Αποτύπωση σκέψης

Τι ακριβώς είναι το γράψιμο;

Του Νίκου Τσούλια*

Έχω μανία με το γράψιμο. Μαζί με το διάβασμα θεωρώ ότι δεν είναι μόνο  άσκηση πνευματικής καλλιέργειας αλλά και μία ιεροτελεστία, μια επαφή με το θείο.

Και ως εκ τούτου, προσπαθώ να κατανοήσω τι ακριβώς γίνεται, όταν γράφουμε. Προβληματίζομαι ξανά και ξανά. Όταν μία, συνηθισμένη και καλά εδραιωμένη στην καθημερινότητά μας λειτουργία, πνευματική άσκηση δημιουργεί στερεότυπα και είναι περίκλειστη και μη αμφισβητήσιμη, μήπως τελικά χάνονται σημαντικές όψεις της, γιατί δεν θέτουμε ερωτήματα και απορίες και δεν ερευνούμε τη φύση της;

Μήπως πρέπει να αναζητήσουμε τις πρώτες πηγές των βραχογραφιών, για να καταλάβουμε τι ήταν αυτό που οδήγησε τους πολύ μακρινούς προγόνους μας, για να αποτυπώσουν σε βράχους και σε σπηλιές, κάποια εκφραστικά μηνύματα, ένα είδος καινούργιας επικοινωνίας; Να καταλάβουμε τι αλλαγές έγιναν τότε στον τρόπο σκέψης του ανθρώπου αλλά και στις λειτουργίες των ομάδων και των κοινοτήτων αυτών των πρωτόγονων. Να δούμε ακόμα, πολύ – πολύ αργότερα – τη διαμάχη μεταξύ προφορικού και γραπτού λόγου. Τι υπερασπιζόταν κάθε πλευρά;

Και μετά με ένα άλμα, να έρθουμε στη δική μας εξέλιξη: της προσωπικής μας ζωής, με τις πρώτες κινήσεις της γραφής μας όταν αυτή έρχεται μετά τη ζωγραφική στις πολύ μικρές ηλικίες, να μελετήσουμε τις ζωγραφιές με τις διάφορες ατελείς εικόνες και τα ασταθή σχήματα και μετά να δούμε το πως φτάνουμε στο αλφάβητο, στους συνδυασμούς των γραμμάτων, στην ανάδυση των λέξεων και στη σχέση τους με τις έννοιες, τις ιδέες, τους στοχασμούς.

Ένα είναι βέβαιο. Αν το παιδί δεν ασκηθεί στη γραφή, θα παραμείνει στα επίπεδα της ζωγραφικής. Θα εξακολουθήσει να φτιάχνει μόνο σχήματα, όλο και πιο ολοκληρωμένα, όλο και πιο άρτια στην υπόλοιπη ζωή του, αλλά ποτέ δεν θα γράψει. Επομένως η γραφή αποτελεί μία καθολική και θεσμική κοινωνική λειτουργία και δεν είναι μια αυτοφυής ενέργεια του ίδιου του ανθρώπου, που προκύπτει μέσα από την βιολογική και μόνο ανέλιξη του.

Εδώ προκύπτει ένα ερώτημα. Ο εξανθρωπισμός του ανθρώπου γίνεται μόνο μέσα από τη γραφή; Δεν μπορούμε να το ισχυριστούμε, αφού λαοί ακόμα και σήμερα χρησιμοποιούν τον προφορικό λόγο χωρίς να έχουν γραπτή γλώσσα και κανένας μας δεν μπορεί να ισχυριστεί ότι δεν έχουν κατακτήσει την ανθρώπινη φύση με την κοινωνική και την πολιτισμική της όψη.

Όμως, από την άλλη πλευρά, η γραφή είναι η απόλυτα πανίσχυρη επικράτεια του ανθρώπου, το στερέωμα μέσα από το οποίο υλοποιούνται σχεδόν όλες οι λειτουργίες του. Ποιος τομέας της κοινωνίας, της οικονομίας, του πολιτισμού δεν απαιτεί τη γραφή;

Υπάρχει και κάτι άλλο σε καθαρά προσωπικό επίπεδο. Τι είναι αυτό που παρακινεί τον άνθρωπο να γράφει ξανά και ξανά; Και δεν αναφέρομαι στις επαγγελματικές υποχρεώσεις, που μπορεί να έχει ο συγγραφέας ή ο επιστήμονας κλπ. Αναφέρομαι στον άνθρωπο, που νιώθει την ανάγκη να συνομιλήσει πιο συγκροτημένα με τον εαυτό του και θεωρεί ότι το γράψιμο είναι η προς τούτο βασιλική οδός.

Γιατί μπορεί να σκέφτεσαι και να στοχάζεσαι ξανά και ξανά και συνέχεια – ακόμα και όταν δεν είναι συνειδητή σου λειτουργία. Αλλά με τη γραφή αποκρυσταλλώνεται μία πορεία νοητικών κατασκευών. Δεν μπορείς να συσσωρεύεις συνεχώς ό,τι σκέπτεσαι – το μεγάλο μέρος χάνεται. Και μετά υπάρχει και κάτι άλλο.

Αναρωτιέσαι. Γιατί είναι τόσο διαφορετική μία σκέψη όταν την έχεις στο μυαλό σου σε σχέση με αυτή που αποτυπώνεται στο γραπτό λόγο; Ίσως γιατί είσαι πλέον και παρατηρητής και αναγνώστης της ίδιας σου της σκέψης και αυτή η αμφίπλευρη στάση σου, να είσαι πομπός και δέκτης, είναι η απόλυτη ομορφιά του εσωτερικού σου μονόλογου; Άραγε είναι ως κίνηση απελευθέρωσης των σκέψεών σου και μια μορφή δικής σου ελευθερίας;

Η σκέψη σου δεν σταματά καθόλου. Πώς μπορείς κάθε στιγμή να φράσεις τα νοήματά της από την έξοδο; Ναι, ο μεγάλος όγκος των νοημάτων θα παραμένει ανέκφραστος. Αλλά δεν έχεις «δικαίωμα» να στομώνεις συνεχώς ό,τι η ίδια η φύση σου στο έχει δώσει ως δώρο. Άλλωστε, με τη γραφή τα νοήματα της σκέψης αποκτούν τη δική τους οντότητα και αυτονομία. Τώρα μπορούν να ταξιδέψουν… Ακόμα και ένας άλλος να βρεθεί στο δρόμο τους, δεν είναι πλέον μόνο δικά σου.

Αλλά μήπως και εσύ τότε δεν τα γεύεσαι ως αναγνώστης τους πλέον; Μόνο που δεν επιστρέφουν πια αυτά σε σένα. Εσύ πορεύεσαι μαζί τους…

ΠΗΓΗ: anthologio.wordpress.com

----------------------------------------------------------------------

* Ο Νίκος Τσούλιας υπηρέτησε ως εκπαιδευτικός στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Διετέλεσε Πρόεδρος της ΟΛΜΕ από το 1996 έως το 2003.