Με ξεχωριστό χρώμα

 ΠΑΣΧΑΛΙΝΑ ΕΘΙΜΑ 

Το Πάσχα είναι η μεγάλη γιορτή των Ελλήνων, είναι συνδεδεμένο με έθιμα, διαφορετικά από τόπο σε τόπο, που σχετίζονται με το Θείο Πάθος, τις τελευταίες ημέρες στην επίγεια πορεία του Χριστού. Αποτελούν την λαϊκή έκφραση των Μεγάλων αυτών στιγμών του Θεανθρώπου. 

ΚΩΣ

Στην Κω, ενώ οι μεγάλοι ασχολούνται με τις πασχαλινές δουλειές και τον εκκλησιασμό, τα παιδιά προετοιμάζονται για την Ανάσταση. Παίρνουν μεγάλα κλειδιά, από εκείνα που είχαν οι παλιές κλειδαριές, δένουν με ένα σχοινί το κλειδί με μπαρούτι και βάζουν το καρφί στην τρύπα του κλειδιού και το βράδυ της Ανάστασης το χτυπούν δυνατά στον τοίχο, για να εκπυρσοκροτήσει. Άλλοι κόβουν μακριές λωρίδες χαρτιού, βάζουν στην άκρη της καθεμιάς μπαρούτι και ένα φιτίλι, την τυλίγουν τριγωνικά, ώστε να προεξέχει το φιτίλι, που το ανάβουν.

ΠΡΕΒΕΖΑ

Στην Πρέβεζα αναβιώνει το έθιμο της πρώτης Ανάστασης στο Σαϊτάν Παζάρ, στο γραφικό λιθόστρωτο δρομάκι στην καρδιά της πόλης. Πρόκειται για έθιμο που έρχεται από την Τουρκοκρατία και τηρούν οι καταστηματάρχες, για να στείλουν το χαρούμενο μήνυμα. Μόλις ο ιερέας του μητροπολιτικού ναού του Αγίου Χαραλάμπους σημάνει την πρώτη Ανάσταση, οι ήχοι των κροτίδων διαπερνούν την πόλη, ενώ αμέτρητα πήλινα κανάτια σπάζουν στο πλακόστρωτο του Σαϊτάν.

Από γενιά σε γενιά το έθιμο μεταφέρθηκε από την εποχή της τουρκοκρατίας. Οι σκλαβωμένοι Πρεβεζιάνοι δημιουργούσαν θορυβώδη κατάσταση με τις κροτίδες, για να κρατήσουν μακριά τους Τούρκους για να γιορτάσουν ανενόχλητοι την Ανάσταση.

ΛΕΩΝΙΔΙΟ   

Στο Λεωνίδιο, η νύκτα της Αναστάσεως είναι η νύκτα των αεροστάτων. Με το «Χριστός Ανέστη» παίρνουν φωτιά οι «κολλημάρες» και τα αερόστατα απογειώνονται. Ανεβαίνουν ψηλά και κεντούν τον ουρανό της ανοιξιάτικης αναστάσιμης νύκτας. ταξιδεύουν πάνω από το πέλαγος, φτάνοντας, όταν ο καιρός το επιτρέπει, ως την Ύδρα και τις Σπέτσες. 

ΚΕΡΚΥΡΑ        

                                                                                                                     

Με το σήμα της πρώτης Ανάστασης στις 12μμ, οι κάτοικοι της Κέρκυρας πετούν τεράστια κανάτια γεμάτα νερό – τους μπότηδες – από τα μπαλκόνια τους. Οι μπότηδες είναι τα πήλινα κανάτια με στενό στόμιο και δυο χερούλια στο πλάι για τη μεταφορά τους. Τα μπαλκόνια είναι στολισμένα και οι κάτοικοι δένουν στους μπότηδες κόκκινες κορδέλες – το κόκκινο είναι το χρώμα της Κέρκυρας.

Όλα αυτά έχουν ως αποτέλεσμα τη δημιουργία μιας συγκλονιστικής ατμόσφαιρας, την οποία επιτείνουν οι βροντεροί κανονιοβολισμοί από το φρούριο την ώρα που σκάνε στα πλακόστρωτα καντούνια οι γεμάτοι μπότηδες ενώ ηχεί η μουσική που ξεχύνεται από τα πνευστά των 18 Φιλαρμονικών της πόλης αλλά και τα χειροκροτήματα και τις κραυγές χαράς των παρευρισκομένων, γηγενών αλλά και εκατοντάδων τουριστών, οι περισσότεροι από τους οποίους έρχονται και ξανάρχονται, πιστοί στο ραντεβού τους το Μεγάλο Σάββατο στα καντούνια της παλιάς πόλης. Η “θορυβώδης” Ανάσταση δε σταματά εδώ. Με το σπάσιμο των σταμνών ξεκινούν οι καμπάνες της πόλης να μεταδίδουν το χαρμόσυνο μήνυμα. Η μία μετά την άλλη, οι καμπάνες, σαν μια αδιάσπαστη αλυσίδα, φέρνουν το μήνυμα και στο μικρότερο χωριό.

