«Τοκέι Μαρού»

Οι «ανέγνωροι άνθρωποι» που έσωσαν πρόσφυγες από την σφαγή της Σμύρνης

του Βασίλη Λάμπογλου*

Λευκή, Διαλεχτή, Αστερία, Νεφέλη, Κελαϊδή, Γιασεμή, Θέκλη, Αργυρώ, Ευδοκία, Ανδρομάχη, Μυρσίνη, Κοκκόνα, Αηδονίτσα, Εκάβη, Θάλεια, Θεανώ, Σοφια, Εύχαρις, Μυρσίνη, Καλομοίρα, Τιμοθέα, Γλυκερία, Ευθυμία, Ευφημία, Παρή (Παρασκευη), Σμαρώ, Πέλια, Ευπραξία, Γεθσημανή, Βηθλεέμ, Βιργινία, Ελλη, Περσεφόνη, Εριφύλη,  Θεοφανώ,  Ελισσώ,  Φιλιώ...                                                               

 Αυτά τα ευωδιαστά ονόματα ήταν η παραμάνα μου, η Νονά μου, η Μητέρα μου, οι αδελφέs μου, οι γιαγιάδεs μου, οι θείεs μου, οι γειτόνισεs, τα κορίτσια του Παρθεναγωγείου, οι δασκάλεs μου, οι κόρεs μου, η μητέρα των παιδιών μου, οι γυναίκεs του τόπου μου...

Όλεs αυτέs που θα μπορούσαν να είναι η «Μητρίδα» μου,το  πρώτο χνάρι τηs υπαρξήs μου, όλεs αυτέs που δεν κατόρθωσαν -101 χρόνια πριν, τέτοιες μέρες  με το νέο ημερολογιο - να αντικρύσουν   τον ουρανό τηs «Πατρίδαs».           

 Σε αυτέs...

Ο Βασιλεύς των "Ελλήνων"...

«Κοκόρο ιτάι» (πονάει η καρδιά μου)  

6  Σεπτεμβρίου 1922 (με το παλιό ημερολόγιο) και στην προκυμαία τηs Σμύρνηs εξακολουθεί να λαμβάνει χώρα ο «ετήσιοs συνωστισμόs» των Ελλήνων τηs Mικράs Ασίαs.  

Ο  Βασιλιάs Κωνσταντίνοs απαγορεύει και η Εθνική  Συνέλευση επικυρώνει στην Ελλάδα, την είσοδο όσων δεν έχουν διαβατήρια (ο Γερμανόs πρίγκηπαs να «ζητεί» ελληνικότητα από τα μέρη του Ηράκλειτου και του Αναξαγόρα, το λέs και ειρωνεία) και οι Έλληνεs εφοπλιστέs δηλώνουν απροθυμία προσφοράs δίαθεσηs των σκαφών τουs, ένεκα μή  ικανοποιητικήs αποζημίωσηs.                                                                 Η μουσική υπόκρουση -που πιότερο ρεκβιεμ θυμίζει- απο τα 21 συμμαχικά; ( Γαλλικά, Ιταλικά, Αμερικάνικα) ναυλοχούντα πλοία στον κόλπο περιλαμβάνει βαλs, φοξ τρότ και έτερα ρυθμικά μέλη, που  σκοπό έχουν την κάλυψη των οιμωγών τηs στεριάs παρά την τέρψη των άρτι αφιχθέντων κατοίκων τηs Ιωνίαs –ευρωπαϊκής και αμερικάνικηs καταγωγήs -επί των πλοίων. 

Και καθώs οι Ιταλοί ναύτεs  πετούν ζεματιστά νερά πάνω από το κατάστρωμα του πλοίου σε επίδοξουs  αποκαμωμένουs αναρριχητέs -που έχουν πέσει στην θάλασσα για να  αποφύγουν τιs μαχαίρεs του Τοπάλ Οσμάν και των Τσετών του -, oι Γάλλοι ναύτεs «κοπανούν» με λοστούs και κουπιά τα χέρια απελπισμένων- μέχρι πρότινοs ευειδών αστών - που προσπαθούν να αγκιστρωθούν στα φιλικά(;) πλοία τηs Αντάτ   και ενώ στην στεριά διαμελίζουν τον Χρυσόστομο και το ποίμνιο του, έναs Ιάπωναs Καπετάνιοs (του μοναδικού ιαπωνικού πλοίου στην περιοχή) πράττει αλλιώς .

Το τηλεγράφημα με ημερομηνία 18 Σεπτεμβρίου 1922 γράφει: «Ένα γιαπωνέζικο πλοίο πήρε μερικούς πρόσφυγες, και άκουσα πως πέταξε το φορτίο του για τον σκοπό αυτό. 

Επιβάτες του πλοίου μιλούν για τη συγκινητικά ευγενική συμπεριφορά του ιαπωνικού πληρώματος».

