!!!

Η παρατήρηση της έκλειψης θα πρέπει να γίνει μόνο με ηλιακά φίλτρα ή ειδικά γυαλιά ηλίου, τα οποία κυκλοφορούν στο εμπόριο από εξειδικευμένα καταστήματα. Τα γυαλιά αυτά προστατεύουν 100% από όλες τις επικίνδυνες ακτινοβολίες, παρέχοντας απόλυτη ασφάλεια στην παρατήρηση του φαινομένου. Οι επιστήμονες, επίσης, προειδοποιούν ότι θα πρέπει να αποφεύγονται πρακτικές που ακολουθούσαν ορισμένοι στο παρελθόν, όπως καπνισμένα γυαλιά, μαυρισμένα φωτογραφικά φιλμ, CD κ.λπ., καθώς δεν παρέχουν την κατάλληλη προστασία. 

Αν κοιτάξουμε τον ήλιο χωρίς αυτά τα φίλτρα , ο φυσικός φακός του ματιού θα συγκεντρώσει το ηλιακό φως και θα το εστιάσει σε ένα μικρό σημείο πάνω στον αμφιβληστροειδή χιτώνα. Αυτό μπορεί να προκαλέσει μόνιμη βλάβη του ματιού, και σε μερικές περιπτώσεις μπορεί να επιφέρει ακόμη και τύφλωση. Επιπρόσθετα, αφού δεν υπάρχουν υποδοχείς πόνου στον ανθρώπινο αμφιβληστροειδή, η σοβαρή αυτή βλάβη γίνεται τελείως ανώδυνα . Επομένως όταν κάποιος συνειδητοποιήσει -συνήθως μερικές ώρες αργότερα- τη μη αναστρέψιμη αυτή αλλαγή στην όραση του είναι ήδη πολύ αργά. Ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει να δείξουν οι γονείς που έχουν μωρά. Οι ειδικοί συνιστούν να τα κρατήσουν στο σπίτι καθ' όλη τη διάρκεια της έκλειψης, καθώς (ειδικά κατά τη μεταφορά τους με καροτσάκια ή την παραμονή τους στα πορτ-μπεμπέ όπου βρίσκονται ξαπλωμένα) είναι δύσκολο να τα ελέγχουν για να μη σηκώσουν τα μάτια τους στον ουρανό έστω και για λίγα δευτερόλεπτα!
Η έκλειψη είναι ένα από τα πιο εντυπωσιακά φυσικά φαινόμενα.

Χαρείτε την, παρακολουθώντας την όμως με ασφάλεια.

Μπορούμε να το παρακολουθήσουμε και σε ζωντανή μετάδοση από το  Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών στην Πεντέλη  http://eclipse.astro.noa.gr/main/  

* Η Αικετρίνη Ρόζη είναι γεωλόγος και υπηρετεί ως καθηγήτρια στο 3ο Γυμνάσιο Γλυφάδας