Πού πήγαν οι γιαγιάδες με τα παραμύθια τους;
Του Νίκου Τσούλια*
Μια φορά και έναν καιρό… «Μια φορά και έναν καιρό» ήταν η αταλάντευτη αρχή για τις αφηγήσεις στον κόσμο των παιδιών. Καθηλωνόσουν όσο πιο κοντά μπορούσες στον αφηγητή (ή στην αφηγήτρια), να τον ακουμπά το σώμα σου για να ζήσεις πιο έντονα την περιπλάνηση σε μακρινούς κόσμους.
Μα δεν ήταν μόνο το άκουσμα της ιστορίας – αυτό ήταν απλά η αφορμή, η εκκίνηση… Ήταν το πρωτόλειο ταξίδεμα της παιδικής φαντασίας, η απαρχή της δημιουργίας του προσωπικού μας κόσμου. Το παιδί μαζί με την ιστορία έπλαθε τη δική του αφήγηση. Γινόταν ήρωας στη θέση του ήρωα. Ανέπλαθε την αφήγηση καταπώς του άρεσε. Πάντα προσπαθούσε να μαντέψει την εξέλιξή της. Έριχνε σπόρους για τις δυνατότητες του δικού του λόγου, για την ομορφιά της γλώσσας του με τις επινοήσεις και με τις φαντασιώσεις.
Τα φτωχικά σπιτικά και το αναμμένο τζάκι έκρυβαν πάντα μέσα τους (στις βαρυχειμωνιές και ιδιαίτερα στους καιρούς των Χριστουγέννων) έναν οικογενειακό θησαυρό, μια μαγεμένη πραγματική εικόνα, την ψυχική και συναισθηματική «συνάντηση» των ακριανών εν ζωή γενεών, παππούδων / γιαγιάδων και εγγονών.
«Μια φορά και έναν καιρό» ήταν οι γιαγιάδες και οι παππούδες, που ήτανε παραμυθάδες… Δεν γινόταν να είσαι γιαγιά και να μην ξέρεις παραμύθια ή και να μην φτιάχνεις παραμύθια (τα παιδιά ήταν για τα γράμματα και οι γιαγιάδες για τα παραμύθια). Γαλήνευαν με την μυθοπλασία τους την τραχύτητα της φτωχής αγροτικής ζωής. Προσάρμοζαν τα παραδοσιακά παραμύθια στις εικόνες της οικογενειακής ζωής. Έπλεκαν δικές τους αφηγήσεις παίρνοντας υλικό από την καθημερινότητά τους μα και από ονειρέματα των μικρών ακροατών. Ναι, τα παραμύθια δεν ήταν μόνο παραμύθια. Ήταν πρωτίστως παιδαγωγικές ιστορίες, διδαχές ζωής.
Τα φαντάσματα, οι νεράιδες, τα ξωτικά, οι καλικάντζαροι ήταν πλάσματα μεταξύ φαντασίας και πραγματικότητας – εκεί που η παιδική σκέψη έχει το πιο εύφορο έδαφος. Οι έννοιες του καλού και του κακού όμως είχαν πάντα σαφές οριοθετημένο μεταξύ τους περιεχόμενο για να ασκηθεί με ορθολογικό τρόπο το συναίσθημα. Η αγάπη εμφανιζόταν να έχει τη μέγιστη αξία, που μεταμορφώνει την ασχήμια και το άδικο σε ομορφιά και σε δικαιοσύνη.
Η πλοκή με τις δυσκολίες και τις αντιξοότητες αλλά και με τις ανατροπές και τα εξωλογικά συμβάντα κατέτειναν σε μια σταθερή διδαχή: η ζωή έχει βάσανα αλλά με αγώνα και με προσπάθεια μπορούμε να ανοίγουμε ξέφωτα. Όχι, το συνηθισμένο καλό τέλος, το «ζήσανε αυτοί καλά και εμείς καλύτερα», δεν έχει σχέση με το ψεύτικο happy end του αμερικάνικου ονείρου μα με την καλλιέργεια της ελπίδας ότι η ζωή είναι όμορφη – αρκεί να τη δημιουργείς με όσο το δυνατόν περισσότερα δικά σου «υλικά» και να την κατακτάς με αγώνα και γνώσεις.
«Μια φορά και έναν καιρό» ήταν οι γιαγιάδες και οι παππούδες… Τώρα την υπόθεση των παραμυθιών και της αφήγησης την έχουν αναλάβει η τηλεόραση και το διαδίκτυο σχεδόν αμαχητί. Τώρα οι παππούδες και οι γιαγιάδες δεν ζουν μαζί μας. Μα ούτε και οι παππούδες και οι γιαγιάδες θέλουν αυτό τον παλαιικό τρόπο λειτουργίας. Δεν πολυθέλουν ούτε καν να είναι παππούδες και γιαγιάδες…
Αλλάζουν οι καιροί. Άλλαξαν οι καιροί και δεν το συνειδητοποιούμε. Εγκλωβισμένοι στη συνεχή ροή της καθημερινότητας δεν αντιλαμβανόμαστε τις βαθιές χαρακιές στο πρόσωπο του παραδοσιακού πολιτισμού μας. Βιώνουμε όλο και περισσότερο την πραγματικότητα μέσα από τις εικόνες. Στομώνεται η φαντασία των παιδιών από την πλημμυρίδα των σκουπιδοπληροφοριών και των προκάτ ατέλειωτων ψηφιακών παραστάσεων…
Τώρα το «μια φορά και έναν καιρό» των παραμυθιών έγινε «μια φορά και έναν καιρό ήταν οι γιαγιάδες και οι παππούδες που έλεγαν παραμύθια». Και μοιάζει εικόνα μακρινή, παραμυθένια και αυτή…
ΠΗΓΗ: anthologio.wordpress.com
----------------------------------------------------------------------
* Ο Νίκος Τσούλιας είναι εκπαιδευτικός στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Διετέλεσε Πρόεδρος της ΟΛΜΕ από το 1996 έως το 2003.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου