Γιατί είναι μοναδικό;

ΛΑΥΡΙΟ, ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΓΕΩΛΟΓΙΚΗ ΠΕΡΙΟΧΗ

Της Αικατερίνης-Μαρίας Ρόζη (επιμέλεια)

Το Λαύριο δε είναι απλά μια πόλη της νοτιοανατολικής Αττικής με λιμάνι και ωραία ταβερνάκια... Το 3^ο Γυμνάσιο Γλυφάδας το επισκέπτεται, την Δευτέρα 3 Μαρτίου, για τον λόγο που το καθιστά μοναδικό!

Στην αρχαιότητα η ονομασία Λαύριο αφορούσε γενικότερα τη μεταλλευτική περιοχή της Λαυρεωτικής αλλά και το αρχαίο Αττικό χωριό που βρισκόταν στην θέση της σημερινής πόλης. Η ονομασία Λαύρ(ε)ιο προέρχεται από το λαύρα, λαύρη που σημαίνει τη στενωπό, πέρασμα, τη στοά, τον υπόγειο στενό διάδρομο, τη μεταλλευτική στοά. Οπως αναφέρει ο ιστορικός Ξανοφών: «Εστι δε και γή [του Λαυρείου] η σπειρομένη μεν ου φέρει καρπόν, ορυττομένη δε πολλαπλασίου τρέφει ή ει σίτον έφερε. και μην υπάργυρός έστι σαφώς θεία μοίρα» (Ξεν. Πόροι, 1, 5, 4ος αιώνας π.Χ). Δηλ. «Υπάρχει δε και έκταση γης (του Λαυρείου) η οποία, όταν μεν σπέρνεται δεν αποφέρει καρπό, όταν όμως εξορύσσεται, τρέφει πολύ περισσότερους, παρά εάν παρήγε σιτάρι. Και βέβαια κατά θεία παραχώρηση περιέχει άργυρο».

Bελόνες από γαλάζιο σερπιερίτη , μπλε αζουρίτης,
 πρασινωπός βοτρυοειδής ροζασίτης και διαφανείς
 κρύσταλλοι γύψου . FOV: 13 mm. Φωτ. Branko Rieck.

Η μεταλλευτική δραστηριότητα στην περιοχή του Λαυρίου και στον γειτονικό Θορικό ξεκίνησε πριν το 3.000π.Χ. Από τις αρχές του 6ου αιώνα π.Χ. η Αθήνα, χρησιμοποιώντας Άργυρο από τα μεταλλεία Λαυρίου, έκοψε ασημένια νομίσματα, τις περίφημες "λαυρεωτικές γλαύκες". Την εποχή του Πεισίστρατου τα έσοδα διατέθηκαν για δημόσια έργα. Με τις μεταρρυθμίσεις του Κλεισθένη τα μεταλλεία κρατικοποιήθηκαν. Μετά την μάχη του Μαραθώνα, ο Θεμιστοκλής έπεισε τους Αθηναίους να διαθέσουν το εισόδημα που προερχόταν από τα ορυχεία για την κατασκευή πλοίων. Έτσι, θέσπισε την θεμελίωση του Αθηναϊκού πολεμικού ναυτικού και κατέστησε δυνατή την νίκη στην ναυμαχία της Σαλαμίνας.
Τα ορυχεία ή μεταλλεία Λαυρίου, τα οποία ανήκαν στο κράτος, και στα οποία εξορυσσόταν άργυρος, δίνονταν για την αξιοποίησή τους σε «εργολάβους» για ένας συγκεκριμένο σταθερό ποσό και ένα μέρος της εργασίας. Οι σκλάβοι μισθώνονταν αποκλειστικά. Σημαντικό γεγονός στην ιστορία του Λαυρίου ήταν η επανάσταση των δούλων της Λαυρεωτικής, το 413 π.Χ., κατά τη διάρκεια της Σπαρτιατικής κατάληψης της Δεκελείας. Στο διάστημα αυτό οι Αθηναίοι αναγκάστηκαν να κόψουν χάλκινα νομίσματα. Η εκμετάλλευση των ορυχείων διατηρήθηκε μέχρι τον 2ο αιώνα π.Χ. οπότε και εγκαταλείφθηκαν.

