23-24 Ιουλίου 1974

 Η επιστροφή της Δημοκρατίας

 Του Δημήτρη Παπαδιαμάντη*

Ο Ιούλιος του 1974 αποδείχθηκε ένας από τους σημαντικότερους και πυκνότερους σε γεγονότα μήνες της σύγχρονης ελληνικής Ιστορίας. Σημαδεύτηκε από την πτώση της δικτατορίας, η οποία όμως οφειλόταν στη μείζονα εθνική καταστροφή της τουρκικής εισβολής στην Κύπρο.

Η δικτατορία βρισκόταν σε δύσκολη θέση τουλάχιστον ένα χρόνο πριν από την πτώση της. Ο καλπάζων πληθωρισμός προκαλούσε έντονη λαϊκή δυσαρέσκεια, η αναταραχή στα πανεπιστήμια συνεχιζόταν, η διεθνής απομόνωση της χώρας ήταν εμφανής. Ο Παπαδόπουλος επιχείρησε φυγή προς τα εμπρός: τον Ιούνιο του 1973 κατήργησε τη μοναρχία, αυτοανακηρύχθηκε Πρόεδρος της Δημοκρατίας με υπερεξουσίες και εξήγγειλε μέτρα εκδημοκρατισμού του καθεστώτος, υποσχόμενος να οδηγήσει τη χώρα σε εκλογές στις αρχές του 1974.

Ωστόσο, οι περισσότεροι πολιτικοί αρνήθηκαν να πέσουν στην παγίδα του Παπαδόπουλου και στα μέσα Νοεμβρίου του 1973 ξέσπασε η αυθόρμητη εξέγερση του Πολυτεχνείου. Η λαϊκή στήριξη στο φοιτητικό κίνημα αποδείκνυε τον κίνδυνο απώλειας του ελέγχου που ασκούσε στη χώρα το καθεστώς και γι’ αυτό ακολούθησε η γνωστή βίαιη στρατιωτική επέμβαση. 

Στο παρασκήνιο, πολλοί μεσαίοι και κατώτεροι αξιωματικοί από μακρού χρόνου θεωρούσαν τον Παπαδόπουλο διεφθαρμένο και ανίκανο, ενώ η προσπάθεια φιλελευθεροποίησης τους έκανε να ανησυχούν για το μέλλον της δικτατορίας. Επικεφαλής αυτών των νεότερων στελεχών τέθηκε ο παντοδύναμος διοικητής της Ελληνικής Στρατιωτικής Αστυνομίας, ταξίαρχος Δημήτριος Ιωαννίδης, που την 25η Νοεμβρίου 1973 ηγήθηκε επιτυχημένου πραξικοπήματος εναντίον του Παπαδόπουλου.

Το καθεστώς Ιωαννίδη επιχείρησε να υλοποιήσει το εγκληματικό σχέδιο της βίαιης ένωσης του ανεξάρτητου κράτους της Κύπρου με την Ελλάδα. Ετσι, τη 15η Ιουλίου 1974 πραγματοποιήθηκε πραξικόπημα στη Μεγαλόνησο και απόπειρα δολοφονίας του προέδρου Μακαρίου. Ακολούθησαν συγκρούσεις οπαδών και αντιπάλων του Μακαρίου, που έδωσαν την αφορμή στην Τουρκία να εισβάλει στο νησί, δήθεν για την προστασία της τουρκοκυπριακής κοινότητας.

Η δικτατορία αντέδρασε σπασμωδικά, κηρύσσοντας γενική επιστράτευση, η οποία σύντομα φάνηκε να αποτυγχάνει. Οι κατεξοχήν υπεύθυνοι για τη διεξαγωγή ενός ελληνοτουρκικού πολέμου, οι αρχηγοί των Γενικών Επιτελείων Στρατού, Ναυτικού και Αεροπορίας, αρνήθηκαν να πειθαρχήσουν στην απόφαση του Ιωαννίδη για έναρξη των εχθροπραξιών και ζήτησαν τη συγκρότηση κυβέρνησης από πολιτικά πρόσωπα. Οι υπουργοί της δικτατορίας είχαν εξαφανισθεί και ο Ιωαννίδης, υπό το βάρος της καταστροφής, δεν τόλμησε να φέρει αντιρρήσεις στην πρόταση των επικεφαλής των Ενόπλων Δυνάμεων.

Ο «Πρόεδρος της Δημοκρατίας», αντιστράτηγος Γκιζίκης, συμφώνησε με την παράδοση της εξουσίας στους πολιτικούς και την 23η Ιουλίου κάλεσε πολλά πολιτικά πρόσωπα σε έκτακτη σύσκεψη στη Βουλή. Ο Γκιζίκης παρουσίασε τη διαμορφωθείσα κατάσταση και την ουσιαστική αυτοδιάλυση της δικτατορικής διακυβέρνησης και εκλιπάρησε για την άμεση διαμόρφωση κυβερνητικού σχήματος που θα αναλάμβανε τις τύχες της χώρας. Ταυτοχρόνως προσπάθησε να διασώσει το κύρος του καθεστώτος μέσω της πρότασής του να παραμείνουν στη θέση τους οι υπουργοί Εσωτερικών, Δημόσιας Τάξης και Εθνικής Αμυνας. Σύσσωμοι οι πολιτικοί απέρριψαν αυτό το ενδεχόμενο, που θα συνιστούσε ουσιαστική φαλκίδευση της δυναμικής μιας νέας κυβέρνησης. Ο Γκιζίκης δεν επέμεινε.

Ενώ αρχικά συμφωνήθηκε νέος πρωθυπουργός να αναλάβει ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος, η επιμονή του Ευάγγελου Αβέρωφ να κληθεί ο Κωνσταντίνος Καραμανλής ευοδώθηκε. Η λύση Καραμανλή διέθετε αρκετά πλεονεκτήματα σε σχέση με τον σεβάσμιο, αλλά ήπιο Κανελλόπουλο. Το πρακτικό ζήτημα της παραμονής του Σερραίου πολιτικού στο Παρίσι λύθηκε άμεσα. Χάρη στην παρέμβαση του Γάλλου προέδρου Ζισκάρ Ντ’ Εστέν, που παραχώρησε το προεδρικό αεροσκάφος, ο Καραμανλής ξεκίνησε για την Ελλάδα το βράδυ της 23ης Ιουλίου. 

Επιστροφή πολιτικών εξορίστων από τη Γυάρο

Η είδηση της άφιξής του διαδόθηκε σύντομα και πολλές χιλιάδες πολίτες ξεχύθηκαν στους δρόμους για να πανηγυρίσουν την επερχόμενη μεταβολή. Τις πρώτες πρωινές ώρες της 24ης Ιουλίου ο Καραμανλής έφθασε στην Αθήνα, με χιλιάδες άτομα να συνωθούνται ήδη από τον χώρο του αεροδρομίου για να πανηγυρίσουν. Αμέσως κατευθύνθηκε στον χώρο της Βουλής, όπου ορκίσθηκε πρωθυπουργός.

Η Μεταπολίτευση μόλις ξεκινούσε, μέσα σε κλίμα οδύνης και αβεβαιότητας. Τελικά, αποδείχθηκε η πιο σταθερή και επιτυχημένη περίοδος του σύγχρονου ελληνικού κράτους.

ΠΗΓΗ: https://www.kathimerini.gr/

 …………………………….

* Ο Δημήτρης Παπαδιαμάντης είναι Δρ Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας στο ΕΚΠΑ.