Ασάφειες της γλώσσας
Του Νίκου Τσούλια*
Δεν πρόκειται ουσιαστικά για ασάφειες της γλώσσας αλλά για ασάφειες του ανθρώπου. Αλλά μπορεί να διαχωριστεί η γλώσσα από τον άνθρωπο και αντιστρόφως; Σαφώς και όχι, επομένως ας προχωρήσουμε έχοντας κατά νου αυτή την απλή πραγματικότητα.
Η γλώσσα δεν είναι απλά και μόνο ένα εργαλείο επικοινωνίας και ανταλλαγής πληροφοριών μεταξύ των ανθρώπων. Είναι και πεδίο δημιουργίας και έκφρασης των συναισθημάτων μας και του στοχασμού μας. Είναι το σταθερό στερέωμα κατανόησης του κόσμου και του εαυτού μας, το πεδίο των ονείρων μας και των πόθων μας. Η γλώσσα μας είμαστε εμείς!
Η γλώσσα είναι έκφρασή μας αλλά και δημιουργός μας! Είναι ο πυρήνας του Κόσμου μας και της ψυχής μας αλλά και πεδίο του άγνωστου και του ανεξερεύνητου, του ασυνείδητου και του υποσυνείδητου. Ναι, για να αγγίζει όλα αυτά «η γλώσσα είναι παράτολμα τεντωμένη» (R. Barthes, Απόλαυση – Γραφή – Ανάγνωση), αλλά αφού συναρτάται ούτως ή άλλως με «τα όρια του Κόσμου μας» (Βιντγκενστάιν), εδώ θα συνυπάρχουν και θα αντιπαλεύουν το χάος και η δημιουργία.
Η γλώσσα είναι το κύριο πεδίο του εξανθρωπισμού μας και της κοινωνικοποίησής μας, της αναζήτησης της ελευθερίας μας και της κατάκτησης της χειραφέτησής μας. Αλλά ταυτόχρονα, η γλώσσα μας είναι εργαλείο εξουσίας και χειραγώγησης, βίας και καταναγκασμού. Συχνά χρησιμοποιείται για την εξαπάτηση ανθρώπων και λαών και για τη διαμόρφωση σκηνικού δημαγωγίας και συνειδητής εξαπάτησης, για την απόκρυψη των συναισθημάτων μας και της πραγματικής σκέψης μας.
Μέσα σ’ όλο αυτό το στερέωμα με τη φωτεινότητά του αλλά και με τις μαύρες – κατάμαυρες όψεις του ενυπάρχουν και οι ασάφειες της γλώσσας, οι οποίες μπορεί να είναι συνειδητές ή ασυνείδητες, να προκύπτουν δηλαδή ως επιλογή του ανθρώπου ή να αποτελούν προϊόν γλωσσικής ανεπάρκειας. Και οι δύο όψεις της γλωσσικής ασάφειας δημιουργούν προβλήματα στις σχέσεις των ανθρώπων.
Μην ξεχνάμε ότι ένα βασικό μέρος της στοχοθεσίας των εκπαιδευτικών συστημάτων συνδέεται με την κατάκτηση ενός ικανοποιητικού επιπέδου της γλώσσας, για να μπορεί ο άνθρωπος να εκφράζεται αυθεντικά και δημιουργικά στην κοινωνία και να μπορεί να πραγματοποιεί τους στόχους του και τις επιθυμίες του. Αλλά πέραν της σχολικής ευθύνης υπάρχει και η προσωπική ευθύνη για την επαρκή κατάκτηση της γλώσσας. Άλλωστε, αν δεν υπήρχε η προσωπική ευθύνη, αυτό θα ήταν ένα απόλυτο στοιχείο ανελευθερίας του ανθρώπου.
Υπάρχει και η σκόπιμη ασάφεια. Αυτή χρησιμοποιείται για να θολώσουμε τη σκέψη του συνομιλητή μας και για να αποκρύψουμε την πραγματική μας εικόνα. Βέβαια μπορούμε να ισχυριστούμε ότι η γλώσσα έχει πλαστικότητα και πολλαπλά ερμηνευτικά στρώματα, ότι διαθέτει τον πλούτο των υπαινιγμών και τη δυναμική του ερευνητικού στοχασμού. Προφανώς η γλώσσα δεν μπορεί να υπακούει στη λογική των αριθμών της μορφής «δύο και δύο κάνουν τέσσερα», αλλά δεν μπορεί και να παρακάμπτει εντελώς αυτή τη μαθηματική όψη της, η οποία ούτως ή άλλως είναι δική της πλευρά!
Η γλώσσα μπορεί να έχει όλο αυτή την πολυπλοκότητα και την πολυμέρεια που προαναφέρθηκε, αλλά παράλληλα οφείλει να είναι κρυστάλλινη και να καθρεφτίζει μέσα της τον άνθρωπο και την πραγματική του εικόνα. Ποιος μπορεί να αρνηθεί τη φοβερή ομορφιά του παιχνιδιού των υπαινιγμών της γλώσσας, που καλεί τον αποδέκτη να καλλιεργήσει σε τέτοιο βαθμό τη σκέψη του και το στοχασμό του ώστε να αγγίξει τις όψεις των υπαινιγμών αλλά και να διαμορφώσει πριν από όλα εκείνο το ψυχικό και συναισθηματικό στερέωμα που θα του δώσει τη δυνατότητα να αντιληφθεί ότι μαζί με τις λέξεις και τις έννοιες ταξιδεύει ένα ολόκληρο σύμπαν πολλαπλών ερμηνειών;
Το όλο στερέωμα αλλά και η μεγάλη πρόκληση της γλώσσας – όσον αφορά τη σαφήνεια της αλλά και τον πλούτο των υπαινιγμών της και των πολλαπλών ερμηνειών της, πολυσημιών της και συναισθημάτων της – εμφανίζονται πιο καθαρά στις έντονα προσωπικές σχέσεις (στον έρωτα, στη φιλία…), στη λογοτεχνία (στην ποίηση, στο μυθιστόρημα…), στη ρητορική (με την πειθώ και με τον ορθολογισμό της) και στο δημόσιο λόγο (με τη δύναμη της κριτικής απέναντί του και με τη διαμόρφωση του κοινωνικού και του πολιτικού πεδίου).
Θα μπορούσαμε κάθε φορά να εκφράζουμε το «γλωσσικό μας παιχνίδι» με όλα αυτά τα χαρίσματα της γλώσσας; Θεωρώ ότι σε μια τέτοια περίπτωση δεν θα απολαμβάναμε απλά και μόνο τη γοητεία της γλώσσας και του εαυτού μας αλλά θα βιώναμε όψεις σε ό,τι εννοούμε με τις λέξεις ευτυχία, παράδεισος, ομορφιά, ελευθερία…
..............................
ΠΗΓΗ: anthologio.wordpress.com
----------------------------------------------------------------------
* Ο Νίκος Τσούλιας είναι εκπαιδευτικός στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Διετέλεσε Πρόεδρος της ΟΛΜΕ από το 1996 έως το 2003.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου