Τα Φώτα

 ΤΑ ΑΓΙΑ ΘΕΟΦΑΝΕΙΑ   

Της Μαρίας Ρώτα*

 

Τα Φώτα, είναι κοινή ονομασία της εορτής των Θεοφανείων, και θεωρείται, σύμφωνα με την λαϊκή αντίληψη ότι είναι η μεγαλύτερη των εορτών και ιδιαίτερα με τον “Αγιασμό των υδάτων”. Είναι ιδιαίτερα ευχάριστο και θαυματουργό για τον κάθε χριστιανό ο Μεγάλος Αγιασμός, οπότε και γίνεται η σπουδαία τελετή της καταδύσεως του Σταυρού στη θάλασσα, αλλά και στον ποταμό ή στη δεξαμενή, στις περιοχές που οι χριστιανοί έχουν τις πόλεις τους πολύ μακριά από τις θάλασσες. 

Είναι μεγάλη η σημασία αυτής της εορτής που συμβολίζει σε όλους τους Χριστιανούς την βάπτιση του Ιησού Χριστό. Είναι σημαντικό ότι την ίδια μέρα, μετά το τέλος της λειτουργίας, πολλά παιδιά αρχίζουν να πηγαίνουν προς τις κατοικίες και όπως τα Χριστούγεννα ή την Πρωτοχρονιά έψαλαν τα κάλαντα, έτσι και αυτή την άγια ημέρα ψάλουν τα κάλαντα: “Σήμερα τα φώτα και οι φωτισμοί, και χαρά μεγάλη εις το σπίτι μας...”. Πολλοί Χριστιανοί πιστεύουν ότι κατά τη νύχτα της παραμονής ¨ανοίγουν οι ουρανοί και ό,τι ζητήσει κανείς γίνεται.”

Έθιμα των Θεοφανίων

Σύμφωνα με πολλά γραπτά κείμενα που παρουσίασαν οι Ευαγγελιστές, Μάρκος, Λουκάς, και Ματθαίος, εμφανίζεται η βάπτιση του Ιησού στον Ιορδάνη ποταμό. Ο Ιωάννης βάπτισε τον Ιησού . Όπως αναφέρουν στα κείμενά τους οι ειδικοί, κατά την στιγμή της βάπτισης κατέβηκε από τον ουρανό το Άγιο Πνεύμα, με μορφή περιστέρας και ταυτόχρονα ακούστηκε από τον ουρανό φωνή που έλεγε: “Ούτος εστίν ο Υιός μου ο αγαπητός εν ω ευδόκησα”. Λόγια του Θεού;

Για την μοναδική αυτή εμφάνιση του Πατήρ, Υιού και Άγιου Πνεύματος, η εορτή αυτή ονομάστηκε Θεό + Φάνια, καθώς, όπως αναφέρουν, ο Θεός εμφανίστηκε στη γη, για μια στιγμή μόνο. Η εορτή των Θεοφανίων είχε αρχίσει να γιορτάζεται με λαμπρότητα σε όλη την ανατολική Εκκλησία ως εορτή του φωτισμού της ανθρωπότητας δια του Αγίου Βαπτίσματος, απ’ όπου και το όνομα: “Τα φώτα” και ο Γρηγόριος Ναζιανζινός είχε αναφέρει ότι ήταν η σπουδαιότερη εορτή “των φώτων”. Πολλά έθιμα και παραδόσεις εξακολουθούν να υπάρχουν έως σήμερα σε κάθε γωνιά της Ελλάδος κατά τον εορτασμό των... Θεοφανίων Μικρές παρέες παιδιών, την παραμονή της εορτής, ψάλουν τα κάλαντα των φώτων, πηγαίνοντας από σπίτι σε σπίτι και οι κάτοικοι ακούν :

Σήμερα τα φώτα κι οι φωτισμοί

και χαρές μεγάλες και αγιασμοί.

Κάτω στον Ιορδάνη τον ποταμό,

κάθεται η Κυρά μας η Παναγιά.

Σπάργανα βαστάει, κερί κρατεί

και τον Αι- Γιάννη παρακαλεί:

- Άγιε Γιάννη Αφέντη και Βαπτιστή,

δύνασαι βαπτίσεις Θεού παιδί;

- Δύναμαι και θέλω και προσκυνώ

και τον κύριό μου παρακαλώ.

Ν’ ανέβω πάνω στον ουρανό,

Να μαζέψω ρόδα και λίβανο.

- Άγιε Γιάννη Αφέντη και Βαπτιστή,

έλα να βαπτίσεις Θεού παιδί.

Ν’ αγιαστούν οι κάμποι και τα νερά,

Ν’ αγιαστεί κι ο αφέντης με την κυρά.

 

Αυτά ήταν τα κάλαντα που δημιούργησαν και παρουσίαζαν τις πρώτες εποχές σε κάθε γωνιά της Ελλάδος κατά τον εορτασμό των Θεοφανίων. Μικρές παρέες παιδιών, την παραμονή της εορτής, ψάλλουν τα κάλαντα των Φώτων. Σε πολλές περιοχές, την παραμονή των Φώτων, ιερείς κάνουν αγιασμούς στα σπίτια των ενοριών τους. Ο ιερέας γυρίζει όλα τα σπίτια με το Σταυρό και “αγιάζει” ή “φωτίζει” (ραντίζει) τους χώρους των σπιτιών για να φύγει μακριά κάθε κακό. Ανήμερα των φώτων είναι ο αγιασμός των υδάτων. Σε κάθε Ελληνική πόλη και χωριό οι κάτοικοι μαζεύονται στο κάθε λιμάνι όπου ο ιερέας θα ρίξει τον Τίμιο Σταυρό μέσα στη Θάλασσα. Σε πολλές περιοχές της χώρας μας που δεν είναι κοντά στη θάλασσα, ο αγιασμός γίνεται σε ποτάμια ή σε πηγές ή σε κάποιους χώρους που οι άνθρωποι τοποθετούν το νερό για να αγιασθεί από τον Σταυρό που οι Ιερείς μετά ψάλλουν και αγιάζουν τους ανθρώπους.

............................

*Η Μαρία Ρώτα είναι αρχαιολόγος και τακτική συνεργάτιδα της καθημερινής εφημερίδας των Κυκλάδων ΚΟΙΝΗ ΓΝΩΜΗ που τυπώνεται στην Ερμούπολη της Σύρου, στην οποία δημοσιεύθηκε το άρθρο, στο φύλλο της 5ης Ιανουαρίου 2023, που αναδημοσιεύεται ως  εκτεταμένο απόσπασμα.