Μερική έκλειψη ηλίου ορατή από την Ελλάδα
της Αικατερίνης-Μαρίας Ρόζη*
Αν δεν έχετε πάει Ορεστειάδα, η επόμενη εβδομάδα προσφέρει εθνικές αλλά και αστρικές απολαύσεις! Μια μερική έκλειψη ηλίου ορατή από την Ευρώπη, την Β.Α. Αφρική και την Μέση Ανατολή. Το φαινόμενο είναι ορατό από την Ελλάδα την Τρίτη 25 Οκτωβρίου. Κορυφωνεται το μεσημέρι και οι πιο τυχεροί είναι στην Ορεστιάδα (εξ ου και η προτροπή) όπου η Σελήνη θα καλύψει το 35% του ηλιακού δίσκου. Στην υπόλοιπη Ελλάδα η κάλυψη θα είναι περίπου στο 21%.
Τι είναι όμως η έκλειψη ηλίου;
Η πρώτη καταγραφή έκλειψης Ηλίου φαίνεται να έγινε στη Κίνα περίπου το 2140 π.Χ όπου πίστευαν ότι ένας δράκος καταπίνει τον Ήλιο! Στην Αρχαία Ελλάδα το 1178 π.Χ αναφέρεται στην Οδύσσεια του Όμηρου: «…και ο ήλιος χάθηκε μέσα στον ουρανό και μία ανίερη ομίχλη κάλυψε τα πάντα».Στο διπλανό σχήμα βλέπουμε την φαινομενική κίνηση του Ήλιου (όχι την πραγματική) πάνω στην εκλειπτική (πορτοκαλί κύκλος) και την κίνηση της σελήνης πάνω στην τροχιά της (μωβ κύκλος).
Έκλειψη Ηλίου έχουμε όταν η Σελήνη παρεμβάλεται προσωρινά μπροστά από τον Ήλιο, με αποτέλεσμα τη μερική ή ολική απόκρυψή του ( η Σελήνη «μπαίνει» στην μέση και «κρύβει» τον ήλιο γιατί ο πορτοκαλί και ο μώβ κύκλος τέμνονται στον Βόρειο δεσμό του σχήματος).
Γιατί όμως δεν έχουμε έκλειψη Ηλίου κάθε μήνα;
Τα τρία σώματα Ήλιος – Γη – Σελήνη δεν ευθυγραμμίζονται ακριβώς κάθε μήνα γιατί η τροχιά της Σελήνης γύρω από τη Γη δε βρίσκεται πάνω στο ίδιο επίπεδο με αυτό της τροχιάς της Γης γύρω από τον Ήλιο. Έτσι μόνο δύο εποχές το χρόνο η διάταξη του συστήματος Ήλιου, Γης, και Σελήνης είναι τέτοια ώστε τα τρία σώματα να βρίσκονται σε ευθεία γραμμή και η σκιά της Σελήνης να πέσει πάνω στην Γη προκαλώντας έκλειψη Ηλίου, Άνοιξη και Φθινόπωρο κοντά στις Ισημερίες.
Πώς μπορεί να κρύψει η Σελήνη, που είναι τόσο μικρή, τον Ήλιο, που είναι τεράστιος;
Εδώ έχουμε μια σύμπτωση ! Μπορεί η διάμετρος της Σελήνης να είναι περίπου 400 φορές μικρότερη από τη διάμετρο του Ήλιου, όμως η απόσταση του Ήλιου από τη Γη είναι περίπου 400 φορές μεγαλύτερη από την απόσταση της Σελήνης από τη Γη. Έτσι, ο Ήλιος και η Σελήνη έχουν περίπου το ίδιο φαινόμενο μέγεθος (αυτό που βλέπουμε εμείς) στον ουρανό. Η μικρή κοντινή Σελήνη κρύβει τον τεράστιο αλλά πολύ μακρινό Ήλιο.
Γιατί έχουμε πολλούς τύπους εκλείψεων;
Λόγω των τροχιών περιφοράς της Γης γύρω από τον Ήλιο, και της Σελήνης γύρω από τη Γη, η μεταξύ τους απόσταση δεν είναι σταθερή. Κατά συνέπεια, ανάλογα με τις ακριβείς θέσεις των τριών σωμάτων Ηλίου-Γης-Σελήνης, είναι δυνατόν να συμβούν τέσσερις διαφορετικοί τύποι ηλιακών εκλείψεων.
Ποιοι είναι οι τύποι εκλείψεων και σε τι διαφέρουν;
Όταν ένα σώμα (Σελήνη) φωτίζεται από κάποια φωτεινή πηγή (Ήλιος) τότε από «πίσω» του δημιουργείται η σκιά του (Umbra) - το μαύρο στο διπλανό σχήμα- και η παρασκιά του (penumbra) - το μπλε στο διπλανό σχήμα. Καθώς η γη περιστρέφεται γύρω από τον εαυτό της και η σελήνη γύρω της βλέπουμε τη σκιά και την παρασκιά να μετακινούνται πάνω στην επιφάνεια της Γης. Έτσι έχουμε: Α) Μερική Έκλειψη Ηλίου όταν η Γη εισέρχεται μόνο στην παρασκιά της Σελήνης και ο Ηλιακός δίσκος καλύπτεται μερικώς. (η περίπτωσή της Τρίτης 25 Οκτωβρίου 2022). Β) Ολική Έκλειψη Ηλίου όταν υπάρχουν σημεία στην επιφάνεια της Γης που παρατηρείται ο Ηλιακός δίσκος να είναι πλήρως καλυμμένος από τη Σελήνη. Τότε ο κώνος σκιάς της Σελήνης (Umbra, το μαύρο στο παραπάνω σχήμα) φθάνει μέχρι τη Γη και δημιουργείται διάδρομος (μονοπάτι) ολικότητας έως και 273 Km σε πλάτος. Η παρατήρηση μιας ολικής έκλειψης Ηλίου είναι σπάνιο φαινόμενο. Από κάθε γεωγραφικό τόπο παρατηρείται κατά μέσο όρο μία ολική έκλειψη Ηλίου κάθε 375 χρόνια.