Ο αρχαίος τρόπος εξόρυξης του μεταλλεύματος πραγματοποιείτο με την διάνοιξη στοών και φρεάτων. Η επεξεργασία του μεταλλεύματος γινόταν με εμπλουτισμό σε επίπεδα και κυκλικά (ελικοειδή) "πλυντήρια", ενώ ακολουθούσε η εκκαμίνευση σε κτιστούς φούρνους. Λόγω μεγάλης έλλειψης νερού, κατασκευάζονταν δεξαμενές στις οποίες συνέλεγαν το νερό της βροχής. Στοές, πηγάδια,δεξαμενές νερού, φούρνοι, ίχνη από κατοικίες κοιλώματα και άλλες εγκαταστάσεις σώζονται σε δεκάδες σημεία της Λαυρεωτικής, ορατές ακόμη και σήμερα.
Η μεταλλουργική δραστηριότητα επανεκκίνησε στην περιοχή της Λαυρεωτικής το 1864 όταν η εταιρεία Γαλλο-Ιταλικών συμφερόντων Roux-Serpieri-Fressynet & C.E που ίδρυσε ο Ιταλός Τζιανμπατίστα Σερπιέρι, εξασφάλισε από την ελληνική πολιτεία το δικαίωμα της εκμετάλευσης των εκβολάδων και της ανακαμίνευσης των αρχαίων σκωριών που βρίσκονταν διάσπαρτες στην περιοχή. Η εταιρεία εξαγοράστηκε από την «Εταιρεία των Μεταλλουργείων Λαυρίου» (Ελληνική εταιρεία) που ίδρυσε ο Ανδρέας Συγγρός το 1873, μετά από συνεννόηση με την ελληνική κυβέρνηση, ώστε να λυθεί το Λαυρεωτικό Ζήτημα. Τα επόμενα χρόνια δραστηριοποιήθηκαν στην περιοχή κυρίως η Ελληνική Εταιρεία και η Γαλλική Εταιρεία Μεταλλείων Λαυρίου (Compagnie Française des Mines du Laurium) με σκοπό την εξόρυξη μολύβδου, μαγνησίου ,καδμίου, Ψευδαργύρου και Άργυρου. Η Γαλλική Εταιρεία Μεταλλείων Λαυρίου που αποτελεί και την μακροβιότερη μεταλλευτική-μεταλλουργική βιομηχανία της Ελλάδας ,λειτούργησε μέχρι το 1992. Το εργοστάσιο της εταιρείας στον Κυπριανό του Λαυρίου, μετά τη διακοπή λειτουργίας του αγοράστηκε από το Ελληνικό δημόσιο και παραχωρήθηκε στο τότε Υπουργείο Πολιτισμού που το κήρυξε στο σύνολο του διατηρητέο μνημείο. Στη συνέχεια παραχωρήθηκε στο ΕΜΠ το οποίο ίδρυσε το Τεχνολογικό Πολιτιστικό Πάρκο Λαυρίου.

Το ορυκτό Καπελλασίτης,  προς τιμήν του Χ. Καπέλλα (1938-2004).

Η ανάπτυξη της περιοχής μετά το 1864 ήταν ραγδαία και άρχισε σταδιακά να οικίζεται η νέα πόλη του Λαυρίου. Μεγάλος αριθμός εργατών από όλη την Ελλάδα προσελκύστηκε στην περιοχή, ο πληθυσμός ξεπέρασε τους 10.000 κατοίκους στις αρχές του 20ου αιώνα.
Η οικονομική ανάπτυξη της περιοχής είχε όμως σημαντικές περιβαλλοντικές συνέπειες για την περιοχή, τον 19ο και 20ο αιώνα. Λόγω της παντελούς έλλειψης μέτρων για το περιβάλλον, επήλθε μια μαζική περιβαλλοντική καταστροφή, της οποίας τα αποτελέσματα και οι συνέπειες είναι ορατές ακόμα και σήμερα. Στα παράλια της πόλης στοιβάζονται εκατομμύρια τόνοι επεξεργασμένου υλικού και υπάρχει εκτενής συσσώρευση βαρέων στοιχείων (π.χ. αρσενικού) στο έδαφος, τα οποία απαγορεύουν την καλλιέργεια της γης.

Κατερινοπουλοσίτης,  προς τιμήν του καθηγητή  Α. Κατερινόπουλου

Στα μεταλλεία ανευρίσκονται εν συνόλω 431 ορυκτά, εξ ων τα 19 αποτελούν χαρακτηριστικά για την περιοχή (type localities, TL). Δείγματα αυτών των ορυκτών είναι, ακόμη και σήμερα, περιζήτητα από συλλέκτες, καθώς απαντούν σε μοναδικούς σχηματισμούς, όπως ο αγαρδίτης, ο σερπιερίτης, ο θορικοσίτης, ο λαυριονίτης , ο καμαριζαΐτης, ο γεωργιαδεσίτης κ. ά. Πολλά από τα ορυκτά αυτά εκτίθενται στο Ορυκτολογικό Μουσείο Λαυρίου και το Ορυκτολογικό-Μεταλλευτικό Μουσείο Καμάριζας Λαυρίου. Κάθε χρόνο ανακαλύπτονται και νέα ορυκτά από την περιοχή της Λαυρεωτικής που ταυτοποιούνται διεθνώς από την ΙΜΑ (International Mineralogical Association) ως παγκοσμίως πρωτότυπα ορυκτά! http://oryktos.blogspot.com/2015/12/h.html  και από τον Μάιο του 2023 το Λαύριο ανήκει στο Παγκόσμιο Δίκτυο Γεωπάρκων της UNESCO
................................................................
* Η Αικατερίνη-Μαρία Ρόζη είναι γεωλόγος και υπηρετεί ως εκπαιδευτικός στο 3ο Γυμνάσιο Γλυφάδας