ΣΑΜΟΣ

Στον Μαραθόκαμπο της Σάμου, την Κυριακή του Πάσχα, εδώ και κοντά 100 χρόνια διατηρείται το έθιμο των "Τουφεκιών". Κάποιοι μάλιστα το συνδέουν και με την επανάσταση του 1821. Στις μέρες μας, οι κάτοικοι προσπαθούν κάθε χρονιά να προσφέρουν και εντυπωσιακότερο θέαμα, προσελκύοντας επισκέπτες από όλη την Ελλάδα και τον κόσμο. Για το έθιμο αυτό ο κόσμος προετοιμάζεται μήνες πριν. Συγκεντρώνουν τα υλικά τους και σιγά - σιγά κατασκευάζουν απίστευτο αριθμό "εκτοξευτήρων - Τουφεκιών". Κάθε ενορία έχει στην συλλογή της 1600 - 2000 "Τουφέκια". Τα τοποθετούν στο χώμα με προσανατολισμό τα απέναντι βουνά - για λόγους ασφαλείας - και η κάθε ενορία παρουσιάζει το δικό της θέαμα. Την Κυριακή του Πάσχα μετά την μεσημεριανή περιφορά των Αναστάσεων, όλες οι ενορίες συναντιούνται σε προκαθορισμένο σημείο και η κάθε μια στην σειρά της ξεκινά τις "Τουφεκιές". Στόχος είναι να παρουσιάσουν το πλέον πολύβουο και καπνογόνο θέαμα. Έτσι ανακηρύσσεται και ο νικητής. Όταν τελειώσει η διαδικασία όλοι μαζί γιορτάζουν με αυγά, κουλούρια και παραδοσιακό Σαμιώτικο κρασί.

ΧΙΟΣ

Οι εορταστικές εκδηλώσεις στην Χίο έχουν μια ιδιαίτερη λαμπρότητα, με πιο χαρακτηριστικό το έθιμο του ρουκετοπόλεμου στο χωριό Βροντάδος. Το ετοιμοπόλεμο χωριό εδώ και χρόνια πρωταγωνιστεί στα δρώμενα του νησιού με ένα έθιμο παλιό όσο και η ναυτική παράδοση του νησιού. Από τα χρόνια της Τουρκοκρατίας ακόμα κρατάει αυτός ο ιδιότυπος «πόλεμος» μεταξύ των ενοριτών της Παναγίας της Ερειθιανής και του Αγίου Μάρκου. Οι χιλιάδες ρουκέτες που εκτοξεύονται το βράδυ της Ανάστασης κάνουν τη νύχτα μέρα και προσφέρουν ένα εντυπωσιακό θέαμα.

Στόχος είναι ο τρούλος και το έμβλημα του Αγίου Μάρκου από τη μια και το ρολόι της Παναγίας της Ερειθανής από την άλλη. Η προετοιμασία κρατάει μήνες ολόκληρους με τους νεότερους να ετοιμάζουν το εκρηκτικό μείγμα από κάρβουνο, νίτρο και θειάφι. Οι αυτοσχέδιες ρουκέτες στήνονται σε ξύλινες βάσεις και το σφύριγμα μιας κόρνας δίνει το σύνθημα για την έναρξη των «εχθροπραξιών». Ακολουθεί προσωρινή «παύση πυρός» για να προσέλθουν οι πιστοί στην Εκκλησία. Μόλις ακουστεί το «Χριστός Ανέστη», μια καταιγίδα φωτιάς ξεσπάει ανάμεσα στις ενορίες. Το μοναδικό αυτό θέαμα προσελκύει κάθε χρόνο χιλιάδες ντόπιους και τουρίστες, καθώς είναι μοναδικό σε όλο τον κόσμο.