Αποστολέας του είναι ο τότε Αμερικανός πρόξενος στη Σμύρνη, Τζόρτζ Χόρτον. 

Παραλήπτης το υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ. 

Το πλοίο στο οποίο αναφέρεται είναι το Ιαπωνικό φορτηγό «Τοκέϊ Μαρού» [Tokei Maru]. (σ.σ. στα Ιαπωνικά Tokei σημαίνει: ρολόι και Maru: θάλασσα).

Το φορτίο που μετέφερε και μ΄ εντολή του καπετάνιου πετάχτηκε στα νερά του λιμανιού της Σμύρνης, ήταν πανάκριβα μετάξια, υφάσματα, δαντέλεs και πορσελάνες (δημοσίευμα εφημερίδας του Πειραιά της περιόδου εκείνης αναφέρει φορτίο αξίας 200.000 λιρών Αγγλίας, σημερινά περίπου 48-50 εκατ. ευρώ).

Οι πρόσφυγες που επιβιβάστηκαν δεν ήταν «μερικοί» αλλά 825 Έλληνες και Αρμένιοι, άνδρες, γυναίκες και παιδιά που γλύτωσαν την τελευταία στιγμή και οδηγήθηκαν στην Θεσσαλονίκη και  τον Πειραιά.                          

«Μας έσωσαν κάποιοι "ανέγνωροι άνθρωποι"  (παράξενοι στην όψη), είπε μια διασωθείσα. 

Οι Έλληνες που διασώθηκαν έμαθαν την φράση  «Κοκόρο ιτάι» (πονάει η καρδιά μου).  

Αυτό φέρεται πως είχε πει ο Ιάπωνας καπετάνιος βλέποντας το δράμα αυτών των ανθρώπων.

«Πριν ακόμη προλάβουν να ζητήσουν βοήθεια, έπεσαν μπροστά τους ανεμόσκαλες για να επιβιβαστούν», γράφει ο κ. Γεωργακάς στο βιβλίο του «My Detroit: Growing Up Greek and American in Motor City».

«Η μητέρα μου ήταν τόσο αδύναμη που φοβόταν ότι δεν θα μπορούσε να κρατηθεί και θα έπεφτε στη θάλασσα. 

Όμως μεγαλόσωμοι Eλληνες την έσπρωξαν μέχρι να φτάσει στην κορυφή της ανεμόσκαλας όπου ένας ναυτικός περίμενε να την παραλάβει με ασφάλεια. 

Oταν ανέβηκε στο κατάστρωμα τη σήκωσε στους ώμους του και την έβαλε μπροστά σε μια τεράστια κατσαρόλα με ζεστό φαγητό.

Της πρόσφερε ένα μικρό μπολ και της έδειξε με χειρονομίες ότι μπορούσε να φάει με τα χέρια.

 Καθώς την προέτρεπε να φάει, η μητέρα μου συνειδητοποίησε για πρώτη φορά ότι ο άνθρωπος αυτός είχε σχιστά μάτια και ότι το δέρμα του ήταν διαφορετικό από το δικό της. 

Αμέσως φαντάστηκε τον σωτήρα της ως ένα από τα πλάσματα για τα οποία είχε ακούσει στα παραμύθια.

Το ευγενικό του χαμόγελο της επιβεβαίωνε ότι ανήκε στους καλούς. 

Κοιτώντας τριγύρω της ένιωσε ότι βρισκόταν σε ένα καράβι γεμάτο με μαγικά πλάσματα, μια εντύπωση που ενισχύθηκε ακόμη περισσότερο όταν ξαφνικά είδε τον αδελφό της να στέκεται δίπλα της…».                                                          

Και η εφημερίδα ΕΜΠΡΟΣ τηs εποχήs  αναφέρει.   «Αξίζει να εξαρθή το γεγονός της φιλανθρωπικής αλλά και της γενναίας στάσεως του κυβερνήτου του Ιαπωνικού σκάφους «Τόκεϊ Μαρού», όστις κατώρθωσε να διάσωση 823 ομογενείς πρόσφυγας,παρά τας Τουρκικάς απειλάς.

Διότι, όταν ο Ιάπων κυβερνήτης, συγκινηθείς εκ των αγρίων σφαγών και των εκκλήσεων των προσφύγων απέστειλεν όλας τας λέμβους του πλοίου όπως παραλάβη όσους ηδύνατο περισσότερους πρόσφυγας, αξιωματικοί του Κεμαλικού στρατού περικυκλώσαντες τας λέμβους, ηπείλουν να τας καταβυθίσουν. Τότε ο Ιάπων πλοίαρχος σπεύσας αυτοπροσώπως, εδήλωσεν εις τους Κεμαλικούς αξιωματικούς ότι εις περίπτωσιν καθ’ ήν, έθιγον έστω και μία τρίχα προσφύγων, θα το εθεώρει ως προσβολήν της Ιαπωνικής σημαίας και θα απήτει παρά της Κυβερνήσεως την άμεσην ικανοποίησιν.