Υπάρχουν άνθρωποι που ταξιδεύουν συνεχώς για να έχουν την δυνατότητα να παρατηρούν αρκετές ολικές εκλείψεις Ηλίου στη διάρκεια της ζωής τους. Αυτοί ονομάζονται «κυνηγοί» των εκλείψεων.
Η επόμενη ολική έκλειψη ηλίου θα είναι ορατή από την Ευρώπη στις 12 Αυγούστου 2026.
Γ) Δακτυλιοειδή έκλειψη όπου ο Σεληνιακός δίσκος βρίσκεται ολόκληρος μέσα στον Ήλιο αλλά είναι λίγο μικρότερος και δεν φθάνει να τον καλύψει πλήρως για να έχουμε ολική έκλειψη. Έτσι, μέρος της φωτόσφαιρας του Ήλιου δημιουργεί ένα λεπτό δακτύλιο. Δ) Υβριδική έκλειψη όταν είναι ολική σε κάποια γεωγραφικά στίγματα της επιφάνειας της Γης και δακτυλιοειδής σε κάποια άλλα. Αυτό οφείλεται στην οριακή «χρυσή τομή» των αποστάσεων των τριών σωμάτων Ήλιου - Σελήνης - Γης.
Τι θα γίνει λοιπόν την Τρίτη;
ΠΡΟΣΟΧΗ!!!
Η παρατήρηση της έκλειψης να γίνει μόνο με ηλιακά φίλτρα ή ειδικά γυαλιά ηλίου, τα οποία κυκλοφορούν στο εμπόριο από εξειδικευμένα καταστήματα. Τα γυαλιά αυτά προστατεύουν 100% από όλες τις επικίνδυνες ακτινοβολίες, παρέχοντας απόλυτη ασφάλεια στην παρατήρηση του φαινομένου. Οι επιστήμονες, επίσης, προειδοποιούν ότι θα πρέπει να αποφεύγονται πρακτικές που ακολουθούσαν ορισμένοι στο παρελθόν, όπως καπνισμένα γυαλιά, μαυρισμένα φωτογραφικά φιλμ, CD κ.λπ., καθώς δεν παρέχουν την κατάλληλη προστασία. Αν κοιτάξουμε τον ήλιο χωρίς αυτά τα φίλτρα , ο φυσικός φακός του ματιού θα συγκεντρώσει το ηλιακό φως και θα το εστιάσει σε ένα μικρό σημείο πάνω στον αμφιβληστροειδή χιτώνα. Αυτό μπορεί να προκαλέσει μόνιμη βλάβη του ματιού, και σε μερικές περιπτώσεις μπορεί να επιφέρει ακόμη και τύφλωση. Επιπρόσθετα, αφού δεν υπάρχουν υποδοχείς πόνου στον ανθρώπινο αμφιβληστροειδή, η σοβαρή αυτή βλάβη γίνεται τελείως ανώδυνα. Επομένως όταν κάποιος συνειδητοποιήσει -συνήθως μερικές ώρες αργότερα- τη μη αναστρέψιμη αυτή αλλαγή στην όραση του είναι ήδη πολύ αργά. Ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει να δείξουν οι γονείς που έχουν μωρά. Οι ειδικοί συνιστούν να τα κρατήσουν στο σπίτι καθ' όλη τη διάρκεια της έκλειψης, καθώς (ειδικά κατά τη μεταφορά τους με καροτσάκια ή την παραμονή τους στα πορτ-μπεμπέ όπου βρίσκονται ξαπλωμένα) είναι δύσκολο να τα ελέγχουν για να μη σηκώσουν τα μάτια τους στον ουρανό έστω και για λίγα δευτερόλεπτα! Η έκλειψη είναι ένα από τα πιο εντυπωσιακά φυσικά φαινόμενα. Χαρείτε την, παρακολουθώντας την όμως με ασφάλεια.
Μπορούμε να την παρακολουθήσουμε και στον λόφο της Πνύκας όπου θα υπάρχουν φορητά τηλεσκόπια διαθέσιμα για την παρατήρηση του φαινομένου. από το Κέντρο Επισκεπτών Θησείου σε συνεργασία με την Αστρονομική Ένωση Σπάρτης. Το ιστορικό τηλεσκόπιο Δωρίδη θα είναι επισκέψιμο για το κοινό όπου θα προβάλλεται υλικό από εκλείψεις Ηλίου που έχουν παρατηρηθεί ανά τον κόσμο.
Πηγές: Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών, NASA, Wikipedia, Forbes, National Geographic, Πλανητάριο Θεσσαλονίκης.
................................................................
* Η Αικατερίνη-Μαρία Ρόζη είναι γεωλόγος και υπηρετεί ως εκπαιδευτικός στο 3ο Γυμνάσιο Γλυφάδας
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου