Γλωσσική Αγγλοκρατία

Click away, rapid test, Black Friday… Ελεος!

του Γεωργίου Μπαμπινιώτη*

 

Δεν είναι καιρός να αντισταθούμε με όπλο την πειθώ και την κοινή λογική (χωρίς υπερβολές και προκλητικές εθνικιστικές εξάρσεις), ευαισθητοποιώντας τους συμπατριώτες μας για το τεράστιο έως επικίνδυνο πρόβλημα που προκαλεί αυτή η νοοτροπία; Δεν θα κουραστώ να λέω : «Μη το παρακάνουμε∙ αίσθηση μέτρου και στην γλώσσα»! 

Για να συνεννοηθούμε για ποιο θέμα μιλάμε, δίνω ένα μικρό δείγμα τηλεοπτικής «γλωσσικής Αγγλοκρατίας»: 

4G Deals,  Art week,  Athens Santa route,  Barbie, Dreamhouse Adventures, Blind taste, Borders, Champions, Cinema, Christmas Cinema, City skylights, Daddy cool, Deal, Enchantimals, Euroleague Show, Explore your limits, Free Press, Go farther, Happyday, Happy traveler, Hunter Street, Junior Music Stars, Kid e cats, Kitchen Lab live!, Live News, Live U, Lucky Room, Magic Hour, Masterclass, Mayday, Mistresses, my life, my shampoo, News, No sugar, One Famiy, PJ Masks, Pressing, Regal Academy, Rising Star, Run Greece, Selfie, Shopping Star, Sport to the people, Sunny Day, Tech trends, The night show, The big deal, The Voice of Greece, Total Football, Travel Guide, TV Mail, yellowday … 

Και ενδεικτικά κάποιες επιγραφές κεντρικών δρόμων: 

bread factory, pet shop city, bakery pastry, sale, food hall, hair salon, furniture equipment, soul radio, carpet home… 

Παλιά είναι η αγανάκτηση και ο αφορισμός τού μεγάλου Αδαμάντιου Κοραή (Συλλογή Προλεγομένων, σ.136-7) που ευτυχώς έδωσε στο παρελθόν καρπούς: 

«Ἡ ἀπὸ τοὺς ξένους δάνεισις ἤ νὰ τὸ εἴπω καθαρώτερα, ψωμοζήτησις λέξεων καὶ φράσεων, ἀπὸ τὰς ὁποίας γέμουσιν αἱ αποθῆκαι τῆς γλώσσης, σιμὰ τῆς ἀτιμίας, δίδει καὶ παντελοῦς ἀπαιδευσίας ἤ καὶ ἠλιθιότητος ὑπόληψιν […]. Τί ὠφελεῖ τῶν ἀλλοτρίων γλωσσῶν ἡ εἴδησις (= γνώση), ὅταν λαμβάνῃ τις ἀπὸ αὐτὰς ὄχι ὅ,τι δύναται νὰ διορθώσῃ (= να βελτιώσει), ἀλλ’ ὅ,τι διαστρέφει καὶ ασχημίζει τὴν γλώσσαν του; Ἡ χρεία τὴν ὁποίαν ἀπὸ τὰς ἄλλας ἔχει ἡ ἡμετέρα εἶναι πολλὰ ὀλίγη, ἐπειδὴ παραστέκει σιμά της ἡ ὑπέρπλουτος αὐτῆς μήτηρ, ἕτοιμη νὰ δώσῃ εἰς αὐτὴν ὅ,τι τῆς λείπει». 

Και εγένετο «πασίγνωστο» (viral)

 Δηλώνω εξ αρχής για να μην υπάρχουν παρεξηγήσεις: Δεν είμαι υπέρ τού «καμία ξένη λέξη στην γλώσσα μας»∙ είμαι εναντίον τού «κατακλυσμού τής γλώσσας μας από ξένες λέξεις». Δεν διαφέρουν αυτά; Με αυτό το πνεύμα ανήρτησα στο «προσωποδίκτυό» μου (στο FB) ορισμένες ενδεικτικές προτάσεις απόδοσης μερικών νεοεισερχομένων αγγγλικών λέξεων, σχολιάζοντας συγχρόνως αυτοσαρκαστικά: 

«Μάς … take away και μάς σήκωσε με τον κορωνοϊό να καλπάζει και να οδηγούμαστε όλο και περισσότερο ως διατροφική διέξοδο σε… delivery, ενώ συγχρόνως βομβαρδιζόμαστε καθημερινά από lockdown, γενικό ή mini lockdown. Έλεος (ή «ήμαρτον» που λένε κάποιοι)! 

