Ελληνική Φιλοσοφία

Η Σχολή των Αθηνών του Ραφαήλ

του Ισιδώρου Γλαβά*

Η Σχολή των Αθηνών είναι μια από τις διασημότερες τοιχογραφίες του Ιταλού καλλιτέχνη της Αναγεννησιακής τέχνης, Ραφαήλ. Διακοσμεί ένα δωμάτιο στο Αποστολικό Παλάτι (επίσημη κατοικία του Πάπα), στο Βατικανό. Η τοιχογραφία έχει μήκος 7,7 μέτρα και ύψος 5 μέτρα, δημιουργήθηκε μεταξύ του 1510 και 1511 μΧ. και θεωρείται ως το «αριστούργημα του Ραφαήλ και η τέλεια ενσάρκωση του κλασικού πνεύματος της ύστερης αναγέννησης».

Η Σχολή των Αθηνών περιλαμβάνει όλους τους σπουδαιότερους μαθηματικούς, φιλοσόφους και επιστήμονες της κλασικής αρχαιότητας. Στο κέντρο της τοιχογραφίας βρίσκεται ο Πλάτωνας που δείχνει προς τα πάνω με ένα δάκτυλο και κρατά στο χέρι του το βιβλίο του «Τιμαίος» , ενώ δίπλα του ο Αριστοτέλης δείχνει προς τα κάτω και κρατά το βιβλίο του «Ηθικά». Η χειρονομία του Αριστοτέλη προς τη γη αντιπροσωπεύει την αντίληψή του σχετικά με την απόκτηση της γνώσης μέσω της εμπειρικής παρατήρησης και των αισθήσεων. Αντίθετα, ο Πλάτωνας δείχνει προς τον ουρανό στον οποίο εδράζονται σύμφωνα με τον ίδιο οι Ιδέες.

Στη φιλοσοφία του Πλάτωνα ο μεταβαλλόμενος κόσμος που βλέπουμε γύρω μας είναι απλώς μια σκιά μιας υψηλότερης, πιο αληθινής πραγματικότητας που είναι αιώνια και αμετάβλητη (και περιλαμβάνει αξίες όπως η καλοσύνη και η ομορφιά). Για τον Πλάτωνα αυτή η πραγματικότητα είναι η έδρα της αλήθειας, της ομορφιάς, της δικαιοσύνης και της σοφίας.

Στη φιλοσοφία του Αριστοτέλη η μόνη πραγματικότητα είναι αυτή που μπορούμε να δούμε και να βιώσουμε με την όραση και την επαφή (ακριβώς την πραγματικότητα που απέρριψε ο Πλάτωνας). Στο έργο του Ηθικά ο Αριστοτέλης υπογράμμισε τις  ανθρώπινες σχέσεις και πράξεις, τη δικαιοσύνη, τη φιλία, την ευδαιμονία και την αρετή. Ισχυρίζεται πως η πορεία κάθε ανθρώπου εξαρτάται άμεσα από τις συνήθειες που θα αποκτήσει.

Ο Πυθαγόρας (κάτω αριστερά με το βιβλίο στο χέρι) πίστευε ότι ο κόσμος (συμπεριλαμβανομένης της κίνησης των πλανητών και των αστεριών) λειτουργούσε σύμφωνα με τους μαθηματικούς νόμους. Αυτοί οι μαθηματικοί νόμοι σχετίζονταν με τις ιδέες της μουσικής και κοσμικής αρμονίας και κατά συνέπεια (για τους χριστιανούς που τον ερμήνευσαν στην Αναγέννηση) το Θεό. θεωρούσε τους αριθμούς ως το κλειδί για την κατανόηση της πραγματικότητας, μια ιδέα που αποδείχθηκε ιδιαίτερα καρποφόρα στη σύγχρονη εποχή.

Ο Ευκλείδης (εμπρός δεξιά) σκύβει για να γράψει σε έναν πίνακα και μερικοί μαθητές παρακολουθούν το έργο του. Εξάλλου, τα «Στοιχεία» του Ευκλείδη χρησιμοποιούνται ακόμα και σήμερα στο μεγαλύτερο μέρος της Σχολικής Γεωμετρίας, είναι στα δύο πρώτα έργα παγκοσμίως ως προς το πλήθος των εκδόσεων μαζί με την Αγία Γραφή. Επίσης, αποτελεί υπόδειγμα επιτυχούς ενσωμάτωσης - στα γραπτά του Ευκλείδη - όλων των ουσιωδών τμημάτων της συσσωρευμένης μαθηματικής γνώσης της εποχής του.