ΠΑΤΜΟΣ

Με κατάνυξη εορτάζεται το Πάσχα στο νησί της Αποκάλυψης, την Πάτμο. Το νησί όπου ο Ευαγγελιστής Ιωάννης έγραψε την Αποκάλυψη. Τα έθιμα που δίνουν στο Πάσχα της Πάτμου ιδιαίτερο χαρακτήρα αρχίζουν από την Μεγάλη Πέμπτη, στην Ιερά Μονή του Αγίου Ιωάννου, με την τελετή του Νιπτήρα: πρόκειται για αναπαράσταση του μυστικού δείπνου, στη διάρκεια της οποίας ο Ηγούμενος πλένει τα πόδια 12 μοναχών, που κάθονται γύρω από μια εξέδρα, όπως έκανε ο Ιησούς με τους μαθητές του.

Την Μεγάλη Παρασκευή, στο Μοναστήρι του Αγίου Θεολόγου γίνεται η αναπαράσταση της Αποκαθήλωσης και, από τη βράδυ της ίδιας ημέρας, οι Επιτάφιοι από τις εκκλησίες του νησιού διασχίζουν τα καλντερίμια και συναντιούνται στις κεντρικές πλατείες. 

ΖΑΚΥΝΘΟΣ

Το «ζακυνθινό μεγαλοβδόμαδο» είναι γεμάτο έθιμα που στο νησί αποκαλούνται «αντέτια». Από αυτά, ξεχωρίζουν τα άσπρα περιστέρια που αφήνει ο ιερέας κατά την Πρώτη Ανάσταση, ενώ οι νοικοκυρές ρίχνουν πήλινα κανάτια από τα μπαλκόνια, κατά τις προσταγές ενός εθίμου, αντίστοιχου με αυτό της Κέρκυρας. Το Ευαγγέλιο της Ανάστασης ψάλλεται με τον ιδιαίτερο «μουσικό» τρόπο της Επτανησιακής παράδοσης, ενώ η Αναστάσιμη ακολουθία πραγματοποιείται το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου μόνο στον Άγιο Μάρκο. Οι υπόλοιπες εκκλησίες αρκούνται στο χαρμόσυνο χτύπημα της καμπάνας και πραγματοποιούν την ακολουθία το πρωί της Κυριακής. 

ΚΑΛΑΜΑΤΑ

Ο διαγωνισμός των «μπουλουκιών» στην πόλη της Καλαμάτας πηγάζει από τους απελευθερωτικούς αγώνες του 1821. Οι διαγωνιζόμενοι με παραδοσιακές ενδυμασίες και οπλισμένοι με σαΐτες, δηλαδή με χαρτονένιους σωλήνες γεμάτους μπαρούτι, επιδίδονται σε σαϊτοπόλεμο, στο γήπεδο του Μεσσηνιακού με τη συμμετοχή εκατοντάδων ντόπιων και επισκεπτών. Επίσης, το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου πραγματοποιείται το έθιμο του «συχώριου», δηλαδή όλοι όσοι έχουν πεθαμένους συγγενείς φέρνουν στην εκκλησία ψητά, κρασί και ψωμί, τα οποία έχει «διαβάσει» ο παπάς και τα προσφέρουν στους επισκέπτες και στους κατοίκους του νησιού. 

ΥΔΡΑ

Στην Ύδρα, έχουν ένα ξεχωριστό έθιμο την Μεγάλη Παρασκευή. Εκεί στην συνοικία Καμίνι, ο Επιτάφιος μπαίνει στην θάλασσα και διαβάζεται η ακολουθία του. Στη συνέχεια οι Επιτάφιοι τεσσάρων ενοριών συναντώνται στο κεντρικό λιμάνι, δίνοντας ένα ιδιαίτερο χρώμα. Την ώρα της Ανάστασης τα πολλά βαρελότα φωτίζουν την νύχτα

ΤΥΡΟΣ ΑΡΚΑΔΙΑΣ (ΤΣΑΚΩΝΙΑ)

Στον Τυρό Αρκαδίας τηρούνται από τα πιο όμορφα πασχαλινά έθιμα που βασίζονται περισσότερο στη ναυτική ζωή των Τσακώνων κατοίκων του. Τη Μεγάλη Παρασκευή το βράδυ γίνεται η περιφορά των Επιτάφιων στην παραλιακή οδό με φωταγωγημένα καΐκια και σκάφη να τους συνοδεύουν.

Το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου αναβιώνει ένα μοναδικό έθιμο, το κάψιμο του Ιούδα μέσα στη θάλασσα, από την ενορία της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος. Σε μια πλωτή πλατφόρμα τοποθετούνται ξύλα και από πάνω τους κρέμεται ανθρώπινο ομοίωμα. Στη συνέχεια μπαίνει το μπουρλότο από τους Τσάκωνες πυρπολητές και το ομοίωμα παραδίδεται στη φωτιά, με τη συνοδεία φαντασμαγορικών πυροτεχνημάτων και ισχυρών δυναμιτών.