Κι εγώ («στον κόσμο μου», εννοώ … τον γλωσσολογικό) μέσα στην πανδημιακή αντάρα να παρακινώ (… «τέτοια ώρα τέτοια λόγια») τους εναπομείναντες γλωσσικά ευαίσθητους να θρηνολογούμε τουλάχιστον Ελληνικά! Αυτό κι αν είναι «γλωσσική αποκοτιά» εκ μέρους μου…». Ακολουθούσε η (ενδεικτική προφανώς) πρότασή μου: 

Και εγένετο «πασίγνωστο», δηλ. viral: 4.200 επιδοκιμασίες («like») και 1.900 κοινοποιήσεις (μέχρι στιγμής). Εξαπλώθηκε δηλ. δίκην «ιού» («virus»), με την ταχύτητα και την έκταση εξάπλωσης τού ιού (έτσι προέκυψε η λέξη viral). [Και μια συζήτηση για επίκαιρες λέξεις που κάνουμε με τον δημοσιογράφο Γιώργο Κουβαρά κάθε Τετάρτη στις 23.00 στο Action 24 την έχουμε ονομάσει περιπαικτικά «Ο ιός είναι … viral»!]

 Ευαισθητοποίηση και προβληματισμός

 Τί επιδίωξα με αυτή την ανάρτηση; Να επιβάλω συγκεκριμένες λέξεις, όπως νόμισαν μερικοί; Ἄπαγε ἀπ’ ἐμοῦ ἡ βλασφημία! Επιδίωξα να φανεί ενδεικτικά ότι υπάρχουν τρόποι να αποδώσουμε —όταν και όσο χρειάζεται— τις νεοεμφανιζόμενες ξένες λέξεις. Ύψωσα την φωνή μου ως γλωσσολόγος με σκοπό να αφυπνίσω, όσο είναι δυνατόν, το γλωσσικό μας αίσθημα, να ευαισθητοποιήσω και να προβληματίσω τους ομιλητές τής γλώσσας μας, τους Έλληνες, ώστε να μη το παρακάνουμε (ακόμη και στις επίσημες δημόσιες ανακοινώσεις), υιοθετώντας βεβιασμένα, άκριτα και αχρείαστα πλήθος ξενικών λέξεων: 

lock down, delivery, take away, click away, rapid test, Black Friday, (καταστήματα πουλούσαν γαλοπούλα για το) Thanksgiving Day, (ενώ αρχές Νοεμβρίου κάποιοι γιόρτασαν επιδεικτικά το) Halloween, και καταφθάνει το Merry Christmas…

 Η αντίθεση : Οι Γάλλοι το lockdown έσπευσαν και το απέδωσαν ως «confinement» και οι Ισπανοί ως «confinamiento», το δε delivery ως «livraison» οι Γάλλοι και «entrega» οι Ισπανοί. Κι αναγκάστηκα να επανέλθω στο θέμα, όταν «χτύπησε» σε επίσημη ανακοίνωση (!) και νέο ξένο απόκτημα, το click away!  Ανήρτησα: 

«Και τώρα «click away». Καλά να πάθετε…

 Όσοι «κατάπιαν» το take away, τώρα «καπάκι» θα καταπιούν και το click away! Τους take και τους σήκωσε το take away, τώρα τους click και τους πάτησε το click away! Και ποιος ξέρει τι τους περιμένει λίγο πιο away. Πλακώνει και η μαυρίλα τής Black Friday! Καλά να πάθουν…

 Εμείς (οι ταπεινοί τής γλώσσας μας) θα λέμε «για το σπίτι» το take away και «(παραγγελία) για έξω» το click away. Και θα καταλαβαινόμαστε… Επίσης, —το ξεκαθαρίζω— προσωπικά, έχοντας έντονη την αίσθηση τού χιούμορ και την τάση αυτοσαρκασμού, δεν με θίγουν κάποια άκακα γλωσσικά πειράγματα». 