Ο Πτολεμαίος (κάτω δεξιά με την πλάτη του προς εμάς), κρατάει τη σφαίρα της γης και δίπλα του ο Ζωροάστρης κρατάει την ουράνια σφαίρα. Ο Πτολεμαίος προσπάθησε να εξηγήσει μαθηματικά τις κινήσεις των πλανητών. Η θεωρία του για την κίνηση όλων των πλανητών γύρω από τη γη παρέμεινε στο προσκήνιο έως ότου ο Κοπέρνικος και ο Κέπλερ απέδειξαν (στα τέλη του 16ου αιώνα) ότι η γη δεν βρισκόταν στο κέντρο του σύμπαντος και ότι οι πλανήτες κινούνται σε ελλειπτικές και όχι κυκλικές τροχιές. Ο Ραφαήλ περιέλαβε στο έργο και την αυτοπροσωπογραφία του, στέκεται δίπλα στον Πτολεμαίο.

Στην τοιχογραφία απεικονίζονται επίσης: η Υπατία, ο Σωκράτης , ο Επίκουρος, ο Αναξίμανδρος ή Εμπεδοκλής, ο Αλκιβιάδης ή ο Μέγας Αλέξανδρος, ο Αντισθένης ή ο Ξενοφών, ο Αισχίνης, ο Παρμενίδης, ο Ηράκλειτος, ο Διογένης της Σινώπης, ο Ζήνων ο Κιτιεύς, ο Ραφαήλ (στέκεται δίπλα στον Πτολεμαίο) κα.

Ο τίτλος «Σχολή των Αθηνών» δεν δόθηκε από τον Ραφαήλ, και το θέμα της τοιχογραφίας είναι στην πραγματικότητα «Η Φιλοσοφία», ή, τουλάχιστον, «Η αρχαία Ελληνική Φιλοσοφία» αφού πάνω από την τοιχογραφία, ο Ραφαήλ σημείωσε τις δύο λέξεις “Causarum Cognitio”, "Να γνωρίζεις τις αιτίες", φιλοσοφικό συμπέρασμα μελέτης των έργων "Μεταφυσικά" και "Φυσικά" του Αριστοτέλη.Η «Σχολή των Αθηνών» αποτελεί ύμνο στη φιλοσοφία μέσα στην καρδιά της Καθολικής Εκκλησίας. Κάτω από το θόλο ενός τεράστιου ναού, υπό την προστασία του Απόλλωνα και της Αθηνάς, θεών του πνευματικού φωτός και της σοφίας, που τα αγάλματά τους έχουν περίοπτη θέση στο επάνω μέρος του έργου, βρίσκονται όλοι οι κύριοι εκπρόσωποι της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας με τους μαθητές τους, όπου συζητούν, διδάσκουν, γράφουν ή στοχάζονται.

Η «Σχολή των Αθηνών» μας δείχνει τις ρίζες του πολιτισμού μας, αυτές που μας οδήγησαν, μετά από το Μεσαίωνα, στην Αναγέννηση και στο σημερινό Δυτικό πολιτισμό. Μας παρουσιάζει ξεκάθαρα σε ποιους στηρίχτηκαν οι άνθρωποι εκείνης της εποχής, για να ξαναγεννηθούν από την τέφρα τους και να δημιουργήσουν μια νέα φωτεινή εποχή. Ανέτρεξαν στις ρίζες τους, αναζήτησαν και ανακάλυψαν ξανά αρχές, αξίες και γνώσεις που είχαν ξεχαστεί, βασίστηκαν σε αυτές και πρόσθεσαν τα δικά τους ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, θέτοντας έτσι τα θεμέλια μιας νέας εποχής που έφθασε μέχρι τις μέρες μας.

...............................................
*Ο Ισίδωρος Γλαβάς είναι Μαθηματικός (Med) και υπηρετεί ως εκπαιδευτικός στο 3ο Γυμνάσιο Γλυφάδας.