Προ της απειλής ταύτης οι Κεμαλικοί συνεννοηθέντες μετά του αρχηγού των, αναγκάσθησαν ν’ αφήσουν τους επί του Ιαπωνικού σκάφους επιβιβασθέντες πρόσφυγες».                              

Στο «Σχολείο για Όλους», στο πάρκο
Ηρώων στην Τριανδρία(Θεσσαλονίκη). 

Σήμερα, μόνο μία αναμνηστική πλακέτα θυμίζει το γεγονόs.   

Μάλιστα, φυτεύτηκε και μια κερασιά, το χαρακτηριστικό δέντρο της Χώρας του Ανατέλλοντος Ηλίου.

Με δυσκολία μπορεί κάποιος να εντοπίσει σήμερα την πλακέτα στο χώρο. 

Σαν την «ανακαλύψει» θα διαβάσει σ΄αυτήν: 

«ΑΦΙΕΡΩΝΟΥΜΕ ΑΥΤΟ ΤΟ ΜΝΗΜΕΙΟ ΣΤΟΝ ΙΑΠΩΝΑ ΠΛΟΙΑΡΧΟ ΠΟΥ ΕΣΩΣΕ ΕΛΛΗΝΕΣ ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΤΗΣ ΣΜΥΡΝΗΣ ΤΟ 1922»(έργο του Θανάση Παλλα).                                                                  Και έτσι σήμερα, «Κοκόρο ιτάι» (πονάει η καρδιά μου) για αυτέs τιs θύμησεs. 

Αλλά αντικρίζονταs τον ουρανό τηs Πατρίδαs μου -αυτόν που δεν κατάφεραν τόσεs Ψυχέs -,σαν να τον θωρώ πιο   «ξάστερο» και Φωτεινό.

Και σαν ακούσειs καλύτερα, οι «συμπαντικοί ψίθυροι»  σιγοτραγουδούν ... 

«Λευκή, Διαλεχτή, Αστερία, Νεφέλη, Κελαϊδή, Γιασεμή, Θέκλη, Αργυρώ, Ευδοκία,   Ανδρομάχη, Μυρσίνη, Κοκκόνα, Αηδονίτσα, Εκάβη ,Θάλεια, Θεανώ, Σοφια, Εύχαρις, Μυρσίνη ,Καλομοίρα, Τιμοθέα, Γλυκερία, Ευθυμία, Ευφημία, Παρή (Παρασκευη), Σμαρώ, Πέλια, Ευπραξία, Γεθσημανή, Βηθλεέμ, Βιργινία, Ελλη,  Περσεφόνη,  Εριφύλη,  Θεοφανώ,  Ελισσώ,  Φιλιώ...  Ανθρωπος».  

-Για το συγκεκριμένο πλοίο και τον καπετάνιο του υπάρχει και η αντίθετη άποψη.

Φίλοι σεβαστοί, σε δικέs τουs έρευνεs αναφέρουν πωs τα κίνητρα του καπετάνιου δεν ήταν τόσο ανθρωπιστικά, παρά οικονομικά.

Σχολή ραπτικήs στην Σμύρνη

Και πωs ήταν πλοίο tramber (πλοία αλήτες-με παράτυπο εμπόριο-) και στα αμπάρια του μετέφερε όπιο και κοκαινη (που κατασχέθηκαν στον Πειραιά, προορίζονταν για την Αλεξάνδρεια) και πωs χρησιμοποιούσε τουs πρόσφυγεs ωs άλλοθι προs συγκάλυψη αλλά και σε λιμενικούs ελέγχουs στον Πειραιά, αρνήθηκε να συνεργαστεί ο Ιαπωναs καπετάνιοs.

Δεν θα μπορούσα ποτέ να προσδιορίσω την ανθρωπιστική αξία του ναύλου.

Και μόνο που διέσωσε 825 ψυχέs,την ώρα που άλλοι χορεύανε, αδιαφορουσαν ή γραφανε στη Καθημερινή ''ΟΙΚΑΔΕ'' για τουs ανέστιουs έλληνεs, μου φτάνει.

Άλλωστε η ατομική κρίση του καθενόs, θαρρώ πως αρκεί για να κατατάξει προσωπικέs επιδιώξειs και μη χρηστά ήθη... ειδικά, εν καιρώ «συνωστισμών».

Σήμερα...

Ημέρα Εθνικής Μνήμης της Γενοκτονίας των Ελλήνων της Μικράς Ασίας από το Τουρκικό Κράτος.

………………………………….

*Ο Βασίλης Λάμπογλου είναι οικονομικός αναλυτής