Τελικά, φαίνεται, ευτυχώς, ότι κάπως «τάραξα τα νερά» και η καλοπροαίρετη και υπεύθυνη (ως γλωσσολόγου) προσπάθειά μου αφύπνισης, ευαισθητοποίησης και προβληματισμού —αν κρίνω απ’ όσα λέγονται και γράφονται— μάλλον δεν πήγε χαμένη. Κάποιοι το ξανασκέφτηκαν (όχι ντε και καλά να χρησιμοποιούν τις δικές μου ενδεικτικές αποδόσεις, αφού δεν ήταν αυτό η πρόθεσή μου) και αρκετοί κατάλαβαν ότι ζούμε πλέον μια όχι τόσο αθώα «γλωσσική Αγγλοκρατία» που πρέπει να μάς βάλει σε σκέψεις. Κάποιοι μάλιστα αισθάνθηκαν ακόμη και οιονεί ενοχές… («να μάς συγχωρεί o κ. Μπ. / να μη δυσαρεστήσουμε τον κ. Μπ./…»). Δεν έλειψαν, φυσικά, κι εκείνοι που «ελληνικότατα» βρήκαν ευκαιρία για … γλωσσική πλάκα. Καλά να είναι κι αυτοί. Βοηθούν με τον τρόπο τους. 

Γλωσσική ακηδία 

Φοβούμαι ότι, με δική μας ευθύνη (ακηδία, ολιγωρία, ανοχή, ιδιοτέλεια, μιμητισμό, ξενομανία, μειωμένες αντιστάσεις, πολιτισμική αδιαφορία κ.λπ.) γενικότερα κι από καιρό πάει να κυριαρχήσει στην χώρα μας η αντίληψη ότι, χρησιμοποιώντας τα Αγγλικά, έχουμε μεγάλη απήχηση (επικοινωνιακή, αγοραστική, κύρους, γοήτρου, πειθούς κ.λπ.) που δεν την έχουμε όταν χρησιμοποιούμε την μητρική μας γλώσσα! Τα «Hair style», «bread factory», «butcher’s shop» κ.τ.ό. πιστεύουν κάποιοι ότι αποδίδουν περισσότερο εμπορικά! Και μόνο αυτή η συναίσθηση φτάνει για να υποβαθμίσει σταδιακά την χρήση τής ελληνικής γλώσσας πρώτα στην συνείδησή μας και μετά στην γλωσσική πράξη. Αυτό άρχισε να συμβαίνει ήδη. Η κατάσταση αυτή σε συνδυασμό με υπερβολικό αριθμό ξένων τραγουδιών, ξενόφερτων (σε τίτλους και νοοτροπία) τηλεοπτικών εκπομπών και παιχνιδιών κ.λπ. είναι φανερό πόσο επηρεάζουν τον ελληνικό πολιτισμό ιδίως σε μικρότερες ηλικίες. Πόσα σημαντικά τραγούδια τού Θεοδωράκη, τού Χατζιδάκι, τού Ξαρχάκου, τού Μαρκόπουλου, τού Σαββόπουλου, τού Σπανού, τού Πλέσσα, τού Χατζηνάσιου, για να αναφέρω ενδεικτικώς ορισμένα ονόματα, ακούγονται από τις τηλεοράσεις και τα ραδιόφωνά μας (φυσικά, με κάποιες εξαιρέσεις); 

Δεν είναι καιρός να αντισταθούμε με όπλο την πειθώ και την κοινή λογική (χωρίς υπερβολές και προκλητικές εθνικιστικές εξάρσεις), ευαισθητοποιώντας τους συμπατριώτες μας για το τεράστιο έως επικίνδυνο πρόβλημα που προκαλεί αυτή η νοοτροπία; Και μη μ’ αφήσετε, παρακαλώ, να βγαίνω μπροστά και να φωνάζω μόνος μου σαν τον γενναίο εκείνο Ιταλό αξιωματικό «avanti» κι εσείς ατάραχοι και άπραγοι θεατές να μ’ επευφημείτε απλώς από μακριά με το γνωστό «bravo colonello»… Δεν θα κουραστώ να λέω : «Μη το παρακάνουμε∙ αίσθηση μέτρου και στην γλώσσα»!

 Παραφράζοντας, τέλος, τον Σεφέρη φωνάζω δυνατά «Είναι παιδί όλων μας η ελληνική γλώσσα». 

..................................

* Ο Γεώργιος Μπαμπινιώτης είναι καθηγητής Γλωσσολογίας, πρώην πρύτανης του Πανεπιστημίου Αθηνών. Το άρθρο δημοσιοποιήθηκε στην ιστοσελίδα Protagon.gr, την 29η Νοεμβρίου 2020.