Δέλεαρ της πρόοδου

ΤΟ ΣΤΟΙΧΕΙΩΜΑ ΤΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ ΚΑΙ ΤΟ ΓΙΓΑΝΤΩΜΑ ΤΗΣ ΜΗΧΑΝΗΣ

Του Νίκου Τσούλια*

 

    Το 2100 οι άνθρωποι έπαψαν να διαβάζουν βιβλία. Όλη μέρα στον πληροφοριόκοσμο του ίντερνετ. Και όταν κουράζονταν, κολλούσαν στην τηλεόραση. Οι εικόνες ήταν το μεγάλο πεδίο της ζωής τους. Πολλοί άρχισαν να μην ξέρουν να διαβάζουν. Διάβαζαν κάποια φυλλάδια με οδηγίες για καταναλωτικά αγαθά, για τα φαγητά στα εστιατόρια και καμιά αθλητική εφημερίδα.

     Γιατί οι άνθρωποι σταμάτησαν να διαβάζουν; Διολίσθησαν σιγά-σιγά χωρίς να το καταλάβουν. Οι δημόσιοι άντρες και γυναίκες επιλέγονταν με κριτήρια του χρήματος, της εξουσίας και της «παρουσίας – εικόνας» τους στην τηλεόραση. Όλα αυτά έγιναν τα πρότυπά τους. Και οι νέοι και τα παιδιά δεν μπορούσαν να διαβάζουν καλά – καλά στα σχολεία, ζωγράφιζαν γκράφιτι και έβλεπαν βίντεο στις σχολικές αίθουσες…

     Ο ανορθολογισμός και οι προκαταλήψεις ξανάρχισαν να τους κυριεύουν τη σκέψη. Και δεν ήταν αυτό κάποιος νέος Μεσαίωνας. Ήταν το δέλεαρ της προόδου!!

     Όσα έντυπα βιβλία υπήρχαν δύσκολα ανοίγονταν. Υπήρχαν ψηφιοποιημένες οι μορφές των μεγάλων πνευματικών έργων. Πολλοί κατείχαν αυτά, αλλά σχεδόν κανείς δεν διάβαζε ούτε και αυτά… Οι νέες γενιές είχαν αρχίσει να μην ξέρουν καν τις σπουδαίες Μορφές της ανθρωπότητας.

     Υπήρχε όμως μια κατάρα από παλιά, αλλά λίγοι την ήξεραν. Αν τα έντυπα βιβλία δεν διαβάζονταν, οι ήρωές τους ξεπηδούσαν από τις σελίδες και γίνονταν σκιές και δαίμονες, που τρέφονταν από τη δύναμη του πνεύματός τους.

     Σαν είδαν τον Σωκράτη αρκετοί έτρεξαν να τον συμβουλευτούν – κάτι είχαν ακούσει γι’ αυτόν, ότι ήταν σοφός και δάσκαλος. Από την απελπισία τους έδειξαν την αφοσίωσή τους, χωρίς να ξέρουν κάτι ουσιαστικό γι’ αυτόν.

– Σωκράτη, εσύ μας δίδαξες όλους, εσένα θα ακούσουμε και τώρα.

– Μα εγώ, δεν ξέρω τίποτα. Εσείς γνωρίζετε τόσα και τόσα πράγματα…

     «Αν έχω καταλάβει καλά, εσείς οι ίδιοι δημιουργήσατε το πρόβλημα που θέλετε να λύσετε. Θα έχετε ακούσει ότι υμνούσα τον προφορικό λόγο, τον διάλογο, τη ζωντανή γνώση του ανθρώπου στη μνήμη του και στη σκέψη του. Με τον γραπτό λόγο μετατοπίστηκε το πιο σημαντικό μέρος της ευθύνης του, της ετερογνωσίας και της αυτογνωσίας, στα βιβλία. Για να αποθηκεύσει εκεί τις πολλές γνώσεις του και τις πληροφορίες του. Αλλά αυτές δεν ήταν κτήμα του! Τι σημασία είχε που κάπου ήταν γραμμένες και αποθηκευμένες; Τώρα έχουν αρχίσει να στοιχειώνουν τα βιβλία, που τόσο πολύ υμνήσατε, και δείχνετε να ανησυχείτε.

     Τώρα ήλθε πλημμύρα γραπτών κειμένων. Ένα χάος ανούσιων – εν πολλοίς – πληροφοριών γεννιέται. Τα Big Data είναι ο θησαυρός σας. Η ουσιαστική γνώση περιθωριοποιείται. Η σοφία δεν σας είναι καν ζητούμενο. Οι ψηφιακές πλατφόρμες γίνονται η συλλογική, η μαζική μνήμη σας – που άλλοι σας την ελέγχουν. Αλλά πού είναι η προσωπική μνήμη σας και γνώση σας;

     Είχε έλθει και η επικράτεια της εικόνας. Πλημμύρισαν οι αισθήσεις σας, η όρασή σας με παραστάσεις. Εξαφανίστηκαν ο στοχασμός, ο διαλογισμός, η διακίνηση ιδεών, η αδιαμεσολάβητη επικοινωνία των ανθρώπων, ο διάλογος. Ένας εξωγενής τεχνο-μονόλογος έχει κυριαρχήσει. Δώσατε πρώτα τους αριθμητικούς και τους μαθηματικούς υπολογισμούς στη Μηχανή, τώρα της δίνεται και τις πιο πολύπλοκες σκέψεις σας με τους αλγόριθμους.

     Δεν υπάρχει η καλλιέργεια του πνεύματος. Ούτε αναζητείται. Οι άνθρωποι γίνονται απεικάσματα των εικόνων. Αποικίζεται ο ψυχικός τους κόσμος από τις πληροφορίες που παράγει η Μηχανή. Χάνουν κομμάτια της δημιουργικότητάς των. Γίνονται καταναλωτές. Δεν είναι υποκείμενα της ζωής των. Μεταμορφώνονται σε αντικείμενα. Πώς μπορούν να αυτοολοκληρωθούν;

     Ο άνθρωπος αντικαθίσταται όλο και πιο πολύ από τη Μηχανή. Αντί να καλλιεργεί το πνεύμα του, το υποτάσσει στη Μηχανή. Και αν έχει αρχίσει να ανησυχεί για το μέλλον του, από το μέλλον του που θα το διαμορφώνει όλο και πιο πολύ η Μηχανή (με την Τεχνητή Νοημοσύνη), ίσως δεν έχει αξία. Αν δεν προβληματιστεί και δεν στοχαστεί περί της ουσίας του εαυτού του, αν δεν ανοίξει διάλογο στην κοινωνία για το περιεχόμενο και το νόημα της ζωής του, οι εξελίξεις θα τρέχουν όλο και πιο πολύ – και δεν θα τον περιλαμβάνουν.

     Αντί να μετασχηματίζει όλο και πιο πολύ το βιολογικό του μέρος σε πολιτισμικό και κοινωνικό, το αντικαθιστά και το αλλοτριώνει όλο και πιο πολύ από το τεχνικό / τεχνολογικό.

Το δημιούργημά του, η Μηχανή, γίνεται δημιουργός του»!

ΠΗΓΗ: anthologio.wordpress.com

-----------------------------------------------------------------

* Ο Νίκος Τσούλιας υπηρέτησε ως εκπαιδευτικός στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Διετέλεσε Πρόεδρος της ΟΛΜΕ από το 1996 έως το 2003.