Τη νύχτα της Ανάστασης τα παιδιά ρίχνουν στη θάλασσα χιλιάδες κεριά που συμβολίζουν τις χαμένες ψυχές των Τσακώνων ναυτικών και ψαράδων. 

Την Κυριακή του Πάσχα διοργανώνεται τσακώνικο γλέντι στην κεντρική πλατεία, με αρνιά, κρασί και χορό, ενώ διαβάζεται το Ευαγγέλιο στην τσακωνική διάλεκτο.

ΘΡΑΚΗ

Στις Μέτρες της Θράκης, τα παιδιά φτιάχνουν το ομοίωμα του Ιούδα και το περιφέρουν στα σπίτια, ζητώντας κλαδιά για να τον κάψουν την επομένη στον Επιτάφιο. Τη Μεγάλη Παρασκευή η πομπή του Επιταφίου σταματά έξω από ένα παρεκκλήσι. Εκεί είναι έτοιμη η φωτιά όπου θα καεί ο Ιούδας. Όταν ο ιερέας διαβάζει το Ευαγγέλιο ανάβουν τη φωτιά και καίνε το ομοίωμα. Αργότερα, παίρνουν μια χούφτα από τις στάχτες και τη ρίχνουν στα μνήματα.

ΣΥΡΟΣ

Ο εορτασμός του Πάσχα στην πρωτεύουσα των Κυκλάδων είναι ιδιαίτερος και ενώνει δύο θρησκευτικούς κόσμους, τον ορθόδοξο και τον καθολικό. Το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής κατά την περιφορά των επιτάφιων, οι καθολικοί, από τις εκκλησίες των Ευαγγελιστών και του Αγίου Γεωργίου συναντώνται με τους ορθόδοξουςαπό τους ναούς, τον Μητροπόλιτικό (Μεταμόρφωσης), του Αγίου Νικολάου στα Βαπόρια (Χιώτικη συνοικία) και της Κοιμήσεως της Θεοτόκου (Παναγία των Ψαριανών), στην κεντρική πλατεία Μιαούλη. Ακολουθεί κατανυκτική δέηση και ψάλλονται τροπάρια της Μεγάλης Παρασκευής από τη χορωδία του Αγίου Νικολάου και Ιεροψάλτες. Στις Κυκλάδες το Καθολικό  (φράγκικο, όπως λέγεται) Πάσχα ακολουθεί την Ορθόδοξη ημερομηνία.

ΙΟΣ

Στην Ίο, τη Μεγάλη Παρασκευή, μετά την Αποκαθήλωση, οι νέοι του νησιού παίζουν τις “μπάλες”, ένα παιχνίδι με μικρές, σιδερένιες κόκκινες και πράσινες μπάλες. Κατά την περιφορά των Επιτάφιων των δύο Ενοριών του νησιού τα εγκώμια ψάλλονται από χορωδίες γυναικών και κοριτσιών.

Την Κυριακή του Πάσχα, ο Δήμος Ιητών διοργανώνει γλέντι με αρνιά και κρασί, όπου όλοι – ντόπιοι κι επισκέπτες – είναι καλοδεχούμενοι, ενώ τη δεύτερη ημέρα ο Πολιτιστικός Σύλλογος Ίου (Η Φοινίκη) αναβιώνει το παραδοσιακό έθιμο της Κούνιας. Νεαρά κορίτσια του νησιού, ντυμένα με παραδοσιακές στολές, στήνουν κούνιες στο κέντρο της Χώρας και τα παλικάρια τις κουνούν, ενώ οι κοπέλες τραγουδούν παραδοσιακά τραγούδια αγάπης.

ΦΟΛΕΓΑΝΔΡΟΣ

Στη Φολέγανδρο, το Μεγάλο Σάββατο όλα τα σπίτια του νησιού είναι ανοιχτά για να δεχτούν την ευλογία της Παναγίας, της οποίας η περιφορά διαρκεί τρεις ημέρες. Την Κυριακή του Πάσχα, η εικόνα μεταφέρεται στη Χώρα και τα στενά του Κάστρου, με ομοβροντίες βεγγαλικών. Τη δεύτερη ημέρα του Πάσχα, η εικόνα ευλογεί και τα σκάφη που βρίσκονται στο λιμάνι και αργά το βράδυ επιστρέφει στο μοναστήρι της Παναγίας, όπου παραμένει μέχρι το επόμενο Πάσχα.

Μαρία Σιαπατόρη